مینای شهر خاموش

«سال گذشته میزان فروش اینترنتی کالا در دنیا به ۱۰۲/۱میلیارد دلار رسید که این رقم نسبت به سال قبل از آن رشد ۲۴درصدی این فروشگاه ها را در سراسر جهان نشان می دهد. پیش بینی می شود میزان فروش آنلاین در فروشگاه های اینترنتی تا سال ۲۰۱۱ به ۲۲۵میلیارد دلار برسد. طی پنج سال آینده حدود ۵ درصد کالاها در آمریکا از طریق اینترنت فروخته خواهد شد که این رقم برای سال ۲۰۰۶ فقط ۷/۲ درصد بوده است و ...» این ها آمارهایی است که هر روز از گوشه و کنار جهان به گوش می رسد و مراکز خبری مختلف با تاکید بر آن، سعی می کنند نقش فروشگاه های اینترنتی و استفاده از آن را در جهان پیشرفته امروزی بازگو کنند. فروشگاه های اینترنتی که امروزه کالاهای نو و کارکرده، از انواع لوازم مصرفی خانه گرفته تا اتومبیل و دستگاه های صنعتی بزرگ و ... را به فروش می رسانند، با وجود عمر کوتاهی که دارند، موفقیت های بی شماری کسب کرده اند که از مهم ترین دلایل کسب این موفقیت ها می توان به افزایش استفاده از خطوط اینترنتی باند پهن، ارزان تر بودن قیمت کالاها در خریدهای اینترنتی، راحتی مشتریان برای خرید انواع کالا و ... اشاره کرد. برخی کارشناسان رشد فروش های اینترنتی در آمریکا را برای سال جاری میلادی نسبت به سال قبل ۲۰ درصد اعلام کرده اند. در کره جنوبی که میزان دسترسی مردم آن به خطوط پرسرعت اینترنت زیاد است و نرخ استفاده از خطوط پهن باند بسیار بالا اعلام شده، فروش های الکترونیکی ۸ درصد کل خرده فروشی این کشور را تشکیل می دهد و سرعت رشد آن نسبت به فروش های معمولی ۳ برابر بیشتر است. برخی فروشگاه های اینترنتی آمریکایی برای آن که مشتری را به سمت خدمات خود بکشانند، به او امکان می دهند که اگر از خرید یک کالای به خصوص پشیمان شد، به جای پست کردن، آن را به فروشگاه برگرداند. این مسأله که تعامل بیشتری بین فروشگاه اینترنتی و کاربر آنلاین برقرار می کند، تمایل او را برای خرید اینترنتی افزایش می دهد. این طور که اداره آمار آمریکا اعلام کرده، در حالی که این کشور طی سال ۱۹۹۹ موفق شده بود با استفاده از انواع روش های تجارت الکترونیکی ۱۵ میلیارد دلار فروش داشته باشد، میزان فروش کالا در این کشور به کمک روش های الکترونیکی، اینترنتی و مجازی در سال ۲۰۰۲ به ۴۴ میلیارد دلار رسید که پیش بینی می شود این رقم برای سال ۲۰۱۰ از مرز ۱۰۰ میلیارد دلار هم بگذرد. اگر چه این مقدار فروش کالا به صورت الکترونیکی سال ۲۰۰۲ تنها ۵/۱ درصد کل فروش کالا در آمریکا را شامل شد، باید توجه داشت که این اتفاق در برخی حوزه ها پررنگ تر بوده و مردم تمایل بیشتری به خرید کالاهای مورد نظر خود از طریق اینترنت داشته اند. به عنوان مثال، ۳۲ درصد خرید و فروش سخت افزارها و نرم افزارها در آن سال به صورت الکترونیکی انجام شد. همچنین ۱۷ درصد بلیت ها و ۱۲ درصد کتاب هایی که در آن در سال در آمریکا فروخته شد، از طریق اینترنت و فروشگاه های اینترنتی به فروش رسید. اما با توجه به این که فروشگاه های اینترنتی، صاحبان خود را موظف به پرداخت مالیات نمی کنند، دولت آمریکا در سال ۲۰۰۱، ۳/۱۳ میلیارد دلار را به خاطر مالیات جمع آوری نشده فروش های اینترنتی از دست داد. پس از این جریان، دولت آمریکا به کنگره این کشور پیشنهاد داد قانون واحدی را برای مالیات خرید و فروش اینترنتی تعیین کند که شرکت های اینترنتی با این امر مخالف بودند و آن را تحمیل بار سنگینی بر دوش خود می دانستند. این مسأله باعث شد که اتحادیه اروپا نیز به دنبال تعیین چارچوبی برای خریدهای اینترنتی باشد و سرانجام برای تبادلات بین شرکت های اینترنتی مالیات وضع کند.
