جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا


جهانی شدن و فضای مجازی


جهانی شدن و فضای مجازی
صحبت کردن از جهانی شدن و جنبه های مختلف آن بیش و پیش تر از هرچیز دیگر نیازمند تعریفی سودمند ازاین پدیده پردامنه است . به رغم تعاریف متعددی که اندیشمندان حوزه های مختلف از جهانی شدن ارائه داده اند نمی توان بر تعریفی جامع تاکید نمود و باید تنها با توجه به جنبه ای که مورد بررسی قرار می گیرد تعریفی محدود از جهانی شدن را مد نظر قرار داد. از آن جایی که در این مقاله تلاش می کنم رابطه جهانی شدن و دنیای مجازی را توضیح دهم تعاریفی را بیان می کنم که بیشتر بر این جنبه از جهانی شدن تاکید می کنند . به عنوان مثال مارتین آلبرو جهانی شدن را فرآیندی تعریف می کند که بر اساس آن تمام مردم جهان در یک جامعه واحد و فراگیر جهانی به هم می پیوندند. و یا امانوئل کاستل جهانی شدن را ظهور نوعی جامعه شبکه ای می پندارد که در ادامه حرکت سرمایه داری پهنه اقتصاد و فرهنگ را در بر می گیرد. دیوید هاروی بر این باور است که جهانی شدن به مرحله شدیدی از فشردگی زمان و مکان منجر شده که دارای تاثیر گیج کننده و مخرب بر رویه های سیاسی و اقتصادی و توازن قدرت طبقات و نیز زندگی فرهنگی و اجتماعی است . آمانوئل ریشتر جهانی شدن را شکل گیری شبکه ای می داند که طی آن اجتماعاتی که پیش از آن در کره خاکی دور افتاده و منزوی بودند، با یکدیگر ادغام می شوند. بسیاری از نویسندگان ویژگی اصلی جهانی شدن را در مفاهیمی چون ظهور دهکده الکترونیک جهانی ، پیدایش قبیله جهانی، انقلاب اطلاعاتی ، فشردگی زمان و مکان ، گسترش جهان،آگاهی ، پایان تاریخ و عصر سیبرنتیک خلاصه کرده اند.
بنابر تعاریفی که در بالا به آن اشاره شد جهانی شدن پدیده ای است که بر اثر وقوع آن نقش مرزهای جغرافیایی در تصمیم گیری ها و فعالیتهای اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی انسانها، به حداقل کاهش می یابد. در این رهگذر منافع تک تک انسانها بیش از پیش در منافع سایر انسانها در کشورهای مختلف گره می خورد . در دنیای جهانی شده ، واژه ملی، جای خود را به واژه بین المللی خواهد داد. لذا نه تنها کالا، خدمات و سرمایه بین ملل مختلف دنیا به آسانی به گردش در می آید ،بلکه افکار و دانش بشر نیز آسان تر از گذشته مبادله می شود و فضای مجازی مکانی برای این تبادل بی حد ومرز است . روزگاری نه چندان دور افراد برای دسترسی به اطلاعات مجبور بودند به روزنامه ها ، مجلات و اطلاعیه های عمومی بسنده کنند ، گردش اطلاعات درمیان مردم یک جامعه فقط به خبرهای دهان به دهان گشته ، تلگراف و تلفن ختم می شد . عمل پنهان سازی اطلاعات توسط تبهکاران و یا حکومتهای دیکتاتوری عملی بسیار ساده بود . ذات فرهنگ ها، سنن و رخدادهای مردم دوردست درمیان هاله ای از ابهام پیچیده شده بود و به صورت افسانه درمیان جامعه به گردش می پرداخت .
امروزه رسانه ها از اعتباری بی سابقه برخوردارند . هرچند در ابتدا برای ایجاد آگاهی و اطلاع رسانی به توده مردم پایه گذاری شدند و درحال حاضر به عنوان ابزاری برای تسلط بر انسان مبدل شده اند. با این وجود کماکان برای انسان سودمندند. به عنوان مثال اطلاعاتی در زمینه سنن و اخلاقیات مردمان دیگر در اختیارمان قرار می دهند و ما از این طریق می توانیم به راحتی با آن ها ارتباط برقرار کنیم و با تبادل دانش به قدرت زیست خود بیفزاییم. این آگاهی سبب درک احساسات و پیامهای طرف مقابل حتی در زمان استفاده نکردن از یک زبان مشترک شده است.
