تصویر مبهم آینده فرزندان در ذهن زوجهای جوان

از ابتدای خلقت بشر تاکنون آنچه بیش از هر چیز یک زندگی مشترک را پایدار کرده و یکی از میوه های شیرین باغ پربار خانواده به شمار می رود، اضافه شدن کودکی به جمع آن خانواده است.
طی این سالهای طولانی، از زمانی که بشر تولید مثل را شروع کرد، تعداد آدمها در مناطق مختلف دنیا در حال نوسان بوده و هست. هم اکنون در بسیاری کشورها رشد منفی جمعیت خودنمایی می کند و در برخی دیگر انفجار جمعیت رخ می نماید. کشور ما نیز از این امر مستثنا نبوده و همان طور که می دانیم سالها مشکلات جمعیتی و باروری گریبانمان را گرفته بود.
دیدگاه های سنتی خانواده های قدیمی برای داشتن فرزندان بیشتر، آگاهی پایین، ارجحیت جنسیتی فرزند پسر، تفکر حمایت در دوران سالمندی با تعداد بیشتر فرزندان، برخورداری زن باردار از احترام و حمایتی خاص در برخی اقوام و... در کنار شرایط بحرانی دوران جنگ و از دست دادن مردان و زنان و جوانان بسیار و این حقیقت که خانواده ها به فکر جبران این کمبود بودند، همه و همه سبب شده است خانواده ها بدون توجه به شرایطی که در آینده انتظار این جمعیت افزوده را می کشید، نسل جدیدی را ایجاد کنند که هم اکنون جمعیت جوان ما را تشکیل می دهد. در این میان، کم نیستند اعضای این نسل که عنوان «زوج جوان» را یدک نکشند.
اما، آنچه امروزه به چشم می خورد با دیدگاهی که پدران و مادران این زوجهای جوان برای بچه دار شدن داشته اند، متفاوت است. امروزه کمتر زوج جوانی را می بینیم که به داشتن بیش از ۲ فرزند تمایلی داشته باشد و حتی برخی داشتن فرزند را امری غیرضروری می دانند. براستی چه بر سر این نسل آمده است؟!
به بهانه نزدیک شدن روز جهانی جمعیت، گروه بانوان و خانواده سعی کرده هر چند مختصر به بررسی این موضوع بپردازد.
● جوانان چه می گویند؟
آقای اسدی، ۳۸ ساله، لیسانس و کارمند که ۳ سال است ازدواج کرده و فرزندی ندارد در پاسخ به این سؤال که چرا زوجهای جوان به یک یا دو فرزند بسنده می کنند یا دیر بچه دار می شوند، می گوید: این یک مسأله ریشه دار است و ریشه آن در نظام اجتماعی- اقتصادی جامعه است.
وی معتقد است، ابتدا باید این سؤال مطرح شود که چرا با تمام نیازهای طبیعی، دختر و پسر دیر اقدام به ازدواج می کنند و سن ازدواج بالا رفته! بیکاری یا عدم ثبات اقتصادی یکی از علل آن است و همین امر هم موجب می شود جوان وقتی ازدواج کرد، همواره نگران آینده، امکان مواجهه با بیکاری و شرایط سخت زندگی باشد. او می گوید: پدر و مادر به تنهایی می توانند لگام به آرزوهای خود بزنند و گرسنگی و کمبودها را تحمل کنند، اما آیا فرزندان هم این گونه اند؟ !آیا گرسنگی خود دشوارتر است یا مواجهه با گرسنگی فرزند؟!
سمیه حسینی نژاد، ۲۶ ساله، فوق دیپلم و خانه دار که مادر یک فرزند است، شرایط اقتصادی خانواده را در ارتباط مستقیم با این مسأله می داند. او یکی از دلایل تفاوت دیدگاه جامعه طی سالهای اخیر را، تفاوت در نوع خدمات و امکاناتی که کودک نیاز دارد عنوان می کند و می گوید: در گذشته شرایط ساده تری وجود داشت و فرزندان بدون لزوم وجود بسیاری خدمات به راحتی بزرگ می شدند، در حالی که امروزه پدر و مادر خود را ملزم می دانند وسایل تفریحی و آموزشی گوناگونی را برای فرزند خود فراهم کنند که این مسأله با توجه به شرایط اقتصادی کنونی امری مشکل است. وی همچنین صبر و تحمل زوجهای جوان فعلی را بسیار کمتر از پدران و مادران گذشته می داند که این مورد نیز می تواند یکی از دلایل تمایل زوج برای فرزند کمتر باشد.
● تجربه و دیدگاه زوجهای قدیم
خانم فاطمه باهوش، بازنشسته آموزش و پرورش و آقای غلامعلی شیرین زاده از پیشکسوتان دانشگاه، که سه دخترشان در رشته های پزشکی عمومی و تخصص زنان مشغول تحصیل هستند و یک پسرشان کارشناس عمران است، در این گزارش با ما همراه می شوند.