● فروشگاه های اینترنتی ایرانی
خرید در فضای مجازی تا ۱۰ سال پیش غیرممکن بود. اینکه بدون صرف وقت در سرما و گرما، طی کردن مسافت های طولانی، یا ساعت ها ماندن در ترافیک، سبدهای مجازی را به آسانی پر کنید، مبلغ آن را بپردازید و پس از مدت کوتاهی، کالاهای خریداری شده را در منزل یا محل کار دریافت کنید، بی آنکه مجبور باشید سنگینی آن ها را تحمل کنید به رؤیا شباهت داشت. به گفته برخی کارشناسان، امروزه نزدیک به ۵ درصد از مبادلات و خرید و فروش ها در بازار ایران را خرید اینترنتی تشکیل می دهد. فروشگاه های خرید اینترنتی در ایران شامل کالاهایی نظیر پوشاک، لوح های فشرده، لوازم بهداشتی، موبایل، دوربین، کامپیوتر و... می شود. این در حالی است که ۳۰ تا ۴۰ درصد خرید و فروش ها در اروپا و آمریکا از طریق اینترنت انجام می شود و انواع و اقسام کالاها را دربرمی گیرد. این رقم در مقایسه با خریدهای اینترنتی در ایران، نوپایی کشورمان در این مقوله را نشان می دهد، اما چه دلایلی باعث رشد سریع فروشگاه های اینترنتی و گسترش خریدهای مجازی شده است؟
● ناآگاهی مردم
از گفت وگو با شهروندان در این زمینه درمی یابیم که بیشتر آن ها از وجود چنین فروشگاه هایی بی اطلاعند و یا اطلاعات آن ها بسیار سطحی و حتی بعضا نادرست است. "آرش سالم پور" مدیر یکی از فروشگاه های اینترنتی در ایران می گوید: «بیش از ۹۵ درصد از سرمایه گذاری ها در ایران دولتی هستند و سرمایه گذاری های خصوصی از ریسک بالایی برخوردارند. بالابودن هزینه های تبلیغاتی که بالطبع به دلیل خصوصی بودن فروشگاه های اینترنتی از ریسک بالایی برخوردار است، باعث عدم تمایل فروشگاه ها به تبلیغات و سرمایه گذاری در این بخش می شود». “سعید ایرانفر" مدیر سایت Shop.ir نیز دلیل عمده این امر را عدم استفاده گسترده مردم از اینترنت و ناآشنایی شهروندان با مزایای فروشگاه های مجازی و سهولت کارآیی آن ها می داند. اما "اصغر باباپور"، مدیر پذیرندگان کارت بانک پارسیان معتقد است: «اطلاع رسانی در زمینه فروشگاه های مجازی قابل قبول بوده و روند استفاده مردم از فروشگاه های اینترنتی به سرعت در حال افزایش است». وی می افزاید: «گسترش فروشگاه های اینترنتی و استفاده فراگیر آن ها به زمان نیاز دارد تا اعتبار این فروشگاه ها، فعالیت قانونی شان و سهولت کار در فضای مجازی رفته رفته بین مردم جا بیفتد».
