آیینه های روبه رو

کتاب خرمشهر حماسه مقاومت به تازگی در قالبی نفیس توسط نشر شاهد منتشر شده است.
این مجموعه در چهار عنوان با زمینه مشترک مصور انتشار یافته و در آنها تصاویر ماندگاری از مفهوم ایثار و شهادت ثبت شده است. از این مجموعه کتاب عکاسی خرمشهر، حماسه مقاومت شامل ۲۳۰ عکس از بین شش هزار عکس است که خرمشهر را در سه مقطع زمانی قبل از جنگ، حین جنگ و بعد از جنگ به تصویر کشیده است. کتاب دیگر این مجموعه پرواز پایداری نام دارد که شامل ۵۲ اثر در زمینه ویدئو آرت، چیدمان، فتو آرت و لایت آرت است. این آثار از بین ۴۵۰ اثر انتخاب شده و در قالب کتاب نفیسی انتشار یافته است. کتاب نفیس روزنه ای به باغ بهشت هم حاوی ۱۱۵ تابلوی نفیس نقاشی از هنرمندان و نقاشان معاصر کشورمان با موضوع شهدای شاخص کشوری است.
همچنین کتاب شاهدان زمان شامل شناسه عکاسان شهید، جانباز و ایثارگر است که همراه معرفی عکاسان، نمونه هایی از آثار آنها را هم به مخاطبان ارایه داده است.
این مجموعه در چهارمین کنگره ملی تجلیل از ایثارگران که دوم خرداد ماه سال جاری در شب سالروز آزادی خرمشهر در تالار وحدت تهران برگزار شد، با حضور دکتر محمود احمدی نژاد، سرلشکر فیروز آبادی و مسوولان بنیاد شهید و امور ایثارگران رونمایی شد. همچنین چندی بعد ( ۲۲ خرداد ماه سال جاری ) طی مراسمی در موزه هنرهای دینی امام علی (ع) کتاب های یاد شده به هنرمندانی که آثاری از آنها در این مجموعه چاپ شده بود اهدا شد.
از میان مجموعه یاد شده کتاب خرمشهر حماسه مقاومت از زوایای مختلف قابل توجه است. نخست آنکه این کتاب تاریخ مستند و مصوری از نماد مقاومت در تاریخ معاصر کشورمان است که در آن با استفاده از ذوق و خلاقیت هنرمندان عکاس، سه برهه حساس از موقعیت های پیش از جنگ، هنگام جنگ و بعد از جنگ شهر خرمشهر را به تصویر کشیده است.
فصل اول این کتاب با عنوان خرمشهر پیش از جنگ تحمیلی با عکسی از آرشیو خبرگزاری ایرنا شروع می شود که در آن پل قدیمی خرمشهر نشان داده می شود. این عکس متعلق به ۱۳۴۴ است.
در ادامه این فصل عکس های متعددی از بناهای قدیمی شهر همچون ایستگاه راه آهن، بارانداز گمرک، کوت شیخ، گمرک شهر، اسکله های اداره بندر، ایستگاه بلم رانان، ساحل بخش غربی، بازار ماهی فروشان، بازار سیف و تصاویری از تظاهرات مردم خرمشهر در نهضت انقلاب اسلامی به علاقه مندان ارایه شده است.
دیدن تصاویر این فصل هر بیننده ای را ناخودآگاه به یاد موقعیت سوق الجیشی شهر خرمشهر پیش از وقوع جنگ تحمیلی می اندازد .شهری که مشخصا از دو سده قبل در روابط بین المللی مطرح شده است و به دلیل اهمیت استراتژیک فوق العاده اش همواره مورد طمع استعمارگران قرار گرفته و تاکنون چندین بار نیز به اشغال قوای خارجی درآمده است. (در سال ۱۸۳۳ میلادی امپراتوری عثمانی و در سال ۱۸۵۷ میلادی انگلیسی ها و در سال ۱۹۸۰ میلادی ارتش متجاوز بعث عراق خرمشهر را اشغال کرده اند) بیشترین عکس های این فصل بیانگر زیبایی های شهر بندری خرمشهر است که در آنها زندگی عادی ساکنان شهر جریان دارد و اغلب توسعه و آبادانی شهر نشان داده شده است.
