جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

در انتظار گودو


در انتظار گودو
بر اساس آمارهای رسمی که به تازگی از سوی سازمان جهانی بهداشت اعلام شده، در حالی که شانس زندگی برای یک مرد در کشور سان مارینو ۸۰ سال اعلام شده، امید به زندگی برای یک سیرالئونی ۳۷ سال است. شانس زندگی برای زنان در سراسر جهان بیشتر از مردان است. در ژاپن و ۳۰ کشور دیگر جهان، متوسط سن مرگ و میر در میان زنان بیش از ۸۰ سال، یعنی بیش از مردان سان مارینویی است. میانگین سن زنان ژاپنی ۸۶ سال است و آن ها بیشترین متوسط سن را در سراسر جهان دارند. متوسط عمر مردم آمریکا در رتبه سی و سوم قرار دارد و به طور متوسط، مردهای این کشور ۷۵ سال و زنان آن ۸۰ سال عمر می کنند. به طور میانگین، یک مرد ۵۶ سال از عمر خود را در سلامت به سر می برد که این رقم برای خانم ها ۵۹ سال است. طبق این آمارها، متوسط عمر مردها در ایران ۶۸ سال است و متوسط عمر زنان به ۷۳ سال می رسد. برای زنان ایرانی احتمال مرگ و میر بین ۱۵ تا ۶۰ سال، ۱۱ درصد است که این رقم برای مردان در همین گروه سنی ۱۸ درصد خواهد بود. از هر هزار کودک زیر پنج سال در ایران، ۳۶ نفر جان خود را از دست می دهند و در هر هزار نوزاد، ۳۱ نفر در بدو تولد جان می سپارند. میزان مرگ و میر ناشی از ابتلا به بیماری ایدز در ایران دو نفر در هر صد هزار تن است. به ازای هر ۱۱۰۰ نفر یک پزشک در ایران وجود دارد و به ازای هر ۱۰ هزار نفر، ۱۷ تخت در بیمارستان موجود است. اما برای اینکه همه مردم کشور بتوانند از خدمات بهداشتی و پزشکی بهره ببرند و بتوانند در هر نقطه از کشور، به شکل مساوی به این خدمات دسترسی داشته باشند، باید چه اقدامی انجام داد؟ امروزه کشورهای توسعه یافته به منظور ارائه خدمات بهتر و بیشتر به شهروندان خود، در زمینه بهداشت الکترونیکی سرمایه گذاری های فراوانی کرده و توانسته اند از این طریق، در هر زمان انواع خدمات بهداشتی و پزشکی را در اختیار مردم بگذارند.
● یک اتفاق ساده
یک روز پیش از وقوع توفان کاترینا در آگوست ۲۰۰۵، آسمان ایالت نیواورلئان(New Orlean) آمریکا تیره شد و شارمین لاوسان(Scharmaine Lawson) که در آن زمان پرستار یکی از بیمارستان های محلی بود، لباس، مقداری آذوقه و کامپیوتر جیبی Palm Pilot خود را برداشت و از شهر بیرون رفت تا از هرگونه آسیب احتمالی در امان باشد. اگر چه آن موقع لاوسان به صورت کاملا اتفاقی این کامپیوتر کوچک را برداشته بود، اما همین مسأله باعث شد که او تفاوت مرگ و زندگی را به وضوح حس کند. لاوسان در این کامپیوتر کوچک سابقه پزشکی بیش از ۱۰۰ بیمار را که بیشتر آن ها افراد کهنسال بودند ذخیره کرده بود. تمامی این بیماران در نیواورلئان به سر می بردند و برخی از آن ها شرایط بسیار سختی داشتند. این مسأله باعث شد تا لاوسان به سادگی بتواند از وضعیت این افراد که از توفان مهیب کاترینا آسیب دیده بودند مطلع شود و در کوتاه ترین زمان ممکن بهترین روش های درمانی را برای آن ها به کار برد. این توفان مهیب و این تجربه ساده از یک پرستار باعث شد تا متخصصان پزشکی و مراکز دارویی آمریکا به این فکر بیافتند که امکان دسترسی به منابع اطلاعاتی بیماران برای همه پزشکان فراهم شود. آخرین مطالعات و بررسی های انجام شده توسط مرکز ملی آمارگیری بهداشتی آمریکا نشان داد که در سال ۲۰۰۶ حدود ۲۵ درصد پزشکان آمریکایی که به صورت دولتی فعالیت می کردند، به سوابق پزشکی الکترونیکی دسترسی داشتند و آن ها را به کار می بردند. در حالی که مطالعات قبلی نشان داده بود که در سال ۲۰۰۱ تنها ۲/۱۸ درصد پزشکان آمریکایی از این اطلاعات استفاده می کردند، مطالعات جدید رشد ۳۱ درصدی را در این زمینه نشان می دهد. با وجود اینکه هنگام وقوع توفان کاترینا نزدیک به یک چهارم پزشکان آمریکا به سوابق پزشکی الکترونیکی دسترسی داشته اند، این ابزار در نیواورلئان چندان کارآمد نبود و پزشکان این منطقه با آن آشنایی زیادی نداشتند. مرکز درمانی لاوسان در نیواورلئان پس از وقوع این توفان کاملا تخریب شد و در عمق ۵/۱ متری آب فرو رفت.
