پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا

شیر مادر ضامن سلامت نسل آینده


شیر مادر ضامن سلامت نسل آینده
الگوی تغذیه شیرخواران همانند رشد فیزیکی آنان دامنه وسیعی دارد. ممکن است شیرخواری ساعتی یک بار و شیرخوار دیگر هر ۴ساعت یک بار شیر بخورد. در حالی که هر دو طبیعی هستند. مدت شیر خوردن و زمان آن نیز متفاوت است، ممکن است بعضی از شیرخواران شب ها به دفعات بیدار شوند و یا شب به مدت طولانی بخوابند.
این تفاوت ها برای مادر نگران کننده است. بنابراین از مادر باید خواسته شود که به واکنش ها و رفتار شیرخوار و رشد او توجه نموده و به آن پاسخ مناسب بدهد.
● روزهای اول زندگی
▪ در روزهای اول بسیاری از شیرخواران، پستان مادر را طولانی مدت می مکند این امر خود سبب افزایش جریان شیر می گردد. اگر نوزادی در این روزها، بی علاقه یا خیلی خواب آلود باشد، به مادر توصیه می کنیم او را تشویق کند که حداقل ۱۲-۸ بار در ۲۴ساعت شیر بخورد و برای این کار نوزاد را از خواب سبک (وجود حرکات سریع کره چشم زیر پلک، حرکات دست و پا و لب، تغییرات چهره) بیدار نماید و به او شیر دهد. مقدار آغوز که مملو از مواد مغذی و عوامل دفاعی است در روزهای اول کم است ولی با مکیدن های مکرر، جریان آن افزایش می یابد.
▪ مطالعات اخیرنشان می دهد استفاده از مسکن ها و داروهای بیهوشی در جریان زایمان، علاوه بر ایجاد خواب آلودگی نوزاد، بر نحوه مکیدن و هماهنگی وی برای شیرخوردن تأثیر داشته و اولین تغذیه را به تأخیر می اندازد، به طوری که مکیدن مؤثر ممکن است تا ۱۱ساعت پس از تولد ظاهر نگردد. از طرف دیگر جدا کردن نوزاد و مادر قبل از اولین تغذیه حتی به مدت کوتاه (حدود ۲۰دقیقه) سبب بروز مشکلاتی در مکیدن می گردد.
● اثر داروهای بیهوشی و جدا کردن مادر و نوزاد در دقایق اول
در گروه اول از ۱۸نوزادی که هم تحت تأثیر داروی بیهوشی و هم جدایی مادر و نوزاد بودند، هیچ کدام در اولین تغذیه، پستان مادر را خوب نگرفتند و طول مدت شیردهی آنان نیز کمتر بود.
در گروه دوم از ۱۵نوزادی که به مدت ۲۰دقیقه از مادر جدا شده بودند ولی داروی بیهوشی نگرفته بودند، ۷نفر مکیدن با روش درست داشتند. در گروه سوم از ۱۷نوزادی که تحت تأثیر داروی بیهوشی مادر و جدایی اولیه از وی نبودند، ۱۶نفر مکیدن خوب داشتند.
▪ شیر خوردن نامحدود در روزهای اول فواید زیر را دارد:
- مقدار تولید آغوز بیشتر می شود.
- از احتقان دردناک پستان مادر جلوگیری می شود.
-با تحریک انقباضات رحمی، احتمال خونریزی را کمتر می کند و اگر نوزاد بلافاصله بعد از تولد به پستان مادر گذاشته شود خروج جفت را نیز تسهیل می نماید.
- از زردی نوزادی به علت افزایش سیکل آنتروهپاتیک پیشگیری می کند.
- قبل از افزایش جریان شیر، نوزاد مکیدن پستان را تمرین می کند و مکیدن مؤثر را یاد می گیرد.
- از کم شدن وزن اولیه تا حدود زیادی جلوگیری می کند. نوزاد در ۴-۳ روز اول به خاطر دفع آب اضافه و مکونیوم، ۵تا ۷% وزن خود را از دست می دهد ولی باید در ۳-۲ هفتگی وزن تولدش را به دست آورد. بعد از اولین ادرار، در طی روزهای اول یا دوم بعد از تولد، دفع یک یا دو بار ادرار و در روزهای بعد خیس کردن ۸-۶ کهنه پارچه ای یا ۶-۵ پوشک و ۵-۲بار اجابت مزاج در ۲۴ساعت نشانگر دریافت شیرکافی می باشند.
▪ دادن پستانک (گول زنک) و یا تغذیه با بطری و سرشیشه به نوزاد به دلایل زیرسبب اختلال در تغذیه با شیرمادر می گردد:
- ایجاد سردرگمی در مکیدن پستان می کند.
- خطر زود رها کردن و پس زدن پستان را افزایش می دهد.
- مادر مستعد به ماستیت می گردد.
