نقش خانواده‌ها در اعتیاد فرزندان چالش های دوران گذر از بلوغ

روابط خانوادگی با معنای وسیع عاطفی و پراحساسش از آغاز تاریخ بشریت برای اعضای جامعه امری روشن و مفهوم بوده است. فیلسوفان و محققین اجتماعی معتقدند که جامعه متشکل از خانواده ها است. براساس قدیمی ترین نوشته های اخلاقی، جامعه هنگامی نیروی خود را از دست می دهد که افراد به وظایف خانوادگی خویش عمل نکنند. مثلا کنفوسیوس اعتقاد داشت که خوشبختی و ترقی از آن جامعه ای است که افرادش به عنوان یک عضو خانواده، رفتاری صحیح و کامل داشته باشند، بدین معنی که هیچ کس از وظایف خود نسبت به فرزندانش روگردان نباشد. زیرا خانواده پایه اساسی و سازنده مهمترین ساخت اجتماع است. و وجود همه نظامهای دیگر اجتماعی بستگی به مشارکت درنظام خانوادگی دارد. رفتار ناشی از نقشی که در خانواده آموخته می شود، نمونه و سرمشق رفتار در سایر قسمتهای جامعه خواهدبود. یکی از نتایج سودمند روانکاوی فروید این است که محققان و مردم را با تاثیر عظیمی که حوادث کودکی و زندگی خانوادگی در شخصیت انسان دارد، آشنا کرد. طبق نظریه او شخصیت کودک طی ۶ سال اول زندگی فرم اصلی خود را می یابد و روابط موجود در خانواده مثل، میزان محبت، میزان استقلال کودک درتصمیم گیریهایش و سازگاری یا عدم سازگاری والدین عواملی هستند که کودک را می سازند. باید بخاطر داشت که هر کودک از مراحل خاص رشد زیستی و عاطفی می گذرد و طی این مراحل احساسات و صفات منفی از قبیل تنفر، دشمنی، ترس، پرخاشگری، اضطراب و گناه بوجود می آید. این حالات در یک محیط خانوادگی تقلیل می یابد.
● سالهای حساس زندگی
بنابراین باید گفت که سالهای اولیه زندگی، سالهای تکوین و تاثیرپذیری است. اگر در خانواده هیجانات و طغیانهای مکرر عاطفی روی دهد، رشد عاطفی کودک به آسانی متوقف می شود. کودک گرفتار این مشکل می شود که از یک طرف احتیاجات عاطفی خود را ارضا کند و از طرف دیگر خود را با مشکل محیط زندگی سازش دهد. حس وابستگی و تعلق خاطر را از دست می دهد و در مورد هدایت خویش یعنی نقش خود، هم به عنوان فرد و هم بعنوان عضو خانواده و اجتماع دچار ابهام و پشیمانی می شود. علاوه بر دوران کودکی که از بدو تولد تا ۲۱-۰۱ سالگی ادامه داشته، دوران نوجوانی و بلوغ نیز از دوره های بسیار مهم و قابل توجه زندگی است، با شروع سالهای نخستین دهه دوم زندگی، تحول شگفت انگیز بلوغ آغاز می شود، که دارای جنبه های گوناگون جسمی و روانی اجتماعی است. خانواده ها باید اطلاعات کافی در این مورد داشته و بدانند که دورانبلوغ علاوه بر تغییراتی که در اندامها و شکل ظاهری بیرون دارد، از نظر روحی نیز دوران بی قراری ها و گرایشهای متضاد مثل افسردگیهای بی دلیل در لحظه های شادی، غرور در عین خودکم بینی ها، خودخواهی در عین نوع دوستی، معاشرت طلبی در تنهایی گزینی، کنجکاوی در عین بی تفاوتی، قدرت جویی و قدرت ستیزی، عشق ورزیدن به دنیا و پوچ انگاری آن، چشمداشت مسئولیت از دیگران در عین گریز از مسئولیت و مقررات و بسیاری دیگر از مشخصات و نوسانهای این دوره فشار و طوفانهای روحی است که البته هیچکدام از این رفتارها بی دلیل نیست، مثلا فرار از مقررات بخاطر رشد استقلال و تشخص طلبی است.
● اثرات خانواده بر اعتیاد
