جهان و هر چه در آن است

● جهان، از انفجار بزرگ تا سیاهچاله ها
▪ پا اسپنس- ایان بیکلسون
▪ ترجمه؛ ابوالفضل حقیری
▪ انتشارات بصیرت(۸۶)
▪ ۱۸۸ صفحه
شناخت زمین و آسمان از بزرگ ترین معماهای بشر در تمام دوران ها بود. بشر اولیه هنگامی که در تاریکی شب به آسمان نگاه می کرد، کاسه وارونه یی را می دید که ستارگان چشمک زن ریز و درشتی بر آن نقش بسته بود. این کره به آرامی به دور زمین می گردید و ستارگان را در شب و خورشید را در روز با خود حمل می کرد. به این ترتیب چندان هم عجیب نبود که بشر اولین مدلی که برای تفسیر جهان ارائه داد، مدل زمین مرکزی بود. هر چند که امروزه ما این مدل را نادرست می شماریم، اما واقعیت آن است که گذشتگان توانسته بودند با استفاده از همین مدل به موفقیت های بسیاری در سنجش زمان یا دریانوردی نائل شوند. از جمله اینکه مصریان باستان(که ستاره شناسانی ماهر بودند) می توانستند با رصد ستارگان زمان دقیق طغیان سالانه رود نیل را پیش بینی کنند.
اما از یونانیان نیز نباید غافل شد. آنان تاثیر شگرفی بر ستاره شناسی داشتند. افلاطون و شاگرد وی ارسطو بر این باور بودند که افلاک(آسمان ها) کامل و تغییرناپذیرند. از آنجا که به عقیده آنان دایره کامل ترین شکل هندسی است، همه حرکت اجرام در آسمان نیز باید دایره یی باشد. هر چند این باورها نادرست بود، اما آنان نیز دستاوردهای مهمی داشتند از جمله اینکه اریستارخوس(۲۳۰- ۳۱۰ قبل از میلاد) تلاش کرد تا اندازه و فاصله اجرام آسمانی را اندازه گیری کند و نشان داد خورشید بسیار بزرگ تر و دورتر از ماه است. اراتوستن (۱۹۴- ۲۷۶ قبل از میلاد) با استفاده از یک روش ریاضی محیط زمین را ۴۰ هزار کیلومتر محاسبه کرد که با توجه به عدد پذیرفته شده فعلی(۳۹۹۴۰ کیلومتر) محاسبه دقیقی محسوب می شود. هیپارخوس موضع بیش از هزار ستاره را ترسیم کرد و حرکت پنج سیاره مرئی را به مدت بیش از ۳۰ سال دنبال کرد. وی بنیانگذار شیوه «قدر» برای اندازه گیری درخشندگی اجرام آسمانی بود که هنوز هم از آن استفاده می شود. البته باید یادآور شد همه دانشمندان یونانی مدل زمین مرکزی را باور نداشتند، از جمله اریستارخوس ساموسی اولین اخترشناسی بود که مدل خورشید مرکزی را ارائه کرد. وی کتابی نوشت که در آن به تشریح نظرهای خود پرداخت، این کتاب گم شد اما در کتاب های دیگران خلاصه یی از نظرات وی درباره مدل جهان ذکر شده است. اما با این همه نظریه زمین مرکزی تا سال ها بر مجامع علمی سیطره داشت تا آنکه نیکلا کپرنیک راهب لهستانی بار دیگر یادآور شد سیارات و از جمله زمین به دور خورشید می گردند. این نظر توانست بسیاری از دشواری های نظریه زمین مرکزی را به نحو مناسبی پاسخ گوید.
با این همه در هیئت جدید نیز فرض می شد که اجرام در مسیر دایره یی می گردند.
نجیب زاده یی دانمارکی به نام تیکو براهه یکی از پیشگامان اخترشناسی نوین بود. وی به مدت ۳۰ سال در مورد حرکت سیاره ها پژوهش هایی دقیق و پروسواسی انجام داد. درنهایت نیز یکی از دستیاران وی به نام یوهان کپلر برای محاسبه مدار مریخ از نتیجه رصدهای تیکو استفاده کرد. وی دریافت مریخ در مداری بیضوی حرکت می کند که خورشید در یکی از کانون های آن قرار دارد. کپلر سه قانون برای حرکت سیاره ها را کشف کرد که در نتیجه توانست حرکت آنها را به شیوه یی ساده و منطبق بر ریاضیات توضیح دهد.
اما گالیله نخستین کسی بود که از تلسکوپ در ستاره شناسی استفاده کرد. وی با رصدهایش اندیشه های کپلر را تایید کرد. اما یکی از مهم ترین اکتشاف های وی را کشف چهار قمر بزرگ مشتری می دانند. وی اجسامی را دید که به دور جسم دیگری غیر از زمین می گردند و از قانون های کپلر پیروی می کنند. به این ترتیب رصدهای گالیله باعث شد نظریه زمین مرکزی از شکوه و اقتدار خود فاصله بگیرد. نیوتن نیز با انتشار کتاب سترگ خود با نام «اصول ریاضی فلسفه طبیعی» مفهوم گرانش را مطرح ساخت و مکانیک منظومه شمسی را به زبان ریاضی بیان کرد. هر چند که بسیاری نظریه نیوتن را پایان فیزیک می دانستند، مشخص شد در جایی که گرانش قوی باشد یا اجسام با سرعت نور یا نزدیک به آن حرکت کنند، خطاهایی در آن وارد می شود. اما اینشتین توانست با ارائه نظریه نسبیت همه این خطاها را تصحیح کند.
البته داستان ستاره ها و سیاره ها همچنان ادامه دارد، داستانی که گمان نمی رود به این زودی ها به پایان برسد. داستان جهان هواداران بسیاری دارد و به همین دلیل راویان بسیاری آن را روایت کرده اند. یکی از جذاب ترین این روایت ها، کتاب «جهان، از انفجار بزرگ تا سیاهچاله ها» است.
کتاب حاضر سعی دارد همه آنچه را که یک خواننده غیرمتخصص می خواهد درباره جهان بداند در مختصرترین شکلی به وی بگوید. این کتاب که به یازده بخش تقسیم شده است خواننده را با سرآغاز و سرانجام جهان و همچنین محتوای آن و روند حاکم بر آن آشنا می سازد. بخش اول مقدمه یی است بر منظومه شمسی یعنی بخشی از جهان که در آن زندگی می کنیم. بخش دوم نگاهی دارد به هشت سیاره دیگر این منظومه(البته گفتنی است در زمان تالیف کتاب هنوز پلوتون از فهرست خانواده منظومه شمسی حذف نشده بود، اما اکنون هم که اخراج شده است، دانستن نکات مهم درباره ناشناخته ترین جرم منظومه خالی از لطف نیست). این فصل درباره هر کدام از سیاره ها اطلاعات پایه یی ارائه می کند و نگاهی هم به ویژگی های سطح کرات و قمرهای آنها می اندازد. اما زمین و ماه که از گذشته های دور با هم بودند، هر کدام جداگانه فصلی را به خود اختصاص دادند. دیگر اجرام فضا همانند سیارک ها، دنباله دارها و شهاب سنگ ها نیز موضوع فصل پنجم، خورشید، ستارگان و کهکشان ها هم هر کدام موضوع بخش های بعدی است. کتاب در قطع جیبی و با چاپ نفیس(کاغذ گلاسه) منتشر شده است که می تواند همراه خوبی برای خوانندگان باشد.

منبع : روزنامه اعتماد