- احتمال بروز برفک بیشتر می شود.
- احتمال زود حامله شدن مادر وجود دارد.
- وزن گیری کودک دچار اختلال می شود.
ماه های اول زندگی
در ماه های اول، بسیاری از شیرخواران به صورت Clustet Feeding شیرمی خورند یعنی بعضی اوقات که معمولا در بعدازظهر است چندین بار و پشت سر هم شیر می خورند و در زمان های دیگر فاصله تغذیه را بیشتر می کنند.
گرچه اکثر شیرخواران جهت رشد خود نیاز به ۱۲-۸ بار تغذیه در ۲۴ساعت دارند، بسیاری از آنها به تغذیه منظم ۳-۲ ساعته که بعضی از والدین انتظار دارند قانع نمی شوند و ممکن است والدین فکر کنند که مادر شیرکافی ندارد.
اگر والدین نگران الگوی تغذیه شیرخوارشان هستند به آنان پیشنهاد می شود دفعات شیرخوردن در طی ۲۴ساعت، مدت و فواصل بین تغذیه را یادداشت و افزایش وزن شیرخوار را درنظر بگیرند، چون وزن گیری مناسب دلیل دریافت شیر کافی می باشد. به علاوه تغذیه شیرخوار با گذشت زمان منظم تر می شود.
● شیر خوردن از یک یا هر دو پستان
بهتر است به شیرخوار اجازه داده شود تا هنگام شیر خوردن به میل خود پستان اول را رها کند و سپس از پستان دوم تغذیه نماید. به دلیل آنکه ترکیب شیر مادر در خلال یک تغذیه تغییر می کند و شیرخوار به صورت غریزی فقط هنگامی که به تعادل صحیحی از مایعات و کالری برسد، مکیدن را رها می کند.
شیرخوار هنگامی که به پستان گذاشته می شود، ابتدا شیر پیشین یا foremilk را دریافت می کند که حجم و آب آن زیاد و چربی کم دارد. با ادامه تغذیه، محتوی چربی شیرافزایش یافته و حجم آن کم می شود.
اگر شیرخوار زودتر از موعد از پستانی به پستان دیگر جابه جا شود، فقط شیر پیشین هر دو پستان را دریافت می کند و معده او با شیر کم کالری پر می شود. در این صورت ممکن است روند وزن گرفتن شیرخوار آهسته شود. در موقع شیر خوردن و در فواصل تغذیه نیز ممکن است شیرخوار بدخلق و بی قرار (Fussy) شده و مدفوع آبکی نیز دفع کند.
مطالعات نشان داده اند، در صورتی که شیرخوار در هر بار تغذیه از یک یا هر دو پستان استفاده نماید، مقدار شیر دریافتی در ۲۴ ساعت مشابه است. کوچه ممکن است هنگام استفاده از یک پستان مدت طولانی تر مک بزند.
وقتی شیرخوار پستان را رها می کند. مادر می تواند هوای معده او را گرفته و پستان دیگر را به او بدهد که ممکن است آن را بگیرد یا نگیرد.
برخی از شیرخواران که خواب آلود و تنبل اند و یا مکیدن ضعیف دارند، استثناء هستند. ممکن است خوب شیر نخورند و نیاز به تحریک داشته باشند. در این صورت توصیه می شود مکرر از پستانی به پستان دیگر جابه جا شوند تا به طور فعال تغذیه شده باشند.
● طول مدت شیرخوردن چقدر باشد؟
این مورد بستگی به مادر و شیرخوار، نحوه مکیدن در سنین مختلف و درجه گرسنگی شیرخوار دارد. برحسب خلق و خو و سن شیرخوار طول مدت تغذیه متفاوت است.
روش شیرخوردن با رشد شیرخوار تغییر می کند.
شیرخواری که در دوره نوزادی آهسته شیر می خورد ممکن است با کسب مهارت بیشتر سریع تر و مؤثرتر شیر بخورد.
تفاوت مادران نیز فاکتور تعیین کننده طول مدت تغذیه است. شیرخواران مادرانی که چربی شیرشان کمتر است، طولانی تر شیر می خورند لذا شیر بیشتری را می مکند. هر دو گروه شیرخواران چه آنها که چربی شیر مادرشان بیشتر است و چه آنها که چربی شیر مادرشان کمتر است وزن گیری در محدوده طبیعی دارند ولی فرزندان آنانی که چربی شیرشان بیشتر است، طی ۶ هفته اول بیشتر وزن می گیرند.
بنابراین شیرخوار مادری که چربی شیرش کمتر است، به وسیله خوردن طولانی تر نیازش را برآورده می سازد.
فاکتور مؤثر دیگر بر طول مدت یک وعده تغذیه، اشتهای شیرخوار است. همچنان که چربی شیر در طول یک وعده شیر خوردن افزایش می یابد، شیرخوار گرسنه تر هم طولانی تر از شیرخواری که کمتر گرسنه است پستان را می مکد.