● ارزان و بی دردسر
در حالی که مردم برای خرید انواع کالاها تمایل زیادی به گرفتن تخفیف از فروشنده دارند و همواره در تلاشند تا کالای مورد نظر خود را با پایین ترین قیمت ممکن خریداری کنند، مشاهدات صورت گرفته نشان می دهد که در فروشگاه های اینترنتی، اجناس با قیمت کمتری نسبت به فروشگاه های محلی فروخته می شود که مهم ترین علت این امر، عدم وجود هزینه های یک فروشگاه معمولی، هزینه های ماهانه، مالیات و ... است. به عنوان نمونه، این روزها بهای دوربین های دیجیتالی که در یکی از فروشگاه های اینترنتی ایرانی به فروش می رسد، نسبت به قیمت این محصول در بازار ۱۰ هزار تومان کمتر است یا در فروشگاه اینترنتی دیگری که در آن زیورآلات به فروش می رسد، انگشترهای طلا ۱۰ الی ۲۰ هزار تومان ارزان تر از همین محصولات در بازارهای سنتی طلا فروخته می شوند. "سعید ایرانفر" دلیل این مسأله را در عدم صرف هزینه هایی مانند اجاره مکان، آب، برق، تلفن، دستمزد پرسنل و بازاریابی برای فروش کالا می داند و معتقد است که اگر فرهنگ خرید از فروشگاه های اینترنتی بین مردم باب شود، این جریان مزایای فراوانی برای کلیه شهروندان به همراه خواهد داشت. "باباپور" فروش اینترنتی کالا توسط شرکت ها و کارخانه های تولیدکننده را بسیار مقرون به صرفه می داند و می گوید: «عدم پرداخت پورسانت توسط شرکت های تولیدی به فروشگاه ها بابت فروش محصولاتشان سبب می شود که کالا با قیمت کمتری به دست مشتریان برسد. این مسأله نه تنها برای خریدار سود بالایی را به همراه خواهد داشت، بلکه باعث می شود تا نقش واسطه در فروش انواع کالا حذف شود و اجناس به صورت مستقیم و با قیمت واقعی به دست مردم برسند. البته توجه داشته باشید که این جریان کاهش رفت و آمدهای شهری، ترافیک و هزینه های حمل و نقل را هم به دنبال خواهد داشت که همه این موارد به نفع مردم خواهد بود». اما با این وجود باید توجه داشت که در ایران، مردم هنوز به صورت کامل به فروشگاه های اینترنتی اعتماد نکرده اند و به صورت محدود از خدمات این مراکز استفاده می کنند. با وجود تبلیغاتی صورت گرفته در این زمینه، افزایش سرمایه گذاری ها، فرهنگ سازی ها و ... باید به این نکته توجه کرد که هنوز اعتماد مردم ایران برای خرید از فروشگاه های اینترنتی جلب نشده است. "سالم پور" در این باره می گوید: «عدم دریافت کالای درخواستی، امکان واریز نشدن پول به حساب فروشگاه از طریق پرداخت اینترنتی، مطابق نبودن کالای دریافتی با کالای سفارش شده، از جمله نگرانی های مطرح برای خرید و فروش های اینترنتی است. اگر چه مردم از این مسائل بسیار نگرانند و با جایگزینی روش های سنتی برای خریدهای خود سعی می کنند که این نگرانی ها را برطرف کنند، اما باید توجه داشت که برآوردها، آمارها و نظرسنجی ها نشان می دهد این مشکلات حجم بالایی ندارد و به ندرت اتفاق می افتد که در صورت وقوع نیز از طریق کد ره گیری قابل پیگیری و جبران است». وی می افزاید: «بحث امنیت خرید از فروشگاه های اینترنتی به این صورت است که خریدار در پایان هر خرید اینترنتی یک کد ره گیری دریافت می کند که در صورت بروز هرگونه مشکل، با ارائه کد ره گیری به فروشگاه مسأله پیگیری می شود و در هیچ صورتی حق خریدار تضییع نخواهد شد. اگر چه در برخی مواقع مشکلاتی برای کاربران به وجود آمده و نارضایتی آن ها را در پی داشته است، اما نسل جدید فناوری ها به ما کمک می کند تا این مشکلات را به حداقل برسانیم و جلوی بروز هرگونه مشکل را برای کاربران بگیریم». این طور که بررسی ها نیز نشان داده اند، فروش اینترنتی انواع لوازم الکترونیکی نظیر تلفن همراه در ایران بیشتر از بقیه کالاها صورت می گیرد. با وجود این که شرکت های بزرگ، نظیر شرکت خودروسازی ایران خودرو نیز به تازگی فروش اینترنتی محصولات خود را آغاز کرده اند؛ کاربران هنوز ترجیح می دهند که کالاهای الکترونیکی را از این بازار خریداری کنند. شاید مهم ترین علت این امر آشنایی بیشتر علاقه مندان به فضای الکترونیکی با نحوه خرید از بازارهای اینترنتی و استفاده از خدمات این فروشگاه ها باشد. اما با این وجود، فرهنگ سازی و آموزش صحیح استفاده از اینترنت مهم ترین عاملی است که در این زمینه نادیده گرفته می شود.