در واقع تکنولوژی های نوین ارتباطاتی در جهان ، ایده ای موسوم به دهکده جهانی را تحقق عینی بخشیده و مردم هم اینک در جهانی زندگی می کنند که از هر لحاظ تحت دیده تیزبین یکدیگر قرار دارند. اصطلاح « آکواریوم جهانی » و یا « جهان شیشه ای » زاییده همین تصور است . این که چرا در میان شبکه جهانی اینترنت ، شبکه های تلویزیونی ماهواره ای و شبکه تلفن همراه ، اینترنت حضور پر رنگ تری را در عرصه اطلاع رسانی به نمایش گذاشته است به خصوصیات منحصر به فرد این رسانه بر می گردد که نه تنها باعث پیشی گرفتن آن از دیگر ابزارها شده بلکه صحنه را برای یکه تازیش در آینده نزدیک فراهم نموده است. از جمله خصوصیات می توان به قابلیت ویرایش همزمان ، فرا جغرافیایی بودن ، فراملیتی بودن ، هزینه کم ، توسعه پذیری و ظرفیت نامحدود اشاره نمود. در کنار این توانایی اینترنت خصلت بارز دیگری نیز دارد که از آن تحت عنوان بین الملل گرایی ( انترناسیونالیسم ) یاد می شود. بین الملل گرایی صرفا مربوط به این حقیقت نیست که اینترنت باعث ارتباط یافتن مردمانی از ملل مختلف می شود . چرا که بسیاری از ابزارها و فعالیت های انسانی دیگر نیز چنین کاری را انجام می دهند.
نکته در این جاست که جست و جو در اینترنت کاملا نسبت به مرزهای ملی بی اعتنا است و مردمانی که در غیر از فضای شبکه با هم غریبه هستند به وسیله علایق مشترکی پیوند می یابند که هیچ ربطی به ملیت شان ندارد. اینترنت از این جهت در تضادی شدید با آن چه فیلسوفان جامعه مدنی می نامند قرار می گیرد. یعنی جامعه ای که خصوصیت آن پیوند دادن افراد بیگانه با وحدت بخشیدن به آنها درون یک روال یا حوزه سیاسی است. از سوی دیگر جهانی شدن آثار قابل ملاحظه ای در زمینه ارتباطات دارد. اولین اثر ناپایداری و یا بازسازی ساختارهای سیستم های اطلاعاتی است که نخستین مظهر آن نابودی انحصارهای دولتی است و نتیجه آنی آن تولد عرضه کنندگان خصوصی است.
این موارد اخیر تحت فشار نیازهای بازار این بخش را به سوی روند تجاری سازی سوق می دهد و دیگر هیچ تعجب آور نخواهد بود که در این شرایط مفهوم خدمات عمومی کنار گذاشته شود. در ضمن همواره اعلام شده که خدمات عمومی در زمینه ارتباطات توسط سازمانهای مستقل اداره شود. اما این خواسته متاسفانه از سوی قدرت های سیاسی نادیده گرفته شده است.
بنابراین اینترنت به راحتی در خدمت جهانی شدن قرار گرفته است و از هیچ گونه کمکی در راه پیشرفت این پدیده دریغ نمی کند. اینترنت به عنوان شاهراه اطلاعاتی و به دلیل پهنای زیادش از تمرکز دانش جلوگیری کرده است واز آنجا که دانش همواره قدرت را به همراه دارد عدم تمرکز دانش موجب تکثیر منابع قدرت شده است.
به بیان دیگر تشدید روند جهانی شدن که با پایان جنگ سرد همراه بوده است از یک سو باعث فروپاشی نظام دوقطبی و از طرف دیگر با مورد سوال قراردادن پایه ها و اصول روشنگری موجب به هم ریختن سه مفهوم بنیاد وحدت و هدف غایی شده است و همین امر چند گانگی تنوع و کثرت را به همراه داشته است. به طور کل دربررسی رابطه اینترنت و جهانی شدن متوجه می شویم که این دو پدیده رابطه دوگانه ای با یکدیگر دارند.
از یک سو فضای مجازی نقش و جایگاه خاصی در جهانی شدن دارد و از سوی دیگر جهانی شدن باعث افزایش دسترسی به شبکه جهانی اطلاعات و درک اهمیت آن شده است و در عرصه اطلاعات نیز جهانی شدن به مثابه تسهیل جریان اطلاعات بر فراز مرزها یا بدون توجه به مرزها تلقی می شود.
می توان چنین نیز تعبیر نمود که افراد با داشتن اطلاعات به تعامل، مشارکت و همکاری تشویق شده اند که در نتیجه آن جهانی شدن در حال عینیت یافتن است. جهانی شدن نیز خود موجب گسترش، تسریع ، تسهیل و تشویق ارتباطات به ویژه ارتباطات از راه دور نظیر اینترنت شده است.
مائده محقق منتظری
منبع : روزنامه جوان


همچنین مشاهده کنید