● تجربه ایرانی
در دنیایی که در حوزه بهداشت الکترونیکی روز به روز سرمایه گذاری ها افزایش می یابد، مسؤولان ایرانی نیز در تلاشند از این قافله عقب نمانند و خود را با پیشرفت های روزافزون در این حوزه هماهنگ سازند. این روند باعث شد تا ایران نیز به فکر راه اندازی خدمات بهداشت الکترونیکی بیفتد و با توسعه زیرساخت های فناوری ارتباطات و اطلاعات، امکان توسعه بهداشت الکترونیکی را فراهم کند. دولت ایران از سال ۷۸ تلاش خود را برای تدوین نظام جامع فناوری اطلاعات آغاز کرد تا با هماهنگی بین بخش های مختلف، امکان راه اندازی خدمات پزشکی و بهداشتی به صورت الکترونیکی را برای مردم فراهم کند. در این راستا، تعیین سیاست های استراتژیک و برنامه های عملیاتی فناوری اطلاعات برای برنامه سوم توسعه نخستین قدمی بود که سال ۷۸ توسط شورای عالی انفورماتیک تدوین شد. پس از این جریان، شورای عالی اطلاع رسانی دومین نهادی بود که با تدوین سند توسعه کاربری فناوری اطلاعات (تکفا) در سال ۸۱ سعی کرد اقداماتی را در این حوزه انجام دهد. البته به اعتقاد برخی کارشناسان، از آن جایی که این سند تماما براساس مدل برگرفته از کشور مالزی تدوین شده بود، نتوانست به اهداف مورد نظر دست یابد. در همین سال مرکز تحقیقات مخابرات ایران نیز اقدام به تهیه سند راهبرد توسعه ICT ایران کرد که این سند سال ۸۲ با هدف آشنایی با عملکرد ICT ملی و نهادینه شدن پروژه های فناوری ارتباطات و اطلاعات در هفت فصل تدوین شد. بعد از مرکز تحقیقات نوبت به نهاد ریاست جمهوری رسید تا با گردآوری سند امنیت فضای تبادل اطلاعات کشور(افتا) برای تدوین راهبردهای کلان توسعه فناوری اطلاعات تلاش کند. اما متاسفانه تلاش های این نهاد نیز در این زمینه بی نتیجه ماند و دو سال پیش، یک کارگروه از شورای عالی فناوری اطلاعات برای پیگیری فعالیت های افتا تشکیل شد. این اقدامات که برای تهیه زیرساخت مناسب در زمینه گسترش خدمات الکترونیکی در کشور صورت گرفته بود، باعث شد فضای لازم برای توسعه بهداشت الکترونیکی در کشور آماده شود و نهادهای مسؤول هر کدام اقداماتی را در این زمینه انجام دهند. مسؤولان وزارت بهداشت برای آماده سازی بستر مناسب در راستای راه اندازی خدمات بهداشت الکترونیکی در کشور و ارائه این خدمات، از سال ۸۱ فعالیت خود را در این زمینه آغاز کردند. اگر چه در زمان راه اندازی طرح بهداشت الکترونیکی در کشور طرح جامع تعریف و بودجه مخصوص آن مشخص شد، اما بسیاری از این پروژه ها طبق برنامه زمان بندی پیش نرفت. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به منظور پیشبرد اهداف خود در این زمینه، به تعریف پروژه های مختلفی پرداخت که شامل بانک اطلاعات تجهیزات و امکانات پزشکی، بانک اطلاعات دارو و غذا، سامانه پزشکی از دور، تقویت شبکه داخلی دانشگاه های علوم پزشکی، راه اندازی کتابخانه دیجیتالی، بانک اطلاعات پزشکی و پرونده الکترونیکی بیمار می شد.