● رفلکس جهش شیر
مقداری از شیر در مخازن پشت هاله پستان و مجاری جمع می شوند ولی بیشترین مقدار در سایر قسمت های پستان ذخیره می شوند.
می شود ولی علی رغم تلاش شیرخوار، بیشتر آن در پستان می ماند. بعضی از مادران در طی مواجه شدن با مشکلات و بحران های عاطفی، هیجانی، احساسی (مثل مرگ ناگهانی در خانواده یا تصادف اتومبیل) متوجه می شوند که این رفلکس به طور موقت متأثر شده است. در شرایط فوق العاده و بحرانی، آدرنالین آزاد شده در بدن مادر روی هورمون اثر کرده و تولید شیر را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. در این حال مادر و اطرافیان باید سعی در برقراری آرامش داشته باشند و مادر شیردهی یا دوشیدن شیر را ادامه دهد تا جریان شیر سریع برقرار گردد.
▪ چنانچه مادری دچار درد و زخم نوک پستان باشد، رفلکس جهش شیر مهار می شود.
▪ در صورت احتقان پستان نیز ممکن است رفلکس جهش شیر به طور موقت مهار شود. کمپرس گرم، ماساژ ملایم پستان و دوشیدن شیر می تواند به جاری شدن شیر کمک نماید.
▪ استفاده از یخ هم می تواند باعث مهار رفلکس شود. بنابراین به مادر توصیه می شود تا یخ روی نوک پستان قرار ندهد.
▪ استرس، سیگار ، الکل کافئین زیادو بعضی از داروها نیز این رفلکس را به تأخیر انداخته یا مهار می کنند. در این حال با قطع مصرف این مواد رفلکس جهت شیر بهبود می یابد.
▪ هنگامی که شیرخوار، نارس یا خیلی بیمار باشد طبیعی است که جریان شیر با شرایط او کم و زیاد می شود.
هنگامی که مادر در مورد سلامت یا حیات شیرخوار نگران است، ممکن است دوشیدین شیر راحت نباشد. در زمان بحران ها، تولید و ذخیره شیر به طور موقت کاهش می یابد. چنانچه در خلال بحران ها جریان شیر کاهش یابد و اطرافیان نیز حامی مادر نباشند، ممکن است مادر شیردادن را قطع کند. باید به او اطمینان داد که کاهش ذخیره شیر موقتی است و هنگامی که مادر بتواند خود را آرام نماید مجدداً شیرش افزایش می یابد. در این حال صحبت و مشاوره با مادران دارای شرایط مشابه، به وی کمک خواهد کرد.
در طی هفته های اول شیردهی ممکن است بعد از چند دقیقه مکیدن، رفلکس جهت شیر عمل کند ولی همچنان که تجربه مادر بیشتر می شود، رفلکس جهش شیر سریع تر و به طور اتوماتیک در پاسخ به مکیدن آغاز می شود. بالاخره ممکن است با محرک های دیگر مثل دیدن شیرخوار، لمس بدن او، یا استشمام بوی او و گریه او نیز رفلکس تحریک شود.
اگر مادر تازه زایمان کرده است باید او را مطمئن کرد که با گذشت زمان و تمرین، این رفلکس اتوماتیک تر عمل خواهد کرد. تغذیه نامحدود در یک مکان ساکت و بدون وجود مانع به مادر کمک می کند که شرایط بدنی خود را با اتوماتیک شدن رفلکس تطبیق دهد.
برای مادری که رفلکس جهش شیر او مهار شده یا به تأخیر افتاده، تمرینات relaxation ، کمپرس گرم پیش از شیردهی، ماساژ پستان و شرایط آرام بدون مانع ممکن است محرک ایجاد رفلکس جهش شیر باشد. تمرکز مادر روی شیرخوار، تکان های آرام ماشین و لذت بردن از لمس پوست شیرخوار به مادر کمک می نماید تا آرامش یابد. گاهی مادر با استراحت کردن به حدی آرام می شود که رفلکس جهش شیر سریع تر به کار می افتد.
● نشت شیر:
نشت شیر از یک پستان هنگام مکیدن پستان دیگر، طبیعی است. نزدیک زمان شیر خوردن شیرخوار نیز این حالت اتفاق می افتد. دیدن شیرخوار، شنیدن صدای او یا حتی فکر کردن به او نیز می تواند محرک نشت شیر باشد. عده ای از مادران هم با داشتن شیر فراوان هیچ نشتی از پستان ندارند، نشت شیر در هفته های اول بیشتر است ولی می تواند تا ماه ها نیز وجود داشته باشد.
