سیستم های اندازه گیری

واژه‌ها واصطلاحات پایه وعمومی اندازه شناسی:
۱) دستگاه کمیت ها (system of quantities) مجموعه ای از کمیت ها به مفهوم آن که میان آنها رابطه تأید شده ای وجود دارد را دستگاه کمیت ها گویند.
۲) کمیت پایه ( (base quantity) کمیتی که به صورت مستقل از سایر کمیت ها در یک دستگاه کمیت قرار داشته باشد را کمیت پایه و یا اصلی گویند.مانند: طول - زمان- جرم -...
۳) کمیت فرعی (derivel quantity) کمیتی که بر مبنای کمیت های پایه تعریف می شود را کمیت فرعی گویند.مانند: سرعت- نیرو- شتاب -...
۴)کمیت اندازه ده (measurand) به کمیتی گفته می شود که مورد اندازه گیری قرار می گیرد.
۵) کمیت تاثیر گذار ( influence quantity ) در اندازه گیری کمیت ها برخی کمیت های دیگر روی کمیت مورد اندازه گیری اثر می گذارد در حالی که خود مورد اندازه گیری قرار نمی گیرد. مانند : کمیت دما در اندازه گیری کمیت طول (به عنوان مثال: طول در دمای ۲۰درجه با طول در دمای ۳۰ درجه تفاوت دارد.)
۶) یکای اندازه گیری / واحد اندازه گیری (unit) مقیاسی است برای سنجش کمیت ها از همان جنس . مانند: متر برای طول- کیلوگرم برای وزن - ...
۷) نماد یکای اندازه گیری (symbol of unit ) علامتی است که به طور قرار دادی برای نمایش یکای اندازه گیری مشخص می شود. مانند: mبرای متر – kgبرای جرم-...
٨) اندازه گیری (measurement)مجموعه عملیاتی که به صورت پیاپی انجام می شود تا اندازه یک کمیت فیزیکی بر اساس یکی از واحدهای قانونی تعیین شود را اندازه گیری گویند.این عملیات ممکن است به صورت دستی ویا خودکار باشد. (مجموعه عملیاتی که به منظور تعیین مقدار یک کمیت انجام می شود را اندازه گیری گویند.)
۹) مترولوژی / اندازه شناختی (metrology) دانش اندازه گیری و اندازه شناسی را مترولوژی گویند این دانش تمام جنبه های نظری و عملی راجع به اندازه گیری را در بر می گیرد.
۱۰) وسیله اندازه گیری (measuring instrument) وسیله ای که به تنهایی ویا همراه با وسایل کمکی برای انجام اندازه گیری (یا اندازه گیری های مشخص ) به کار می رود را وسیله اندازه گیری گویند. مانند: کولیس
۱۱) سیستم اندازه گیری ( measuring system ) مجموعه کاملی از دستگاههای اندازه گیری و تجهیزات که برای انجام اندازه گیری های مشخص مونتا&#۶۴۳۹۵; می شوند را سیستم اندازه گیری گویند.
۱۲) تنظیم (adjustment ) عملیاتی مشخص برای آوردن یک وسیله اندازه گیری یا دستگاه اندازه گیری در محدوده قابل استفاده برای اندازه گیری و یا کاربردی معلوم را تنظیم گویند.
۱۳) درستی / صحت (accuracy ) نزدیکی خروجی های یک سیستم اندازه گیری نسبت به مبدٲ مورد نظر (مقدار مرجع ) را درستی یا صحت گویند.
۱۴) دقت (precision ) نزدیکی خروجی های یک سیستم اندازه گیری نسبت به یکدیگر را دقت گویند.
١۵) تفکیک پذیری / زینه بندی / ریزنگری / قابلیت تشخیص / وضوح (resolutio ) کوچکترین قسمت بندی وسیله اندازه گیری را تفکیک پذیری گویند.
١٦) عدم قطعیت (uncertainty) پارامتری مربوط به نتیجه اندازه گیری که پراکندگی مقادیر را می توان به طور منطقی به اندازه ده نسبت داد را مشخص می کند.
١٧) خطا (error ) اشتباه را خطا گویند.
۱۸) مقدار خطا (value of error ) نتیجه اندازه گیری منهای مقدار واقعی اندازه ده را مقدار خطا گویند.(E=R-A ←Eاندازه خطا- R اندازه خوانده شده توسط وسیله اندازه گیری – A مقدار حقیقی کمیت مورد نظر)
۱۹) خطای نسبی (relative error ) حا صل تقسیم خطای اندازه گیری به مقدار واقعی اندازه ده را خطای نسبی گویند.
۲۰) رواداری (tolerance ) خطای مجازی را که در مورد یک کمیت می توانیم مجاز بدانیم را تولرانس یا رواداری گویند.(حداکثر انحراف مجاز یک قطعه ساخته شده از اندازه خاص خودش را گویند.)
۲١) سنجه مادی ( material measure )وسیله ای که همواره در زمان به کار گیری آن یک ویا چند مقدار معلوم از کمیتی معین را ارایه و یا ایجاد می نماید. مانند: وزنه - پیمانه - ...
۲۲) رانش / انحراف تدریجی (drift ) تغییر آهسته مشخصه اندازه شناختی (دانش اندازه گیری) یک دستگاه اندازه گیری و یا وسیله اندازه گیری را رانش گویند.
۲۳) گستره نامی (nominal rang ) حد فاصل بین حداقل اندازه تا حداکثر اندازه ای که یک وسیله اندازه گیری و یا دستگاه اندازه گیری می تواند مشخص کند را گستره نامی گویند.
۲۴) پهنه / دامنه اندازه گیری ( span ) قدر مطلق تفاضل دو حد گستره اندازه گیری نامی را پهنه گویند.
۲۵) زمان پاسخ (response time ) مدت زمانی که طول می کشد تا بعد از یک تحریک و یا تغییر ناگهانی ورودی یک وسیله اندازه گیری به حالت پایدار جدید بر گردد را زمان پاسخ گویند. مانند: زمان لازم برای پایدار شدن حباب تراز مایعی.
۲۶) سرعت پاسخ (response speed ) عبارت است از سرعتی که وسیله اندازه گیری نسبت به تحریک و یا تغییر در ورودی آن از خود واکنش نشان می دهد. (سرعتی که دستگاه اندازه گیری نسبت به تغییر ورودی از خود نشان می دهد.)
۲۷)پرش اضافه ( over shoot) بیشترین مقداری که عقربه وسیله اندازه گیری از نقطه پایدار خود دور می شود را پرش اضافه گویند.
۲۸) پایداری (stability) توانایی یک وسیله اندازه گیری در ثابت نگه داشتن خصوصیات دستگاه اندازه گیری را پایداری گویند.(توانایی یک وسیله اندازه گیری برای حفظ خصوصیات مترولوژیکی خود را پایداری گویند.)
۲۹) تکرار پذیری (repeatability) میزان نزدیکی بین نتایج اندازه گیری پی در پی از یک اندازه ده که در شرایط یکسان انجام شده باشد را تکرار پذیری گویند.
شرایط تکرار پذیری :
۱) یکسان بودن روش اندازه گیری ،
۲)انجام شدن کار توسط یک شخص ،
۳)کار در فاصله زمانی کم انجام شود،
۴ ) کار در شرایط محیطی یکسان انجام شود ،
۵) استفاده از یک ابزار اندازه گیری ،
٦) قطعه مورد اندازه گیری تغییر نکند.
۳۰) حساسیت (sensitivity) نسبت تغییرات خروجی به تغییرات ورودی یک دستگاه اندازه گیری را حساسیت گویند. مقدار حساسیت همواره برابر یک است.
۳۱)قابلیت ردیابی ( traceability ) قابلیت ارتباط دادن مقدار یک استاندارد یا نتیجه یک اندازه گیری با مراجع بین المللی و یا ملی از طریق زنجیره پیوسته مقایسه ها که همگی عدم قطعیت معینی داشته باشند را قابلیت ردیابی گویند.
۳۲) کالیبراسیون (calibration)
ـ تعریف۱:حصول اطمینان از دقت و صحت عملکرد تجهیزات آزمون و سنجش را تحت شرایط مشخص کالیبراسیون گویند.
ـ تعریف۲:مجموعه عملیاتی که تحت شرایط مشخص میان نشان دهی یک دستگاه یا سیستم اندازه گیری یا مقدار یک سنجه مادی یا ماده مرجع و مقدار متناظر آن از استانداردهای اندازه گیری حاصل می شود و رابطه منطقی بر قرار می کند را کالیبراسیون گویند.

نیره ملکلو