طعم تلخ آخر بودن

بسترسازی مطلوب برای توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات کشورها امری بدیهی در ساختار نظام نوین بین اللمل و ارتباطات امروزی است. هر کشور و دولتی سعی می کند با بهره گیری از کوچک ترین ابزارها و اهرم های دنیای پرشتاب فناوری اطلاعات و ارتباطات ضمن پاسخگویی به نیازهای الکترونیکی شهروندان خود سهمی نیز در بازار پرسود آن از طریق سه مولفه بازار الکترونیک، تبادل الکترونیک داده ها و تجارت اینترنتی داشته باشد.در حال حاضر کشورهای چین و هند توانسته اند با بهره گیری از دستاوردها و تجارب کشورهای پیشرفته و صنعتی جهان از خیل عظیم جمعیت هایشان که روزگاری مانند پتک سنگینی برسر آنها فرو می آمد به بهترین نحو در مسیر نیاز بازار آی سی تی استفاده کنند البته ورود فناوری های نوین به کشورهای جهان تنها محدود به نگاه آنها به بازارهای بین المللی نمی شود و حجم بیشتر تلاش های آنها متمرکز بر رفع نیازهای کاربران داخلی است.
متاسفانه به رغم کوشش های فراوانی که از سوی مسوولان دولت های مختلف جهان برای ارتقای رتبه کشورهایشان در آمادگی الکترونیکی می شود، به نظر می رسد در مدیران ایرانی عزم جدی به منظور بهبود رتبه کشورمان در آمادگی دیجیتالی وجود ندارد و ما همچنان در رتبه آخر۷۰ کشورهای ورود به عصر دیجیتال و ارائه خدمات نوین به شهروندان قرار داریم. - ایران از آخر اول شد نتایج بررسی های صورت گرفته از سوی موسسه های اکونومیست وIBM حاکی از آن است که ایران در میان ۷۰ کشور جهان با وجود رشد سه درصدی نسبت به سال قبل، رتبه آخر را از لحاظ میزان آمادگی الکترونیک کسب کرده است. شاخص های مورد استفاده در این گزارش و میزان تاثیر نهایی آنها ( به درصد) عبارتند از: زیرساخت های تکنولوژی و ارتباطات( ۲۰ درصد)، فضای تجاری ( ۱۵ درصد) ، فضای اجتماعی و فرهنگی ( ۱۵ درصد) ، فضای قانونی (۱۰درصد)، چشم انداز و سیاست های دولتی ( ۱۵ درصد) و دسترسی کاربران به فضای تجاری ( ۲۵ درصد) که در تعیین رتبه بندی و امتیاز کشورها مورد تحلیل قرار گرفته اند. در این گزارش کشورهای آمریکا، هنگ کنگ، سوئد و استرالیا رتبه های اول تا چهارم را به خود اختصاص داده اند و کشورهای سریلانکا، فیلیپین، اردن، ونزوئلا، قزاقستان، پاکستان، اکوادور، آذربایجان و تایلند نیز در رتبه هایی بالاتر از ایران قرار گرفته اند.در منطقه خاورمیانه نیز امارات با کسب رتبه ۳۵ در میان کشورهای مسلمان خاورمیانه رتبه اول را کسب کرده است و پس از این کشور نیز عربستان، اردن، مصر و الجزایر به ترتیب رتبه های ۵۷ ،۵۳ ،۴۶ و۶۷را به دست آورده اند. ایران در رده بندی آمادگی الکترونیکی سال ۲۰۰۷ نیز رتبه ۶۹ را کسب کرده بود این در حالی است که در سال های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ نیز کشورمان در جایگاه ۵۹ و ۶۵ قرار داشت. این گزارش نشان می دهد رشد آی سی تی در جهان سرعت بیشتری به خود گرفته و در واقع بسیاری از کشورها توانسته اند حجم عظیم برنامه ریزی های خود در این عرصه را بر استفاده مردم از کالاها و خدمات مختلف حوزه آی تی متمرکز کنند.
