یک تهدید جدی

رشد فزاینده جمعیت و افزایش مصرف آب، قطع بی‌رویه و غیر کارشناسانه درختان، جنگل‌ها و تغییر اکوسیستم طبیعت، رشد شهرسازی (غیر استاندارد و متراکم)، افزایش صنایع آلوده کننده آب، شیوه‌های نامناسب و غیر اصولی کشاورزی، احداث سدهای مخزنی و ایجاد دریاچه‌های مصنوعی همگی از عوامل نابودی چرخه منظم آب در سطح بین‌المللی است و لازم به یادآوری است، که در نهایت نوعی تهدید جدی برای جامعه بشریت محسوب می‌‌گردد.
البته این تهدید تا حدی جدی است که برآوردهای سازمان ملل نشان می‌دهند تا اواسط قرن بیست و یکم به علت آلوده شدن و هدر رفتن آب‌های کره زمین ممکن است تا ۷۰ %جمعیت کل دنیا، یعنی ۷ میلیارد نفر با کمبود آب شیرین مواجه شوند و حتی در صورت اجرایی نشدن تدابیر لازم در طول ۲۰ سال آینده، آب قابل مصرف برای هر انسان در جهان به دو سوم سطح کنونی کاهش خواهد یافت. (۱)
آب در بسیاری از ادیان مقدس شمرده می‌شود و در مناسک و مراسم گوناگونی مورد استفاده قرار می‌گیرد. جریان آب نیز از گذشته نه چندان دور تا به حال در زمینه‌های مختلف هنری نظیر موسیقی، نقاشی و ادبیات تجلی یافته و موضوع بسیاری از تلاش‌های علمی است. اگرچه مردم هر منطقه از کره زمین آداب و رسومی متنوع در تقدس آب دارند، اما این عنصر در همه فرهنگ‌ها با ارزش است و در متن زندگی بشری قرار دارد. انسان‌ها شهرهایشان را کنار آب می‌سازند، استحمام می‌کنند و با آن به کار مشغول می‌شوند. اقتصاد جهانی با اتکا به انتقال جریان آب بنا شده و آنچه می‌خریم و می‌فروشیم از طریق آب است! آب این نعمت عظیم پروردگار که جهت حفظ و ارزش آن هم در احکام الهی اشاره گردیده است. لذا باید بسیار کوشا باشیم تا بتوانیم با یک فرهنگ درست و در کنار تلاش‌های علمی، بسیاری از موانع را که سد راهمان است، برداشته تا به یک الگویی صحیح و تخصصی دست پیدا کنیم. آب در واقع منبعی طبیعی، کمیاب، حیاتی و در نهایت کالایی ارزشمند در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورهاست و در صور مختلف مصارف آن اعم از -۱ شرب و بهداشت -۲ کشاورزی -۳ صنعت -۴ زیست محیطی که قابل جایگزینی با ماده دیگری هم نیست را در نظر بگیریم و مورد مطالعه بسیار دقیق قرار دهیم. به علاوه تحقق توسعه پایدار در کشورها، منابع مناسبی از آب را طلب می‌کند که نبود آن توسعه را با محدودیت مواجه می‌سازد!!
قابل توجه می‌باشد که ایران از نظر جغرافیایی نیز به عنوان کشوری واقع در منطقه خشک و نیمه خشک قاره آسیا و با روند رو به رشد جمعیت تناسب نداشتن زمانی و مکانی بارش‌ها- رشد روز افزون مصارف آب، در آینده‌ای نه چندان دور با چالش‌ها و معضلات جدی در زمینه “تامین آب” رو‌برو خواهد شد و برای خروج از این چالش‌ها و معضلات به یک عزم و اراده ملی به منظور تحقق “مدیریت منابع آب” نیاز است( !۲)
آنچه مسلم است، مدیریت جامع منابع آب بر پایه همکاری و مشارکت تمام سطوح و لایه‌های اجتماعی یک جامعه پیشرفته شکل می‌گیرد.
در این فرایند از افراد و شهروندان گرفته تا سازمان‌ها و نهادهای دولتی باید جملگی با تعهد و آگاهی اجتماعی به این امر مهم توجه کنند و در این میان توجه به امنیت آبی و مدیریت موزون و پایدار منابع آب بویژه با تاکید سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی ملل متحد (یونسکو) به عنوان بحران جدی جهان در سال‌های آینده ضروری است. (۳)
● ضرورتی به نام مدیریت منابع آبی؛
دبیرکل سازمان ملل در آستانه روز جهانی آب، اعلام کرد: هم اکنون ۷۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان از کمبود آب رنج می‌برند و این تعداد تا سال ۲۰۲۵ میلادی به ۳ میلیارد نفر خواهد رسید. (۴) به گفته بان‌کی‌مون، کمبود آب می‌تواند طبیعی، اقتصادی و بنیادی باشد و طی زمان و مکان تغییر کند. در واقع از آنجا که وضعیت آب در جهان بی‌ثبات است و نیاز به رویکردی منسجم و پایدار برای مدیریت منابع آب بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.