خانم باهوش، نقش خانواده را در تأمین آرامش بسیار مهم می داند و می افزاید: فرزندان عناصر اصلی خانواده و لازمه آرامش زندگی هستند.
وی علت عدم تمایل جوانان به داشتن بیش از یک فرزند را شرایط اقتصادی و اجتماعی جامعه دانسته و می گوید: ممکن است برای دست و پنجه نرم کردن با مسایل اقتصادی، داشتن یک فرزند بهتر باشد، ولی آسیبهای عاطفی و روحی که به تک فرزندان وارد می گردد، نباید نادیده گرفته شود.
به عقیده وی، با برنامه ریزی صحیح و رعایت فاصله سنی، والدین فرصت کافی برای تأمین نیازهای فرزندان خواهند داشت.
آقای شیرین زاده نیز ضمن اینکه شرایط اقتصادی، معیشتی، مسکن و... را از جمله عوامل عدم تمایل زوجهای جوان به داشتن فرزندان متعدد می داند، زندگی بدون فرزند را فضایی کاملاً خسته کننده و بدون روح توصیف می کند و می افزاید: معمولاً زندگی بدون فرزند از دوام و قوام کامل برخوردار نخواهد بود.
● نگاه کارشناسی
مدیرکل سلامت خانواده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در گفتگو با خبرنگار ما، در پاسخ به این پرسش که چرا زوجهای جوان تمایل زیادی به بچه دار شدن ندارند و یا اغلب تک فرزندی بوده و بیش از یک بچه را صلاح نمی دانند، می گوید: عمده مسایلی که مانع بچه دار شدن زوجهای جوان می شود، مسایل اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی است. گروهی که امروز به سن باروری رسیده اند گروه سنی متولدین ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۶ هستند و با توجه به اینکه این گروه بیشترین مشکلات را تجربه کرده اند، نگران نسل آینده و فرزندان خود می باشند، زیرا این گروه سنی در این دوران با مشکلاتی نظیر کنکور، اشتغال، مسایل اقتصادی و اجتماعی ناشی از بیکاری و... مواجه شده اند و تصمیم گیری برای بچه دار شدن و نگهداری و مراقبت از فرزندان برای آنها آسان نیست.
مهندس کبیر می افزاید: زوجهای جوان این نگرانی را دارند که مبادا بچه هایشان نیز به مسیر سختی که خودشان طی کرده اند، دچار شوند و نمی دانند آیا فرزندانشان می توانند با وضعیت اقتصادی و تورمی که خودشان در آن مانده اند، کنار بیایند و در حل مشکلات موفق شوند یا خیر؟!
● بهداشت باروری
اما شاید یکی دیگر از دلایل زوجهای جوان برای این امر ناآگاهی و یا ترس آنها از بچه دار شدن باشد، شاید عده ای تصور می کنند تعداد زیاد فرزند باعث آسیب رسیدن به سلامت مادر یا خود فرزند می شود.
رئیس اداره تنظیم خانواده و جمعیت وزارت بهداشت، ضمن اینکه از ادغام دو اداره تنظیم خانواده و جمعیت خبر می دهد، یکی از مهمترین هدفهای این اداره را جلوگیری از حاملگی های ناخواسته و پرخطر ذکر کرده و یادآور می شود: تمام برنامه های تدوین شده، چه قبل از ازدواج، چه هنگام ازدواج و چه بعد از آن، مبتنی بر همین اصل است و اداره تنظیم خانواده بر خلاف دیدگاه عمومی که کاهش تعداد فرزندان را هدف اصلی می داند، دیدگاه وسیعتری دارد و آن هم سلامت خانواده است.
دکتر اسلامی همچنین از جمله برنامه های مدون این اداره، اجرای هدفهای مکمل از طریق هماهنگی با ادارات و سازمانهای مرتبط نظیر آموزش و پرورش و... بیان می کند و معتقد است: با توجه به اینکه هدف تنظیم خانواده ایجاد خانواده سالم است، باید کارهای زیادی در کنار جلوگیری و کاهش حاملگی های پرخطر داشته باشیم و به طور مستمر انجام دهیم.
به اعتقاد وی، متناسب با نیازهای اول ازدواج باید علاوه بر شناساندن روشهای موقت، روشهایی آموزش داده شود که موجب انسجام خانواده ها شوند.
