کتابی قابل اعتنا و مفید

▪ موسیقیدانان ایرانی
▪ جلد ۳
▪ پژمان اکبرزاده
▪ نشر روشنک ۱۳۸۶
در سال ۱۳۷۸ که جلد دوم موسیقیدانان ایرانی به چاپ رسید در پیش‌گفتارش خانم ارفع اطرایی چنین نوشت: «... پژمان اکبرزاده (متولد ۱۳۵۹ شیراز) دقت بر آن داشته که از هرگونه شعار و... اظهارنظر برکنار مانده و تا حد امکان شرحی مختصر و مفید بر احوال هنرمندان موسیقی دوران اخیر که نقشی در پیشبرد این هنر داشته‌اند، ارائه دهد.
پژمان اکبرزاده وقتی شروع به جمع‌آوری اطلاعات درباره اهالی کوچه نغمه و نوا کرد قطعا در سال‌های نوجوانی به‌سر می‌برد چون جلد اول کتاب او با مقدمه‌ای از جناب علی‌محمد رشیدی که در مرداد ۱۳۷۷ نوشته شده بود به چاپ رسید (وقتی که ۱۸ساله بود) و این عنصر جوانی و شهرستانی بودن‌اش هر چند بعضا باعث حسادت‌ها جدی نگرفتن‌ها، عدم همکاری‌ها و ... از طرف محققان و موسیقی‌نویسان می‌شد اما از طرف دیگر موجب توجه کردن‌ها و مهربانی‌های اساتید و ورزندگان مطرح و پیشکسوتان حوزه موسیقی می‌گشت و پیش‌گفتارهای جلد یک و دو توسط آقای علی محمد رشیدی و خانم ارفع اطرایی و همچنین حمایت‌ها و راهنمایی‌ها و معرفی به دیگر هنرمندان شاهد این مدعاست در آن سال‌ها (حدود ۱۳۸۰-۱۳۷۹) توسط سرکار خانم اطرایی با او آشنا شدم و از همان تماس‌های اولیه دغدغه‌ها و تلاش‌ها و پویایی‌هایش بسیار قابل توجه بود و کتاب به کتاب و نوشته به نوشته، پخته‌تر شدن‌ها و میل به استکمال (کمال‌جویی) و ارتقا در سطح (تعدد هنرمندان) و عمق (بار فنی هنری هنرمند) را در آثارش به روشنی می‌توان مشاهده کرد و اینک با وجودی‌که ساکن هلند می‌باشد اما کماکان با پیگیری‌ها و سماجت‌هایش و تماس مکرر با هنرمندان موسیقی، بر بی‌حوصلگی‌ها و عدم تمایل اغلب آنان فائق شده است و حال یادداشت‌های قبلی در ایران و جویایی و یافته‌هایش در خارج از کشور، جلد سوم کتاب موسیقیدانان ایرانی است.
جلدهای یک و دو این مجموعه به بخش‌هایی از موسیقی ایرانی یا موسیقیدانان ایرانی (با گرایش موسیقی غیر ایرانی) اختصاص یافته بود و این مجلد نیز در هفت رشته نوازندگی ایرانی سازها، شامل نوازندگان: تار، سه‌تار بربت (بربط- عود)، نی،کمانچه، ویلن و پیانوی ایرانی و در سه بخش دیگر که شامل: متخصصان آموزش موسیقی، موسیقی‌شناسان منتقدان موسیقی می‌باشد، تدوین شده است.
او در پیش‌گفتار کتاب، هدف خویش و موانع و مشکلات تهیه مطالب را چنین برمی‌شمرد:
«... با انگیزه گردآوری و منظم کردن اطلاعات و مدارک پراکنده، همچنین به ثبت رساندن موارد ناگفته در حد توان خود کوشیده مجموعه‌ای مفید و قابل استفاده برای علاقه‌مندان پدید آورد؛ مجموعه‌ای که به دور از زیاده‌گویی‌های رایج، حاشیه‌روی‌ها و اظهارنظرهای شخصی، تنها در برگیرنده فعالیت‌های هنرمندان ایرانی در زمینه موسیقی هنری باشد... حجم زیاد کار، کمبود منابع مستند، پراکندگی هنرمندان در سراسر جهان. عدم تمایل شماری از آنها برای همکاری (که بیشتر به دلیل پدید آمدن فضای ناشی از انتشار مجموعه‌های آشفته و بی‌نظم اخیر در این زمینه بود)، حب و بغض‌ها و مسائلی دیگر، همه و همه مانع از سرعت پیدا کردن انجام این کار شده‌اند و... در مورد مطالبی هم که درباره موسیقی‌شناسان و پژوهشگران درج شده باید توضیح داده شود که شخصیت‌هایی که اختصاصا به تحصیل در رشته موسیقی‌شناسی (موزیکولوژی) ‌و موسیقی‌شناسی تطبیقی (اتنوموزیکولوژی) پرداخته‌اند در بخش موسیقی‌شناسان مطرح شده است و سایر شخصیت‌های فعال در این زمینه، در بخش پژوهشگران و منتقدان...»