بررسی‌های متخصصان نشان می‌دهد با توجه به روند مصرف و محدودیت منابع آب، بیشتر کشورهای جهان در سال‌های آینده به نوعی با “بحران کم آبی” مواجه خواهند شد. در همین راستا سازمان یونسکو اعلام کرده است، که بحران آب بر زندگی، بهداشت و تغذیه مردم تاثیر مستقیم خواهد گذاشت و در ۲۰ سال آینده به طور متوسط میزان دسترسی مردم به آب یک سوم کاهش خواهد یافت!
اکنون بحران آب همانند بحران‌های اجتماعی و سیاسی که ریشه انسانی دارد، در برنامه کاری سازمان یونسکو قرار گرفته است. جامعه بین‌الملل نیز در بیش از ربع قرن اخیر با توجه به پیش‌بینی بحران آب با سرمایه‌گذاری و برگزاری همایش‌هایی در تلاش برای یافتن تدابیری برای رفع این بحران بوده است(!!۵) افزایش جمعیت، بی‌توجهی به آلودگی منابع و رعایت نکردن الگوی مصرف آن از جمله عوامل تشدید این بحران بوده است و امروزه همزمان با افزایش تقاضای آب، میزان ذخایر چشمه‌ها و منابع آبی به شدت در حال کاهش است. براساس پیش‌بینی‌های کارشناسان، در سال ۲۰۵۰ میلادی، ۴۸ کشور جهان که نزدیک به ۲ میلیارد نفر جمعیت خواهند داشت، هر فرد سالانه فقط به یکهزار متر مکعب آب برای نوشیدن، آب صنعتی و سد دسترسی خواهد داشت. (۶)، چرا که بررسی‌های متخصصین حاکی از آن است که با توجه به روند مصرف و محدودیت منابع آب، بیشتر کشورهای جهان در سال‌های آینده به نوعی با بحران کم آبی مواجه خواهند شد.
● آب برای زندگی؛
برای اولین بار سال ۱۹۹۲ در کنفرانس محیط زیست و توسعه سازمان ملل در ریو، “روز جهانی آب” مطرح شد. به طور کلی هدف از نامگذاری این روز، ترویج و آگاه کردن مردم پیرامون “مایع حیات” از طریق پخش و اشاعه نشریات علمی- تخصصی، برگزاری سمینارها و کنفرانس‌ها و نمایشگاه‌هاست. “روز جهانی آب” روز توجه عموم مردم به مسائل مطرح شده در خصوص حیاتی بودن آب است و البته سازمان ملل متحد برای تاکید بیشتر بر مسئله آب، دهه ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۵ میلادی را “دهه بین‌المللی آب” تحت عنوان “آب برای زندگی” نامید. لازم به ذکر می‌باشد که تاکنون ۱۴ شعار هم برای روز جهانی آب در سال‌های مختلف مطرح شده است و شعار این روز در سال گذشته میلادی “سازگاری با کم آبی” بود و شعار سال ۲۰۰۸ میلادی “آب و سلامتی” اعلام شده است.
ناگفته نماند یکی از شیوه‌‌هایی که در چندین کشور پیشرفته از آن بهره‌برداری می‌گردد، مورد بررسی و از مسئولین ذی‌ربط بخواهیم که به عنوان یک راهکار علمی- اقتصادی می‌توان به آن نظر نمود؛ که آن سیستم انتقال آب می‌باشد. یعنی دو نوع آب به منازل، باشگاه‌ها و ... که یکی به صورت “آب قابل شرب” و دیگری به صورت “آب غیر قابل شرب”. البته هزینه اولیه آن شاید زیاد باشد ولی از طرف خود مصرف کنندگان و مشترکین جایگزین خواهد شد و همین روش می‌تواند شعار امسال که “آب و سلامتی” می‌باشد را تحت‌الشعاع قرار دهد و پس از بررسی نهایی کلیه مسائل را کارشناسان مورد مطالعه و بررسی علمی قرار می‌دهند، تا بتوان در پیشبرد این راهکار علمی- اقتصادی، ملت ایران را به بهره‌‌وری رسانده و از این پروژه به نحو شایسته‌ای توسط کارشناسان و متخصصین داخلی به بهره‌برداری برسانیم، شاهد اقدامات علمی و اساسی در خصوص “معضل جدی کم آبی” در سراسر دنیا علی‌الخصوص جمهوری اسلامی ایران باشیم. امید است با پشتکار متخصصین علم، دانش و فناوری هر چه بیشتر و سریع‌تر نسبت به تکنولوژی‌های پیشرفته در راستای چنین معضلات مهم یک جامعه، نهایت تلاش خود را داشته باشند.

حسین غلامی
پی‌نوشتها:
۱) آمار و ارقام ارائه شده از سوی کارشناسان اقتصادی در روز جهانی آب (سازمان ملل متحد)
۲) ارائه مقاله‌ای توسط یک کارشناس اقتصادی در روز جهانی آب (سازمان ملل متحد)
۳) تذکر جدی متخصصین علوم اقتصادی سازمان یونسکو در روز جهانی آب (سازمان ملل متحد)
۴) ارائه آمار از سوی دبیر کل سازمان ملل متحد در روز جهانی آب.
۵) برگزاری همایش جامعه بین‌المللی به مناسبت روز جهانی آب (سازمان ملل متحد)
۶) برگزاری گردهمایی متخصصان و ارائه آمار و ارقام از سوی کارشناسان. (یونسکو)

منبع : روزنامه رسالت