علاوه بر این شاخص های سال ۲۰۰۸ مبین این موضوع است که برقراری ارتباطات اینترنتی با سرعت و امنیت بیشتر و با قیمت ارزان تری در اختیار کشورهای مختلف قرار گرفته است وکشورهای پیشرو در آمادگی دیجیتالی امتیازهای کمتری را نسبت به سال قبل کسب کرده اند در حالی که کشورهای آسیایی نسبت به قبل رتبه های بهتری را به دست آورده اند. با این حال کشورهای خاورمیانه ای و آفریقایی در دو سال اخیر همچنان کمترین امتیاز را در میان مناطق مختلف جهان داشته اند در حالی که همچنان بالاترین امتیازهای آمادگی دیجیتالی در اختیار کشورهای آمریکای شمالی و اروپای شرقی قرار دارد. دسترسی به اینترنت پرسرعت یک شاخص مهم در این ارزیابی به شمار می رود چراکه علاوه بر گسترش ارتباطات و اتصال کاربران به شبکه های جهانی معیاری برای میزان حضور کشورهای مختلف در بازار های مجازی جهان و پیشرفت های اقتصادی آنهاست. شاخص فضای تجاری کشورها نیز یکی از فاکتورهای اساسی آمادگی دیجیتالی است و اطلاعات آن با بررسی ترکیبی از فاکتورهای اقتصادی، سیاسی و تجاری به دست می آید . رده بندی فضای تجاری در واقع یکی از هسته های اصلی آمادگی دیجیتالی است. در این شاخص کشورهای آمریکای شمالی در بالای جدول قرار دارند و به عنوان مثال پیش بینی می شود که کانادا تا پنج سال آینده به پرطرفدارترین قطب اقتصادی و سرمایه گذاری تبدیل شود.
در این راه ثبات فضای سیاسی ، رشد مثبت سرمایه گذاری خارجی و حمایت قوی از بخش خصوصی از عوامل رشد اقتصادی این کشور عنوان شده است.گزارش آمادگی دیجیتالی تاکید می کند دولت ها نقش اساسی در آمادگی دیجیتالی کشورهای خود ایفا می کنند، بر این اساس بسیاری از سیاست های اقتصادی و تکنولوژی کشورها تاثیر مستقیمی بر آمادگی دیجیتالی آنها باقی می گذارد. - حضور کمرنگ مخابرات در عرصه دیجیتال البته به نظر می رسد باوجود تاکیداتی که در گزارش مذکور بر نقش کلیدی دولت ها در آمادگی دیجیتالی کشورهای مطبوعشان شده است مسوولان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات کشورمان اهمیت چندانی برای آن قائل نیستند. صابر فیضی مدیرعامل شرکت مخابرات در گفت وگو با «سرمایه» با بیان اینکه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نقشی در آمادگی دیجیتالی کشور برعهده ندارد، تصریح می کند مخابرات تنها مسوول فراهم آوردن زیرساخت هاست و مهیا کردن زمینه های الکترونیکی کشور براساس برنامه چهارم توسعه جزء وظایف شورای عالی اطلاع رسانی،سازمان مدیریت و برنامه ریزی سابق و دولت الکترونیک است. وی خاطرنشان می کند در جهان رتبه بندی های مختلف به جهت مباحث فناوری اطلاعات وجود دارد که در امور مرتبط با زیرساخت ایران در رتبه نخست منطقه ای و بالاتر از کشورهایی نظیر امارات و عربستان قرار دارد. مدیر عامل شرکت مخابرات می افزاید: مخابرات وظیفه ای در آمادگی دیجیتالی کشور برعهده ندارد و این موضوع از جمله وظایف شرکت های خصوصی و دولتی دیگر است.وی همچنین تاکید می کند شرکت های مذکور به هیچ وجه نقشی در مخابرات برعهده ندارند و بخش هایی در دستگاه های همسو با وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات هستند.