مجموعه باغ صفوی قزوین

شهر قزوین در عصر صفویان،به علت قرارگیری بر سر راه جاده ابریشم و شرایط جغرافیایی و سیاسی آن زمان ،حائز اهمیت شد.به همین دلیل،توانست تا مدتی عنوان پایتختی صفویان را نصیب خود کند.
انتقال پایتخت از تبریز به قزوین باعث شد تا بناها و عمارتهایی با شکوه و در شان پایتختی آن،در این شهر بنا شود.از جمله این عمارتها و بناها می توان باغ صفوی را نام برد؛که مجموعه ای از چند بنا می باشد.
شاه طهماسب پس از استقرار در قزوین(به عنوان پایتخت جدید خود)دستور داد تا تل باغی بسازند و عمارتی را در آن بنا کنند؛بنا بر دستور شاه،معماران برجسته ایران گرد آمدند و باغی را طراحی کردند؛این باغ باغ صفوی نام گرفت.عمارتی نیز ،بنا به خواست شاه،در آن بنا شد و کاخ چهل ستون یا عمارت کلاه فرنگی نام گرفت.
بطور کلی این مجموعه از چند بنا تشکیل شده است که اکثرا تخریب شده اند و تعدادی از آنها در حال حاضر در دست مرمت هستند.
محدوده اصلی باغ دارای ۷ در وروردی بوده است که فقط یک در از آنها به نام سردر عالی قاپو باقی مانده است.
محل دقیق باغ را به علت تخریب و ساخت و سازهای اطراف نمی توان تعیین کرد.در حال حاضر،محوطه محصور خیابانهای پیغمبریه وامام خمینی را باغ صفوی می نامند.
سازمان میراث فرهنگی در صدد است بناهایی را که به حریم باغ تجاوز کرده اند و باعث تخریب و نابودی تدریجی این مجموعه گشته اند ،خریداری کرده و این مجموعه را بازسازی نماید.در حال حاضر مدرسه هایی که بین عمارت پهلوی و گراند هتل(دو بنا از این باغ) واقع شده اند خریداری شده است.