حس تفوق طلبی و برتری جویی و یا حس کنجکاوی که معمولا در این دوره به چشم می خورد از تمایلات طبیعی دوران بلوغ و جوانی است که اگر از علل این حالات خانواده ها به درستی اطلاع داشته و آن را به جوانان بشناسند. راهنمایی آن ها برای یک زندگی خوب و سالم دشوار نخواهد بود. حال که اهمیت خانواده در زندگی و آینده فرد روشن گردیده که شروع بسیاری از اختلالات شخصیتی و ناشی از دوران کودکی است. زیرا در این دوره کودک نتوانسته است رابطه، صمیمیت و همکاری و احترام با دیگران را برقرار سازد و نیز به او نیاموخته اند که اعمال خطا و شایسته کدامند تا نسبت به اعمال پسندیده احترام قائل شود و از اعمال خطا دوری جویند. می پردازیم به شرح نمونه هایی از اثرات روابط خانواده بر اعتیاد:
تحقیقاتی مثل «بررسی عوامل مؤثر در روی آوردن به مواد مخدر» «بررسی علل اعتیاد جوانان به هروئین» نقش خانواده در اعتیاد جوانان» وجود اختلاف بین پدر و مادر را نشان داده است. که عواملی از جمله مسایل مادی، اختلاف سنی زیاد بین پدر و مادر داشته است. بررسی علل اعتیاد در ایران نشان می دهد که تربیت خانوادگی آنان سستی و ضعف وجود داشته و سرپرستی معتادان از طرف خانواده متعارف نبوده است، به طوری که مسئولیت فقط ۳۰درصد آنان تا سن بلوغ بعهده والدینشان بوده است. یا تحقیقاتی چون «بررسی و شناخت عوامل» «اجتماعی مؤثر در اعتیاد افراد» «بررسی عوامل مؤثر در اعتیاد جوانان به موادمخدر» «بررسی علل و عوارض روانی- اجتماعی اعتیاد در ایران» و نقش خانواده در اعتیاد جوانان نشانگر آنست که رفتار والدین با فرزندان بی توجه، بدون محبت و خشونت آمیز و عدم وجود رابطه عاطفی بین آنها بوده و اغلب خانواده ها در هم پاشیده و نابسامان بوده اند.
● عوامل مؤثر در اعتیاد جوانان
بدین ترتیب می بینیم که از هم گسیختگی خانوادگی و عدم وجود تربیت درست، از مسایلی است که امکان دارد افراد خانواده به نحوی از نتایج آن در رنج بوده و یا بر اثر آن ناگزیر از انتخابهای مشکل اخلاقی گردند. از مسائل دیگر خانوادگی در زمینه اعتیاد، نقش اعتیاد پدر و مادر و تأثیر آن در معتاد شدن فرزندان و همچنین اثر معتادان یکی از نزدیکان بر روی جوانان یک فامیل است که بخصوص مشاهده اعتیاد والدین و همانند سازی با والدین معتاد در مراحل گوناگون رشد سبب اعتیاد جوانان یک خانواده میگردد. «علل اعتیاد در اجتماع» نقش خانواده در اعتیاد جوانان «بررسی علل اعتیاد جوانان» «بررسی عوامل خانوادگی و اجتماعی و اقتصادی مؤثر در اعتیاد افراد» «بررسی تأثیر عوامل اجتماعی، اقتصادی، خانوادگی، و بعضی ویژگیهای شخصیتی روی نوجوانان و جوانان با سواد ۱۵ تا ۳۵ ساله» و «بررسی علل اعتیاد در ایران» نشان می دهد که خیلی از معتادان در خانواده، افراد معتاد از قبیل پدر، پدربزرگ، مادربزرگ و غیره داشته اند. بیسواد و یا کم سواد بودن والدین نیز از مسائل خانوادگی دلایل اعتیاد است. «بازگشت مجدد معتادان به «اعتیاد» «شناخت شخصیت گروهی معتادان ایرانی بوسیله آزمون تکمیل جملات ساکن ولوی» و «نقش خانواده در اعتیاد جوانان» «بررسی تأثیر عوامل اجتماعی، اقتصادی، خانوادگی، و بعضی ویژگیهای شخصیتی روی اعتیاد نوجوانان و جوانان با سواد ۱۵ تا ۳۵ ساله» «بررسی علل و عوارض روانی، اجتماعی» «اعتیاد در ایران»« نشان می دهد که اکثر والدین معتادان، بیسواد یا کم سواد بوده اند این عوامل و عوامل دیگر همه و همه کمبودی در نظام و نقش خانواده باقی می گذارد که بدون شک در این خانواده ها اثرات مستقیم ناهنجاریها بر روی فرزندان و خانواده ها خواهند بود.

سید منوچهر شیخ صالح

منبع : روزنامه کیهان