اظهارات این مقام مسوول شرکت مخابرات به نوعی شانه خالی کردن و محول کردن وظایف مهم ترین ارگان مرتبط با مباحث آی سی تی به دیگر دستگاه هایی است که یا مانند سازمان مدیریت و برنامه ریزی مدت ها از زمان انحلال آنها سپری شده یا دولت الکترونیک است که در حال حاضر هیچ برنامه ای برای اجرای آن در دست نیست. البته اظهارات فیضی در حالی بیان شده است که ایران باید بر اساس سند چشم انداز ۲۰ ساله کشور در سال ۱۴۰۴ در پنج فناوری هسته ای، هوافضا، نانو، محیط زیست و آی سی تی دارای رتبه اول در منطقه باشد. فناوری اطلاعات در این سند با فناوری هسته ای در یک ردیف قرار گرفته که خود مبین جایگاه رفیع این دانش جهانی است.علاوه بر اهدافی که در سند چشم انداز ۲۰ساله برای رشد بخش دیجیتالی کشور در نظر گرفته شده است محمود احمدی نژاد رئیس جمهور نیز در پیامی که به مناسبت روز جهانی ارتباطات منتشر کرده بود، اظهار داشته بود ایران تا ۱۲ سال دیگر خط مقدم فناوری اطلاعات خواهد شد. وی با تاکید بر میزان کاستی هایی که در بخش آی سی تی کشور وجود دارد، یادآور شده بود در عرصه ارتباطات جهانی در مرحله اول هستیم و باید کار خود را در این مسیر توسعه و گسترش دهیم. دستیابی به رتبه نخست فناوری اطلاعات یکی از آمال و آرزوهای تمامی کشورهای جهان در اقصی نقاط دنیاست اما مشخص نیست با توجه به آماری که بر حضور ایران در قعر جدول آمادگی دیجیتالی جهان تاکید می کند با کدامین ابزار و اهرم خواهان دستیابی به جایگاه اول جهانی هستیم. خسرو سلجوقی یکی از کارشناسان حوزه آی تی در گفت و گو با «سرمایه» خاطرنشان می کند: «مشکل اساسی عدم پیشرفت الکترونیکی کشور به جهت رفتارهای مدیریتی و نگرش کسانی است که در توسعه آی سی تی نقش دارند.» وی با بیان اینکه ایران دارای ظرفیت های فراوانی برای دستیابی به رتبه های شاخص جهانی است، می افزاید: مدیران نمی توانند از پتانسیل های موجود کشور به نحو احسن استفاده کنند که این مشکل سبب به وجود آمدن نواقصی در مسیر توسعه دیجیتالی کشور شده است.
سلجوقی خاطرنشان می کند علاوه بر این، افرادی که به عنوان مسوولان توسعه فناوری در کشور مشغول فعالیت هستند نگاه روشنی بر لزوم توسعه بخش خصوصی ندارند، این در حالی است که لازمه پیشرفت دیجیتالی یک کشور توجه به ظرفیت های بخش فرا دولتی نیز است. بیشترین نمود آمادگی دیجیتالی فراهم کردن کانال های دیجیتالی کافی و کامل برای کاربران خصوصاً برای انجام کارهای مالی آنهاست ، در واقع بانکداری الکترونیکی یکی از اصول اساسی در زمینه آمادگی دیجیتالی به شمار می آید البته این موضوع برای همه کشورها یکسان نیست بلکه هر کشور به فراخور وضعیت خود از روش های متفاوتی به منظور استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات بهره می گیرد. اما در هر صورت با ارزیابی میزان پیشرفت هایی که کشورهای مختلف جهان در صنایع وابسته به آی سی تی به دست آورده اند، درمی یابیم که استفاده از فناوری های نوین ارتباطی، اطلاعاتی و دیجیتالی جهان هر روز در حال افزایش است چراکه این صنایع علاوه بر ارزش افزوده فراوانی که برای اقتصاد کشورها به همراه می آورند نقش اساسی در رشد نرخ اشتغال نیروهای بیکار یا آماده به کار کشورهای مختلف دارند که سرمایه گذاری هایی که کشورهای پیشرفته و در حال توسعه جهان در رابطه با ورود به عرصه های دیجیتالی کرده اند نیز مهر تاییدی بر این موضوع است. بر همین اساس ضروری است مسوولان وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات کشورمان که در هر برنامه و تریبونی برای آگاهی افکار عمومی از میزان اقدامات به ظاهر صورت گرفته در عرصه آی سی تی استفاده می کنند راهکار مناسبی نیز برای ارتقای جایگاه کشورمان در ورود به عرصه دیجیتالی و الکترونیکی مطرح کنند.

سیده آمنه موسوی

منبع : روزنامه سرمایه