● طرح های ناتمام الکترونیکی
سال ۸۱ مقامات وزارت بهداشت پایه های طرحی را به نام "بانک اطلاعات تجهیزات و امکانات پزشکی" راه اندازی کرده بودند که با هدف شناسنامه دار کردن تجهیزات پزشکی و ایجاد بانک اطلاعاتی آن ها صورت گرفته بود. برای اجرای این پروژه یک دوره ۷ ساله پیش بینی شده بود و بر این اساس، این طرح باید تا ۱۳۸۹ به اتمام برسد. اطلاعات و آمارهای منتشر شده از سوی شورای عالی اطلاع رسانی نشان می دهد که تاکنون نزدیک به یک میلیارد و ۶۵ میلیون ریال در قالب طرح تکفا (توسعه و کاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات) برای اجرای این پروژه ابلاغ شده و تنها دستاوردهای آن تاکنون شامل تهیه فراخوان پروژه، بررسی شرایط موجود و تهیه و شناسایی نیازمندی های پروژه می شود. طرح دیگری که در این زمینه تصویب شده بود، "بانک اطلاعات دارو و غذا" نام داشت که با هدف نظارت بر کیفیت فعالیت ها و فرآیندهای کنترلی در این زمینه صورت گرفت. در حالی که برای اجرای این پروژه شش سال زمان پیش بینی شده بود، یک میلیارد و ۹۵۰ میلیون ریال از سوی طرح تکفا به وزارت بهداشت ابلاغ شد. با توجه به آنچه که در اساس نامه این طرح آمده است، "بانک اطلاعات دارو و غذا" باید تا پایان سال جاری تکمیل شود و هنوز این پروژه تا مرحله نهایی خود فاصله زیادی دارد. از دیگر اقداماتی که وزارت بهداشت در سال ۸۱ از راه اندازی آن خبر داد، "سامانه پزشکی از دور" بود. از مهم ترین اهدافی که برای آغاز این پروژه در نظر گرفته شده بود می توان به بهبود روند مراقبت از بیمار، دسترسی بهتر به مدارک پزشکی و اطلاعات، ارائه برنامه های آموزش از راه دور و تبادل اطلاعات و یافته های حاصل از تحقیقات پزشکی اشاره کرد. این پروژه نیز قرار بود شش ساله به پایان برسد! ذکر این نکته خالی از لطف نیست که برای اجرای این پروژه بیش از دو میلیارد و ۷۰۰ میلیون ریال از سوی طرح توسعه و کاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات بودجه ابلاغ شد. طرح دیگری که سال ۸۱ به تصویب رسید، "تقویت شبکه داخلی دانشگاه های علوم پزشکی" نام داشت که به دنبال آن، طرح "دو برابر کردن پهنای باند دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی علوم پزشکی" مطرح شد. این دو تنها پروژه های عملیاتی وزارت بهداشت بودند. برخی کارشناسان بر این باورند، علت این که پروژه های مذکور در همان نخستین سال آغاز به پایان رسید، وابستگی کم آن ها به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بود. برای اجرای این پروژه ها دو میلیارد و ۴۰۰ میلیون ریال در قالب طرح تکفا ابلاغ شد. طرح دیگری که وزارت بهداشت در این زمینه مطرح کرد، راه اندازی کتابخانه دیجیتالی بود. قرار بود در این کتابخانه کلیه متون، اسناد و مقالات پزشکی، بهداشتی و درمانی دایر شود و دراختیار پزشکان و بیماران کشور قرار گیرد. زمانی که این پروژه آغاز شد، کارشناسان پیش بینی کردند که اجرای آن تا سال ۱۳۷۸ به پایان می رسد و در همین راستا سه میلیارد و ۹۰۰ میلیون ریال از سوی تکفا به آن ها ابلاغ شد. اما بر اساس شواهد موجود، این پروژه نیز مانند برخی دیگر از پروژه های وزارت بهداشت در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، احتمالا در موعد مقرر به پایان نخواهد رسید. بر اساس اطلاعات به دست آمده مسؤولان اجرای این پروژه در خصوص دستاورد اجرای آن اعلام کردند: «با اجرای کامل این پروژه امکان امانت بین کتابخانه ای، اشتراک منابع در داخل هر دانشگاه و مابین دانشگاه های مورد نظر فراهم خواهد شد.» طرح دیگری که در سال ۱۳۸۱ در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مطرح شد و به تصویب رسید، راه اندازی "بانک اطلاعات پزشکی" بود. این طرح با هدف جمع آوری و دسته بندی اطلاعات، مدیریت منابع (انسانی، مالی، اطلاعاتی و تجهیزاتی) و استخراج گزارش های مدیریتی راه اندازی شد. این پروژه ۶ ساله نیز که قرار است تا پایان سال جاری به پایان برسد، دستاوردهای روشن تری نسبت به زمان سپری شده ارائه داده است. طراحی و پیاده سازی سامانه بانک اطلاعات بیمارستانی و خدمات بهداشتی و نظارت بر اجرای پروژه، ورود اطلاعات و کنترل نرم افزار و آموزش در دانشگاه مورد آزمایش (پایلوت) و برقراری ارتباط با مراکز ذی ربط از جمله دستاوردهای اجرای این پروژه است. برخی کارشناسان نیز معتقدند که اگر روند فعالیت اجرای این پروژه مانند قبل باشد، شاید بتوان به اتمام آن در زمان مقرر امیدوار بود. این پروژه نیز از تکفا بی نصیب نبود و مبلغ هفت میلیارد و ۱۵۰ میلیون ریال از سوی طرح توسعه کاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات برای اجرای آن ابلاغ شد. دیگر پروژه مطرح شده در این زمینه "پرونده الکترونیکی بیمار" نام داشت که آخرین پروژه وزارت بهداشت در حوزه ICT بود. عملیات اجرای این طرح نیز سال ۸۱ آغاز شد و مسؤولان هشت سال زمان برای نهایی شدن آن پیش بینی کردند. طرح "پرونده الکترونیکی بیمار" ۵۲ میلیارد و ۴۰۰ میلیون ریال از سوی مسؤولان شورای عالی اطلاع رسانی بودجه دریافت کرد تا امکان ثبت و نگهداری اطلاعات سلامت بیماران، ایجاد پرونده الکترونیکی یکپارچه و دسترسی به سوابق پزشکی بیمار فراهم شود. سال گذشته مدیران اجرای پروژه، دستاوردهای اجرای آن را اعلام کردند که از آن جمله می توان به "راه اندازی زیرسامانه های اطلاعاتی بیمارستان"، "آغاز مرحله اجرا و استقرار سامانه های شناسایی شده" و "راه اندازی سامانه اطلاعاتی مطب پزشکان، داروخانه ها، آزمایشگاه و مراکز عکس برداری" اشاره کرد.
● این طرح ناتمام
سال گذشته وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اعلام کرده بود که پروژه های مربوط به فناوری اطلاعات و ارتباطات در این وزارتخانه اجرایی شده و پایلوت پرونده الکترونیکی سلامت به اجرا درآمده است. وی که این پروژه را مهم ترین طرح ICT وزارت بهداشت دانسته بود، از اجرای پرونده الکترونیکی سلامت در سه نقطه کشور خبر داد. در این پروژه، مجموعه اطلاعاتی که مرتبط با سلامت افراد است، صرف نظر از بیمار یا سالم بودن هر فرد، جمع آوری می شود و بدین ترتیب این اطلاعات زمینه ای فراهم می کند تا هنگام بیماری بتوان از افراد حمایت کرد. پرونده الکترونیکی سلامت غیر از کمک به بیماران، سبب کمک به پیشگیری از بیماری نیز می شود. از دیگر پروژه هایی که هم اکنون در وزارت بهداشت اجرا شده، "درگاه معاونت سلامت" است که به عنوان یک کانال ارتباطی برای آموزش، اطلاع رسانی و محافظت مورد استفاده قرار می گیرد. هدف از راه اندازی درگاه معاونت سلامت ایجاد ارتباط بین کلیه مجموعه های شبکه بهداشت و درمان کشور در یک شبکه است. دیگر پروژه ای که وزیر بهداشت از اجرای آن خبر داده، اتصال ۵۰ دانشگاه و موسسه از طریق وزارت بهداشت، به بانک های الکترونیکی اطلاعات پزشکی، مجلات، کتاب های پزشکی و غیره است. وزارت بهداشت در ساختاری که به تازگی برای خود تعریف کرده، مرکز مدیریت فناوری اطلاعات جدیدی را راه اندازی کرده است که زیر نظر مستقیم وزیر فعالیت می کند و وظیفه به کارگیری صحیح فناوری اطلاعات و انتشار آمار در وزارت بهداشت را برعهده دارد. به هر حال باید توجه داشت، اگر چه برخی از این پروژه ها هم اکنون به نتیجه رسیده و برخی دیگر از آن معلوم نیست که چه زمانی به اتمام خواهد رسید، اما نکته مهم این است که امکان استفاده از این طرح ها تا چه اندازه برای مردم ممکن خواهد بود و اجرای آن ها چقدر می تواند خدمات را برای افرادی که توان استفاده از ابزارهای الکترونیکی را ندارند، مفید باشد.
نویسنده: میثم لطفی
منبع : ماهنامه تحلیلگران عصر اطلاعات


همچنین مشاهده کنید