وی آموزش مسایل دینی را برای قوی شدن بنیان خانواده جزو آموزشهای اساسی دانسته، می گوید: از سوی این اداره بسته های آموزشی مورد نظر بهتر شده که در یکی دو ماه آینده به زوجها ارایه خواهد شد. به علاوه در قالب کلاسهای آموزشی هنگام ازدواج، آموزشهای بهبود یافته با مشارکت نهاد زنان و خانواده ریاست جمهوری، مشاور امور زنان در وزارت بهداشت، معاونت دانشجویی، گروه های روانشناسی و... به زوجین منتقل خواهد شد که این نوع آموزشها بر اساس نظرسنجی به عمل آمده، درخواست زوجین شرکت کننده در کلاسها و نیاز جامعه انتخاب شده است.
رئیس اداره تنظیم خانواده و جمعیت وزارت بهداشت در پاسخ به اینکه تعریف «بهداشت باروری» چیست، می گوید: بهداشت باروری به معنای داشتن یک بارداری سالم، داشتن تعداد فرزند دلخواه و پرهیز از بارداری پرخطر، می باشد. بر همین اساس نیز شعار روز جهانی بهداشت امسال برای بهداشت باروری، «این یک حق است، بیایید آن را عملی کنیم»، اعلام شده است.
دکتر اسلامی می افزاید: بهداشت باروری به تعداد محدود فرزندان اشاره ندارد، بلکه می گوید: فرزند آوری باید بر اساس اصول علمی و بهداشتی باشد. یعنی: - هیچ خانمی زیر ۱۸ سال و بالای ۳۵ سال حامله نشود.
فاصله دو بارداری زیر ۳ سال نباشد و تعداد فرزندان نیز نباید بیش از ۴ بارداری باشد.
اگر غیر از این باشد بارداری پرخطر شمرده می شود. اگر خانمی در ۳۰ سالگی ازدواج کند، این فرصت را ندارد که ۴ فرزند بیاورد و سن ازدواج باید طوری تنظیم شود که به تعداد فرزند دلخواه برسد. ما معتقدیم همه باید این ۴ اصل را بدانند. با توجه به اینکه سن ازدواج در کشور ما حدود ۲۴- ۲۵ سال است، زوجهای ما حدود ۱۰ سال برای فرزند آوری فرصت دارند و در خارج از این محدوده سلامت مادر تهدید می شود.
دکتر اسلامی اعتقاد دارد با توجه به هدفهای بهداشت باروری، زوجین باید با آگاهی کامل به این توافق برسند که چه زمانی می خواهند بچه دار شدن را تجربه کنند تا با برنامه ریزی صحیح (از نظر آمادگی جسمانی، روحی، اقتصادی، فرهنگی و...) اولین فرزند را با سلامت کامل به دنیا بیاورند و به منظور سلامت مادر و بچه های بعدی فاصله ها را رعایت نمایند.
رئیس اداره تنظیم خانواده و جمعیت وزارت بهداشت، درباره خدماتی که زوجین می توانند دریافت کنند، متذکر می شود: بعد از آموزشهای قبل از ازدواج، اولین خدمت مشاوره تنظیم خانواده است. بر این اساس ابتدا نیازهای زوجین سؤال می شود و سپس زمان اجرای اولین بارداری را می پرسیم. بعد مشخصات روشهای پیشگیری قابل استفاده برایشان مطرح می گردد، تا مسیری انتخاب شود که با تمایل خودشان و مطابق نیازهای اولیه، خدمات لازم در اختیارشان قرار گیرد. خوشبختانه جمهوری اسلامی در این خصوص سربلند است که می تواند با ایجاد یک شبکه گسترده، روشهای بارداری را با تنوعی که زوجین تمایل نشان می دهند، در اختیارشان قرار دهد و به خانواده ها کمک کند تا از حاملگی های پرخطر جلوگیری کنند. به همین سبب معتقدم مردم باید از حقوق خودشان درباره سلامت باروری آگاه باشند و تصمیم بگیرند چند فرزند با رعایت اصول علمی و بهداشتی می توانند داشته باشند.
● فردای مبهم
چنانچه بخواهیم در این میان به یک جمع بندی مختصر برسیم، می بینیم که جوانان امروز اگر به ازدواج تن می دهند، برای بچه دار شدن از خود می پرسند، تصویر آینده فرزندان ما چیست؟!
مشکلات اقتصادی، مسکن، آموزش، اشتغال و... از جمله مهمترین مسایلی هستند که مانعی بر سر راه بچه دار شدن زوجهای جوان به شمار می آیند. شاید خیلی ها امید به آینده بهتر را از دست داده اند و سعی می کنند با کنترل زاد و ولد، هم مشکلات آینده زندگی مشترک خود را کاهش دهند و هم در آینده مجبور به پاسخ دادن این سؤال فرزندانشان نشوند که می پرسند: «شما که نمی توانستید فرزندان خوشبخت و موفقی به جامعه تحویل دهید، چرا بچه دار شدید؟!».

میترا رحمانپور

منبع : روزنامه قدس