برای متوقف کردن نشت شیر می توان به شرح زیر عمل کرد:
- با فشار ملایم
مستقیم روی نوک پستان به وسیله قرار دادن بازوها روی قفسه سینه و گذاشتن کف دست ها مستقیماً روی نوک پستان جریان شیر متوقف می شود و یا می توان دست ها را زیر چانه قرار داد و با ساعد روی پستان فشار وارد نمود.
- می توان داخل کرست دستمالی قرار داد تا شیر را جذب کند. این دستمال نباید پلاستیکی باشد زیرا موجب زخم پستان می شود.
- می توان لباسی پوشید که رطوبت را زیاد نشان ندهد مثل بلوزهایی که تصاویر چاپ شده دارند و یا ژاکت اضافی یا از لباسی دیگر استفاده نمود.
- مادر می تواند بیشتر شیر بدهد یا شیرش را بدوشد. نشت شیر می تواند علامت پر شدن بیش از حد پستان باشد. در این موارد بهتر است شیرخوار با شیر دوشیده شده تغذیه شود. چنانچه پستان های مادر خیلی پر یا محتقن باشد باید شیر تخلیه شود تا پری پستان برطرف گردد. می توان از پارچه ای برای جذب شیر اضافی استفاده نمود.
● با استفراغ شیرخوار چه باید کرد؟
بعضی از بچه ها با هر بار شیر خوردن، مقداری شیر بالا می آورند. حتی اگر به نظر برسد که شیرخوار مقدار زیادی شیر بالا آورده است، اشکالی ندارد. چنانچه مادر نگران است از او بخواهید تعداد کهنه های خیس و اجابت مزاج شیرخوار را در طی ۲۴ ساعت یادداشت کند. اگر شیرخوار ۸-۶ کهنه پارچه ای خیس یا ۶-۵ پوشک خیس و حداقل ۲ بار اجابت مزاج دارد، می توان مطمئن شد که شیر کافی دریافت می کند. اگر سن شیرخوار بیشتر از ۶هفته باشد کمتر از آن هم می تواند طبیعی محسوب شود.
افزایش وزن شاخص معتبر دیگری است. چنانچه شیرخوار حداقل ۱۱۳ گرم درهفته وزن می گیرد، مادر می تواند مطمئن باشد که فرزندش شیرکافی دریافت می کند، اگر چه مقدار زیادی از شیر را بالا می آورد.
● علل استفراغ شیرخوار چیست؟
▪ رفلکس جهش شیر قوی است.
▪ رفلکس gag قوی است.
▪ کنترل عضلانی بلوغ نیافته است.
▪ آلرژی.
▪ بیماری.
▪ مصرف زیاد شیر. و گاهی علت آن معلوم نیست.
به مادر اطمینان بدهید که شیرخوار سالم بالاخره در ۶-۴ ماهگی این استفراغ را پشت سرخواهد داشت. تا زمان برطرف شدن، باید به مادر پیشنهاد کرد که شیرخوار را آرام در آغوش گیرد و بعد از تغذیه او را به حالت قائم در بغل خود نگه دارد. می توان شیردهی را محدود به یک پستان کرد تا اگر بالا آوردن به دلیل پرخوری باشد، علت حذف گردد. بعضی از شیرخواران به خاطر سریع خوردن، شیر زیادی بالا می آورند. چنانچه شیرخوار با برقراری رفلکس جهش شیر قورت قورت می بلعد یا دچار خفگی می شود، بهتر است مادر او را یک یا دو دقیقه از پستان بردارد و شیر را در ظرفی جمع آوری نماید، پس از گذشت جریان اولیه او را دوباره به پستان بگذارد.
● اگر استفراغ شیرخوار همراه با اختلال رشد است، چه باید کرد؟
رفلاکس معده به مری یا به عبارت دیگر برگشت محتویات معده به مری، یک مسئله جدی محسوب می شود. زمانی درمان تغذیه با رفلاکس پیشنهاد می شودکه در شیر مادر اختلال ایجاد شود. دادن غلات به شیرخواران زیر ۶ ماه که موجب پر شدن معده شود، جای شیرمادر را گرفته و شیر را کم می کند.از طرفی وقتی غذا برگردانده می شود ممکن است وارد ریه شود، لذا در کودکان زیر یک سال درمان رفلاکس توصیه نمی شود مگر این که علاوه بر بالان آوردن شیر، شیرخوار خوب وزن نگیرد یا وزن از دست بدهد یا حملات خفگی شدید یا علائم بیماری ریه پیدا کند. تبدیل شیر مادر به شیر مصنوعی وضعیت را بدتر می کند، چون رفلاکس در آنها که شیر مادر می خورند، کمتر دیده می شود به این دلیل که مدت زمان تخلیه معده آنان نصف کودکان شیر مصنوعی خوار است.
دکتر خلیل فریور: متخصص کودکان
منبع : روزنامه کیهان


همچنین مشاهده کنید