● بانک ها و فروش های اینترنتی
با توجه به مشکلاتی که امروزه در دنیای آنلاین وجود دارد و انتشار ویروس ها، هرزنامه ها و ... که هر لحظه کاربران را تهدید می کند، بروز مشکلات در حساب های بانکی آنلاین و احتمال هرگونه سرقت اینترنتی بزرگترین خطری است که می تواند کاربران را تهدید کند. این مسأله امروزه بر رفتارهای کاربران و عدم تمایل آن ها برای خریدهای اینترنتی تاثیر فراوانی گذاشته، اما در مقابل کارشناسان ادعا می کنند که به واسطه نسل جدید فناوری های امنیتی و حضور پررنگ بانک ها و سیستم های امنیتی آن ها در فروشگاه های اینترنتی، احتمال بروز این خطرات و سرقت های آنلاین از حساب کاربران به حداقل رسیده است و بر این اساس، خرید از فروشگاه های اینترنتی، حتی در ایران با کمترین میزان مشکل انجام می شود. به گفته کارشناسان، در حال حاضر پرداخت پول در هر خرید اینترنتی به ۳ شکل صورت می گیرد که این روش ها شامل پرداخت وجه به مامور پستی، واریز پول به حساب فروشگاه و پرداخت اینترنتی هستند. با ورود سیستم های الکترونیکی به سامانه بانکی کشور و حضور بانک های خصوصی، امروزه بانک ها به صورت گسترده خدمات خود را برای فروشگاه های اینترنتی ارائه می دهند. بانک های ایرانی که هم اکنون خدمات خود را برای فروشگاه های مجازی ارائه داده اند، دستگاه های «POS مجازی» را در فروشگاه های اینترنتی نصب کرده اند تا از این طریق امکان پرداخت مبلغ مورد نظر در فضای مجازی برای خریداران فراهم شود. به هر حال باید توجه داشت که این اقدامات تاکنون بیشتر در بانک های خصوصی داخلی صورت گرفته و بانک های دولتی به کندی در این عرصه گام برداشته اند. باباپور بر این باور است که ضعف نسبی بانک های دولتی کشور در تجهیز سیستم های ایمنی IT و تاخیر در صدور Password دوم اینترنتی کارت ها و اشکالات فنی در انجام این فرآیند مهم ترین مشکلاتی کنونی است که باید به آن ها توجه شود. با وجود همه مشکلاتی که این روزها در سر راه فروشگاه های اینترنتی ایرانی وجود دارد، مدیران این مراکز و کارشناسان اقتصادی باز هم به روند رو به رشد فروشگاه های مجازی و استفاده از آن ابراز امیدواری کرده اند و معتقدند که تا چند سال آینده بیشتر خرید و فروش ها در بازار ایران از طریق فروشگاه های اینترنتی انجام می شود. اگرچه هنوز به درستی مشخص نیست که در آینده نزدیک تا چه اندازه می توان به این هدف نزدیک شد، اما باید توجه داشت که امکان اتصال به اینترنت برای چند درصد مردم ایران وجود دارد و چه تعداد از آن ها استفاده از ابزارهای موجود در فروشگاه های مجازی را بلد هستند؟ تا چه اندازه در این زمینه فرهنگ سازی شده و مردم چقدر به این فروشگاه ها اطمینان دارند؟ اینترنت به ظاهر پرسرعت ما که با مشکلات فراوان همراه است و ممکن است حین انجام خرید اینترنتی یا پرداخت پول به صورت الکترونیکی قطع شود، تا چه اندازه می تواند امکان خریدهای اینترنتی را برای مردم فراهم کند؟

نویسنده: میثم لطفی

منبع : ماهنامه تحلیلگران عصر اطلاعات