(ص یک و دو کتاب). تقسیم‌بندی کتاب به ۱۰ فصل مذکور؛ این امتیاز را داراست که در شروع هر بخش، گردآورنده مطالبی را درباره بخش مزبور، با استفاده از منابع و مراجع قابل اعتنا و مستند و مستدل، قلمی سازد که برای خوانندگان به ویژه کسانی‌که تاریخچه و سیر تکوین و تکامل ساز و نوازندگی آن را دنبال می‌کنند مفید است به ویژه در بخش معرفی نوازندگان تار که در پیش‌نوشت، مولف سعی کرده ضمن بیان اهمیت ساز تار در موسیقی ایران، به معرفی افرادی که قبل از شروع قرن جدید (قرن ۱۴ هجری- ۱۳۰۰ خورشیدی) می‌زیسته و در هنر تارنوازی نیز مطرح و موثر بوده‌اند، بپردازد (به اختصار البته) که مجموعه این پیش‌نوشت‌ها، غیر از زندگینامه یا معرفی‌نامه هنرمندان، از نکات برجسته و نقاط قوت کتاب به شمار می‌آیند پی‌نوشت‌ها و نیز کتابنامه در انتهای کتاب و صفحات پایانی نیز خوانندگان جویا و تشنه‌تر را به سوی و سمت منابع و سرچشمه‌های پرآب‌تر هدایت می‌کند و نیز چند صفحه‌ای که با برگردان به زبان انگلیسی و با همت‌ آقای علی مهران انجام پذیرفته، انگلیسی‌زبانان را با چکیده کتاب آشنا می‌سازد طراحی روی جلد که اثر آقای محمد وجدانی، طراح و نویسنده نام‌آشناست از دیگر نکات قابل ذکر است.
با اینکه گردآورنده در پیش‌گفتار کتاب به ذکر موانع و بیان مشکلات پرداخته است و کتاب حاضر (بدون در نظر گرفتن قوت‌ها و ارزشمندی‌هایش) حاصل تلاشی خستگی‌ناپذیرانه است که مواجهه با بزرگان موسیقی و ضعف مستندات و بعضا بی‌انگیزگی و دلمردگی‌های هنرمندان، زحمت و کوشش را مضاعف می‌کند و... اما به هر حال چنانچه بخواهیم بدون عیب‌جویی و با نگاهی مشفقانه و منصفانه به برخی کاستی‌ها و ضعف‌ها اشاره داشته باشیم که لازمه معرفی (نه تعریف) هر کتاب است بایستی نکات زیرا را برشمرده و امیدوار رفع و دفع آنان در چاپ‌های بعدی باشیم ان‌شاءالله.
۱) از قلم افتادن نام‌هایی چون استادان حسین یوسف‌زمانی- بزرگ و جواد لشکری و... در ویلن ایرانی و استاد احمد عبادی و مهدی کمالیان در سه‌تار- محمد دلنوازی در تار یا بربط (در حالی‌که عکس او در گروه استاد پایور آمده اما زندگینامه‌اش نه) و زیدالله طلوعی در کار و...
۲) بر بنده معلوم نشد که چرا زندگینامه استاد فریدون حافظی متولد (کرمانشاه- ۱۳۰۴) در متن کتاب نیامده و در پیش‌نوشت مختصر ذکری شده در حالی‌که هنوز ایشان زنده هستند و همچنین نوازندگان بزرگ سه‌تار مثل استاد سعید هرمزی- ارسلان درکاهی- حسینعلی دفتری و حتی محمود تاج‌بخش (که در بخش ویلن آمده) را می‌توان و شایسته‌تر است که به عنوان سه‌تارنواز و در این رشته ثبت گردند. زندگینامه استاد وزیری و ابوالحسن صبا و روح‌الله خالقی و برخی دیگر از بزرگان، گرچه در جلدهای اول و دوم آورده شده است اما به دلیل تقسیم‌بندی تخصصی در این مجلد، زیباتر و در عین حال فنی‌تر بود چنانچه مثلا زندگینامه استاد علینقی وزیری (تار)- ابوالحسن صبا(سه‌تار و ویلن) و روح‌الله خالقی (ویلن)، آورده می‌شد و نکته آخر اینکه در بخش‌های پایانی (معلمان- محققان- خادمان موسیقی) استاد پرویز منصوری وجه و بعد معلمی ایشان بر دیگر ابعادش می‌چربد یا حوزه فعالیتی آقایان سعدی حسنی و دکتر مشحون که مورخان موسیقی محسوب می‌شوند و حضور استاد بی‌نظیر نسخه‌شناسی جناب «محمدتقی دانش‌پژوه» در کنار ملاح و برکشلی بی‌توجیه است مثل اینکه استاد بی‌نظیر اخلاق و ادبیات جناب دکتر شفیعی‌کدکنی را به دلیل کتاب «موسیقی شعر» بخواهیم جزء پژوهشگران و نویسندگان موسیقی بدانیم. شرح حال و عکس‌های برخی از هنرمندان مثل استاد محمود ذوالفنون یا خانم مهربانو توفیق یا خاچی‌خاچی یا ... که یا منحصر به فرد یا نادر هستند از دیگر نکات مثبت کتاب است که ذکرش در پی انتقادات خویش به تلطیف فضای یادداشت کمک می‌کند.

علیرضا پورامید

منبع : روزنامه کارگزاران