مجموعه باغ صفوی متشکل از چند بنا است که به معرفی هر یک از آنها می پردازیم:
۱) سر در عالی قاپو
۲) عمارت نادری
۳) عمارت پهلوی و عمارت قاجاری
۴) گراند هتل
۵) کاخ چهلستون (عمارت کلاه فرنگی)
۶) بقعه پیغمبریه
۱) سر در عالی قاپو
سر در عالی قاپو یکی از ۷ دروازه باغ صفوی بوده است.
این سردر در زمان شاه طهماسب ساخته و در زمان شاه عباس دچار تغییراتی شد؛که از جمله این تغییرات می توان به کوچکتر شدن طاق ورودی ها اشاره کرد.
در زمان قدیم،در مقابل این سردر خیابان سپه -اولین خیابان ایران-قرار داسته است،می توان تصور کرد که رفت و آمد و هیاهوی بسیاری در مقابل این سر در وجود داشته است.
سر در تشکیل شده است ار قوسی پنج او هفت و هشتی بسیار زیبا همراه با تزئینات -که اکثرا تخریب شده اند- و گنبدی که بر روی هشتی قرار گرفته است.
در دو طرف هشتی، پلکانهایی به سمت اتاقهای بالا که محل استقرار نگهبانان و نقاران بوده است، ختم می شوند.
جنس کف سردر سنگفرش و پایین تر از سطح خیابان کنونی و دارای شیبی کم به سمت داخل باغ می باشد،که انسان را به داخل باغ هدایت می کند.
متاسفانه تزئینات سردر مخصوصا نقاشی ها و دیگر تزئینات هشتی آن بطور کل تخریب شده اند و در حال حاضر تنها کاشیکاریهای معرق را در ورودی سر در :بالای قوس؛به عنوان ازاره در پایین بنا؛و در ردیفی در بدنه بنا که خطی روی آن نوشته شده است می بینیم.
این کتیبه خود از تزئینات سردر محسوب می شود.خط آن را علیرضا عباسی به خط ثلث جلی نوشته است و مضمون آن،تقدس و تکریم شاهان و آرزوی نابودی دشمنان آنهاست.
در دو سمت شرقی و غربی بنا نیز ساختمانهای دیگری قرار دارد.قسمت غربی را به عنوان چاپخانه تا سالهای اخیر استفاده می کرده اند که در ابتدا محل نگهداری ستوران بوده است.
قسمت شرقی که بعدها به بنا افزوده شده است نیز در ابتدا رختشویخانه بوده است و بعدها تبدیل به مدرسه ای به سبک اروپایی به نام امید شاه شد.
این بنا خشتی و بر روی پی سنگی قرار دارد.
۲) عمارت نادری
این بنا کاملا تخریب شده است و هیچ اثری از آن باقی نمانده است، و تنها نقشه های موجود در میراث فرهنگی حاکی از وجود این بنا در قدیم است.
احتمالا عمارت نادری ،از مهمترین عمارتهای این باغ محسوب می شده است.این بنا در داخل باغ،و در سمت شرق سردر عالی قاپو قرار داشته است.
۳) عمارت پهلوی و عمارت قاجاری
این دو بنا که در کنار یکدیگر قرار دارند،در دوره متفاوت ساخته شده اند:
عمارت قاجاری که دارای تزئینات و سرستونهای زیبایی است و در حال حاضردر حال مرمت و بازسازی است.در جلوی این عمارت حوضی قرار دارد که فضای زیبایی را ایجاد کرده است.
عمارت پهلوی،در زمان پهلوی ساهته شد و دارای تزئینات خاصی نمی باشد.این بنا در دو طبقه ساخته شده است.
بعدها هر دو بنا به عنوان شهربانی استفاده می شده است.طبقه پایین نقش بازداشتگاه را داشته است و طبقات فوقانی کاربرد اداری داشته اند.حیاط پشت این دو بنا نیز به عنوان حیاط زندان استفاده می شده است.
۵) گراند هتل
بعد از حیاط به محوطه گراند هتی وارد می شویم که در حال حاضر،محصور و در حال بازسازی می باشد.
این هتل ،از اولین و قدیمی ترین هتلهای ایران است.
این بنا از داخل باغ ۳ طبقه و از خیابان ۲ طبقه دیده می شود و این امر به دلیل اختلاف سطح باغ و خیابان است.طبقات این هتل تشکیل شده است از ایوانهایی ستوندار و اطاقهایی برای استقرار مهمانان.در مقابل این هتل سینمایی به نام گراند سینما وجود داشته است که اکنون اثری از آن نمی بینیم-از داخل هتل به سینما راهی وجود داشته است-این سینما دوبار دچار سانحه آتش سوزی شد ؛بار اول آن را بازسازی کردند اما بار دوم سینما به کلی از بین رفت.
۶) کاخ چهلستون(عمارت کلاه فرنگی)
این کاخ بدستور شاه طهماسب ساخته شد و از مهمترین بناهای این مجموعه و کلا ،شهر قزوین به حساب می آید.این عمارت بین باغی با درختان بلند و فضایی سر سبز قرار گرفته است که در حال حاضر سبزه میدان نام داردو محل تفریح و گذران اوقات فراغت مردم قزوین می باشد.
این بنا با تقلید از بناهای تبریز و با استفاده از مکتب اصفهانی ساخته شده است.با توجه به عمارتهای تبریز،شاه دستور داد این بنا را نیز مزین به نقاشی کنند تا تداعی کننده کاخهای تبریز باشد؛در نتیجه،بهترین و زبده ترین نقاشان جمع شدند و چهلستون را به نقاشی هایی با مضامین:قصه های شیرین و فرهاد،لیلی و مجنون،صحنه های رزم و مسابقات چوگان و شکار و....مزین کردند.از مهمترین ویژگی های این کاخ همین نقاشی های دیواری است.
متاسفانه به دلیل تغییر کابری بنا به ساختمانی نظامی و نیاز به فضایی خشک و به دور از تزئینات،تمامی نقاشی ها تخریب و یا روی آنها را با گچ پوشانده اند.
یکی دیگر از دلایل تخریب نقاشی ها،تغییر حکومتهاست؛زیرا هر حکومتی با روی کار آمدن خود برای نشان دادن اقتدار خود و از بین بردن آثار حکومت سابق،نقاشی های قدیم را تخریب و یا روی همانها نقاشیهای دیگری را ترسیم می کرده اند.
این بنا در حال حاضر،به عنوان موزه شهر قزوین محل نگهداری آثاری ارزشمند از خطاطی ها و کتابهای قدیمی و ...است.
۶) بقعه پیغمبریه
این بقعه آرامگاه چهار تن از پیامبران مسیحی به نامهای سلام ، سلوم ، القیا ، سهولی می باشد علاوه بر این پیامبران امامزاده صالح بن حسن نیز در این مکان مدفون است و همچنان دایر و محل زیارت مریدان آنان است.

پریا کریمی