فصل دوم کتاب با عنوان مقاومت در خرمشهر، اشغال و آزادسازی سرگذشت این شهر را از زمان سقوط تا آزادسازی نشان می دهد. البته شروع این فصل با عکسی از آرشیو موسسه کیهان است که متعلق به سال ۱۳۵۸ و بمب گذاری ایادی ضد انقلاب در بازار سیف شهر خرمشهر است. عکس دوم هم خرابکاری های بعثیون و درگیری های داخلی شهر در سال ۱۳۵۸ را نشان می دهد.
در ادامه عکس هایی از مقاومت های مردمی آورده شده و صحنه های درگیری هم بخش دیگری را نشان می دهد. اغلب عکس های این فصل برای علاقمندان به زیبایی های خرمشهر، دلگیر و ناراحت کننده است چرا که ساعت ۱۶ و ۳۰ دقیقه روز چهارم آبان ماه سال ۱۳۵۹ را در یادها تداعی می کند که یکی از تلخ ترین لحظه های تاریخ معاصر ایران اسلامی به شمار می رود، روزی که خرمشهر پس از ۳۴ روز پایمردی و مقاومت مظلومانه مردمی سقوط کرد و قسمت غربی آن و قریب به ۱۸۰ کیلومتر طول خط مرزی و ۵۴۰۰ کیلومتر مربع از خاک میهنمان به اشغال ارتش عراق درآمد. البته عکس های آزادسازی خرمشهر در این فصل حلاوت خاصی را به بینندگان می بخشد عکس هایی از نماز شکر فاتحان خرمشهر به همراه شادمانی مردم در آزاد سازی این شهر. بیشترین حجم کتاب به این فصل اختصاص یافته که در آن ماندگار ترین عکس ها از دوران مقاومت، اشغال و آزادی از زاویه نگاه عکاسان بزرگ به تصویر کشیده شده است.
سرانجام فصل سوم با عنوان زندگی پس از جنگ در خرمشهر بیشتر دمیدن روح دوباره به کالبد زخمی شهر را نشان می دهد. عکس هایی از بازگشت اهالی بعد از دوری سخت و طاقت فرسا که فقط ساکنان خرمشهر آن را به معنای واقعی اش لمس کردند. عکس های این بخش اغلب بر سازندگی خرابی ها تاکید دارند. کاروان های راهیان نور در این فصل حضور دارند تا غربت خاک شلمچه بیش از پیش نمایانده شود.
تصاویری که در این بخش ارایه شده اغلب رنگی است تا شادابی و سرزندگی دوباره در این شهر جنگ زده را به بینندگان منتقل کند .در بیشتر عکس ها، اسکله ها و پلها و بندر بازسازی شده اند و سایر بناهای شهر هم میزبان ساکنان است، هر چند هنوز تا بازسازی کامل فاصله مانده و طبعا در صورت بازسازی کامل چهره شهر حال و هوای دیگری به خود خواهد گرفت. به هر حال در میان هنرهای گوناگون، عکاسی به دلیل امکان حضور سریع در صحنه و ثبت وقایع، اگر نگوییم موثرترین دست کم یکی از تاثیرگذارترین ابزار انتقال معانی است.
عکاسان پیوسته با حضور به هنگام خویش توانسته اند صحنه های بی بدیلی را ثبت کنند که هنرمندان دیگر عرصه ها غالبا از آن محروم بوده اند و در این راستا اقدام اخیر نشر شاهد تلاش ارزنده ای است که در ماندگاری آثار ارزشمند از دوران سرنوشت ساز کشورمان موثر است که می تواند به عنوان تاریخ مستند و صور در اختیار علاقمندان و پژوهشگران عرصه های مختلف تاریخی، اجتماعی و. . . قرار گیرد.
چاپ اول کتاب خرمشهر حماسه مقاومت در شمارگان ۳۰۰۰ نسخه در خرداد ۱۳۸۷ در ۳۹۲ صفحه مصور با کاغذ گلاسه ضخیم راهی بازار کتاب شده است.

علی الله سلیمی

منبع : روزنامه جوان