دغدغه بورس‌ها از سرمایه‌گذاران بیش‌فعال

در بورس‌ها وسوسه خرید و فروش‌های سریع همراه با هیجانات محیط بورس و جوگیر شدن سرمایه‌گذاران پدیده‌ای قوی و غالب است.
آن دسته از مردم که فکر می‌کنند از اطلاعات بیشتر و بهتری برخوردارند یا در معاملات بورس مهارت کافی دارند، سعی دارند از این عوامل برای خود مزیت بسازند. با وجود این، اخیرا مطالعات روان‌شناختی رفتار سرمایه‌گذاران در بورس‌ها نشان می‌دهد که این تقلاهای سریع «تورش روانی» تصمیم‌گیران بورس‌ها را تشدید می‌کند؛ چرا که تمرکز روی بازاری خاص، قیمت سهام را با تغییرات سریع پیوند می‌زند و در کوتاه‌مدت این تمرکز سیال و مواج تصمیم‌گیری‌ها، سرمایه‌گذاران را به جای به‌کارگیری عقلانیت ناشی از بلندمدت‌نگری، تحت تاثیر هیجانات، القائات و اعتماد بیشتر به «آقای... می‌گویند» قرار می‌دهد.
تمام تصمیم‌گیری‌های حساس معاملات بورسی به اینجا منتهی می‌شود که فلان سهم را بفروشیم یا نگه داریم؟ مطالعات چه می‌گویند؟ اخیرا یک تحقیق علمی در آمریکا نشان می‌دهد که فروش سهام به طور متوسط پس از چهار ماه ۶/۲درصد عایدی داشته؛ در صورتی که خرید سهام جدید فقط ۱۱/۰درصد عایدی به بار آورده است. به طور متوسط بیش‌فعالی سهامداران باعث شده که آنها سهم‌های خوب را بفروشند و سهم‌های ضعیف را بخرند. یادتان باشد تفاوت قیمت درخواستی و پیشنهادی «هزینه معامله» هم محسوب می‌شود. سهامداران هیجانی وقتی به هزینه‌های معاملاتی بورس توجه می‌کنند، فقط هزینه کارگزاران را می‌بینند؛ در صورتی که خریدهای ناجور و فروش‌های نامناسب خود را باید هزینه به حساب آورند و مدیریت هزینه را در کم و کیف سوددهی خود لحاظ کنند.
● توهم دانایی
موضوع اطلاعات در بورس‌ها از نظر کارآیی، هزینه‌بری، شفافیت، رسالت افشاگری آن و غیره هزاران نکته دارد. توهم دانایی به آن معنی که مردم به این امر کنش دارند و بر این باورند که دقت پیش‌بینی‌های آنها با اطلاعات بیشتر افزایش می‌یابد. هر اطلاعات بیشتری که کسب می‌کنید، آیا به معنی آن است که شما را در گلچین کردن سهام بورس بیشتر و بهتر یاری می‌دهد؟
با یک مثال ساده می‌خواهیم نشان دهیم که تحقیقات می‌گویند دسترسی بیشتر به اطلاعات لزوما ما را به دانش و توجیه عقلایی انتخاب‌ها رهنمون نمی‌سازد. وقتی تاسی را پرتاب می‌کنید، فکر می‌کنید کدام عدد بیاید؟ چقدر مطمئن هستید عددی را که مد نظر دارید، ببینید؟ شانس شما برای عدد دلخواه یک‌ششم است؛ چون اعداد تاس بین ۱ تا ۶ هستند؛ حال فرض کنید در انداختن ۳ بار متوالی تاس عدد ۳ آمده است. فکر می کنید عددی که از انداختن یک بار دیگر آن تاس به دست می‌آید، چند است؟ شانس شما یا احتمال یک رخداد به نفع شما چقدر است؟ اعداد بین ۱ و ۶ هنوز همان شانس یا احتمال یک‌ششم را برای همه دارند. اطلاعات اضافه شده چیزی بر توانایی پیش‌بینی انداختن تاس نمی‌افزاید. با وجود اینها شاید بسیاری از مردم این طور فکر می‌کنند که در انداختن مجدد تاس عدد ۳ برای آنها از شانس بیشتری برخوردار است (بیشتر از یک‌ششم)؛ در حالی که ممکن است سایر مردم بر این باور باشند که انداختن مجدد تاس شانس کمتری برای آنها در بر دارد. اطلاعات جدید هیچ دانشی به ما اضافه نمی‌کند؛ اما مشکل مردم در تصمیمات خرید و فروش در بورس‌ها آن است که آنها به موازات توهم و تصوری که از دانش‌افزایی خود پیدا می‌کنند، به تصمیمات خود اعتماد بیشتری هم پیدا می‌کنند؛ هرچند شانس و احتمال واقعی همان بوده که هست، بنابراین سرخوردگی از تلاش‌های غیرعلمی خود را به ریسکی بودن بورس احاله می‌دهند که البته نشان از ضرورت آموزش فراگیر مهارت مدیریت ریسک دارد. سرمایه‌‌‌گذاران امروزه به لطف انقلاب ارتباطات و اطلاعات دسترسی چشمگیری به حجم عظیم اطلاعات دارند. این اطلاعات شامل اطلاعات جاری مثل اخبار، قیمت‌ها و حجم معاملات یا اطلاعات تاریخی مثل نوسانات قیمت‌ها و بازده‌ها در گذشته و عملکردهای مالی شرکت‌ها است. بحث آن است که وجود اطلاعات به معنی منجر شدن آن به دانایی یعنی تسلط علمی بر آنچه دارد می‌گذرد و چگونگی کسب سود نیست. بنابراین وجود اطلاعات پالایش نشده نمی‌تواند بر دانش سرمایه‌گذاران بیافزاید، لااقل به آن اندازه‌ای که امیدوارند و برای دسترسی به آن هزینه می‌کنند، چرا؟ زیرا سرمایه‌گذاران برای تفسیر درست آن اطلاعات آموزش ندیده‌اند. اطلاعات مفید سرمایه‌گذاری بر تصمیم‌گیری در سرمایه‌گذاری عنصری حیاتی است. آموزش و تجربه برای آماده‌سازی این اطلاعات جهت تصمیم‌سازی‌های سرمایه‌گذاران از اولین گام‌های فرهنگ‌سازی متولیان بورس هر کشور و بسیج رسانه‌ها به خصوص صدا و سیما است. از این رو لزوم حمایت از برپایی موسسات تحقیق و مشاوره سرمایه‌گذاری به عنوان حق مسلم تازه‌واردان به بورس‌ها بیش از پیش آشکار می‌شود.
● توهم کنترل
توهم کنترل به معنی آن است که اغلب سرمایه‌گذاران بیش‌فعال بر این باورند که به نحوی بر نتایج وقایع و رخدادهای غیرقابل نفوذ کنترل دارند. برای مثال، بیشتر مردم وقتی تمایل به شرکت در شرط‌بندی پرتاب سکه یا بازی شیر یا خط دارند که سکه هنوز به هوا پرتاب نشده باشد، اگر سکه قبلا پرتاب شده باشد و نتیجه معلوم؛ ولی مخفی برای بازیکنان باشد، مردم کمتر به آن شرط‌بندی رغبت نشان می‌دهند. آشکار است که گفتن شیر یا خط قبل و بعد از پرتاب سکه هیچ اثری بر نتیجه کار ندارد با وجود این برخی مردم چنین تصوری دارند؛ در بورس‌هایی که کارگزاران آنها آنلاین عمل می‌کنند، این پدیده نیز رواج دارد. چون انتخاب کم و کیف سطح فعالیت‌ها و درگیری‌ها، آشنا بودن‌ها و نبودن‌ها و اطلاعات مسبب کارند و بنابراین بورس کشور هیچ راهی جز آموزش علمی و عملی کسانی که از بورس در این برهه خوشبختانه استقبال کرده‌اند، ندارد و نومید ساختن آنها شرط مروت نیست.

دکتر احمد یزدان‌پناه

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد