بی‌تفاوت به تورم

نظام مالیاتی کشورهای توسعه‌یافته جهان طی دهه‌ گذشته رویکرد بیشتری را به سمت مالیات بر هزینه‌ها یا مصرف انتخاب کرده است. این مهم به ‌دلیل آثار تخریبی بیشتر مالیات‌های بر درآمد است که غیر از مالیات بر مجموع درآمد، عمدتا بازار برنامه‌های تولید را متاثر نموده و موجب تخصیص غیر موثر منابع می‌شوند. به خصوص تغییر جهت در سهم مالیات‌های بر مصرف و هزینه، با استفاده از سیستم مالیات بر ارزش افزوده تسهیل شده و انتظار افزایش در کارایی اجرایی، در کنار بهبود در تخصیص منابع نیز انتظار می‌رود.
این نوع سیاستگذاری مالیاتی، از چارچوب کشورهای صنعتی و توسعه‌یافته پای فراتر نهاده و نظام‌های مالیاتی کشورهای در حال توسعه را نیز متاثر نموده است. یک نگاه و بررسی از نظام مالیات در اقتصاد ایران به صورت شفاف دو نکته اساسی را به عنوان مشکلات جدی این نظام مطرح می‌کند. کوچک بودن پایه مالیاتی در نظام مالیات ایران اولین مسئله‌ای است که پایین بودن سهم درآمد مالیاتی نسبت به تولید ناخالص ملی را توضیح می‌دهد. همراه کوچک بودن پایه مالیاتی فشار مالیاتی به بخشی از این پایه کوچک زیاد است. از آنجا که تقریبا بخش عمده درآمدهای مالیاتی در اقتصاد ایران از منبع پایه‌های درآمدی تامین می‌شود، فشارهای مالیاتی به‌خصوص به دو پایه مهم در بازار نهاده‌های تولید بعضی سرمایه و کار بسیار زیاد است.اگر به ساختار پایه‌های مالیات بر هزینه و مصرف در اقتصاد ایران دقت شود آشکار می‌شود که در واقع بخش عمده درآمد مالیاتی مربوط به پایه مالیات بر واردات است که به علت تفاوت در اصول بر قراری آن تحت سرفصل مجزا نسبت به مالیات‌های عمومی بر مصرف قرار می‌گیرند. همچنین بخشی دیگر درآمد مالیات‌های غیرمستقیم مربوط به مالیات انتخابی است که این پایه و نرخ‌های آن نیز متاثر از نظریه پیامدهای خارجی منفی و مقوله توزیع درآمد است.
در واقع در اقتصاد ایران و نظام مالیاتی آن اصولا مالیات‌های عمومی بر مصرف وجود ندارند.شاید یکی از اصلاحاتی که در نظام مالیاتی ایران ضروری به نظر می‌رسد گستردگی پایه مالیاتی از طریق مالیات بر مصرف و هزینه است. تجربه جهان در طی حدود چهار دهه گذشته به‌طور کلی و دو دهه گذشته به‌طور فشرده استفاده از سیستم مالیات بر ارزش افزوده را تجربه کرده است. در مورد مزایای سیستم مالیات بر ارزش افزوده موارد زیادی شمرده می‌شود که دو مورد آن از اهمیت زیادی برخوردار است. تحت این سیستم امکان کنترل و کاهش فرار مالیاتی را فراهم می‌کند، و دوم گسترده بودن پایه مالیاتی در این سیستم است که امکان کاهش نرخ‌های مالیات فراهم می‌کند.
● آثار تورمی مالیات بر ارزش افزوده در اقتصاد ایران
گاه در زمینه تورم صحبت از انتظار افزایش در قیمت‌ها به عنوان یک عامل تورم می‌شود. این صحت نداشته و در واقع یک اشتباه در طرح مسئله است. اگر انتظارات از افزایش قیمت متاثر از عوامل واقعی ایجادکننده تورم باشد، بعضی از این انتظارات ناشی از افزایش در نقدینگی، افزایش سالیانه دستمزد و حقوق، یا قیمت نهاده‌های دیگر باشد، موجب افزایش سطح قیمت‌ها به صورت زود هنگام می‌شود. ولی اگر هیچ یک از عوامل ایجادکننده تورم رخ ندهد، هرچند که ممکن است انتظارات تورمی موجب یک افزایش در قیمت‌ها بشود، ولی باید پس از مدتی اصلاح شده و به مسیر قبلی خود بازگشت کند. تورم نمی‌تواند از تخیل و انتظارات واهی نشأت بگیرد.
تجزیه و تحلیل آثار تورمی معرفی سیستم مالیات بر ارزش افزوده در شرایط موجود ایران نمی‌تواند بدون در نظر گرفتن وضعیت اقتصادی و به‌ خصوص تراز بودجه دولت مطرح شود. تقریبا‌ دوره طولانی است که دولت با کسر بودجه مواجه بوده و اگر بعضی از اقلام درآمد بودجه دولت را که در واقع روش جبران کسر بودجه هستند (فروش اوراق مشارکت، فروش دارایی‌های دولت) را خارج کنیم کسر بودجه قابل توجهی را طی سال‌های گذشته شاهد بودیم. از سوی دیگر مطالعات نشان داده‌اند که عامل اصلی تورم در اقتصاد ایران افزایش نقدینگی ناشی از کسر بودجه دولت است.
با این حال می‌توانیم اثر معرفی این سیستم مالیاتی را در شرایط موجود بر تورم و سطح قیمت‌ها نه تنها خنثی در نظر بگیریم بلکه حتی امکان کاهش در سطح قیمت‌ها ناشی از اثرات متقابل افزایش آن پس از معرفی مالیات‌ بر ارزش افزوده از یک سوی و کاهش آن با کاهش و رفع کسر بودجه وجود دارد. به‌خصوص که پس از معرفی این پایه‌ مالیاتی و یک افزایش سطح قیمت‌ها که فقط در یک نوبت صورت می‌گیرد کنترل بودجه دولت آثار مثبت بعدی خواهد داشت.

جمشید پژویان

منبع : روزنامه کارگزاران