چگونه کودکان را به مطالعه تشویق کنیم

خوشبختانه امروز در کشور ما کتاب برای کودکان و نوجوانان به صورت یک نیاز شناخته شده درآمده است. والدین و معلمان محترم باید به این نکته مهم توجه داشته باشند که تنها از راه مدرسه و کتابهای درسی نمی توان کودکان و نوجوانان را برای موفقیت در حل مشکلات گوناگون و پیچیده زندگی آماده ساخت. چرا که کتابها همواره مطالبی درباره زندگی اند، نه خود زندگی. این نوع کتابها کودکان را در حل مسائل و مشکلات شخصی در جهات مختلف کمک می کند، اطلاعات و آگاهیهای آنها را درباره محیط گوناگون افزایش می دهد و ساعات فراغت و بیکاری آنان را پربارتر می کند. کودکان و نوجوانان با خواندن کتابها و نشریات، سازگاری عاطفی و اجتماعی خود را رشد و گسترش می دهند.
ادبیات کودکان موظف است آهسته، آهسته و در طی زمان واقعیت هایی چون: تولد، مرگ، غم، شادی، رنج، عشق و نفرت را با تمام ابعادش به کودکان بیاموزد و در این امر، هرگز نباید از حد تعادل دور شود.
● اهداف مطالعه کتابهای غیر درسی:
یکی از هدفهای مطالعه کتابهای غیردرسی، یاددادن درست اندیشی است. اما نباید فراموش کرد که قالب و شیوه های ارائه آن به کودکان نیز باید مانند آثار ادبی بزرگسالان از تمام زیباییهای معنوی و اصالت هنری برخوردار باشد و مفاهیم این نوع کتابها باید از زندگی و مسائل واقعی آن سرچشمه بگیرد. به قول گروهی از صاحبنظران، آنچه که ادبیات کودکان را از بزرگسالان متمایز می کند، تفاوتی است که بین نیازها و امکانات کودکان و بزرگسالان وجود دارد. باید به کودک آزادی عمل را یاد بدهیم. کودک باید خلاق فکر کند و آزاد عمل کند. ترتیب دادن بحث آزاد و گفت وگوی دوطرفه باعث اعتمادبه نفس کودکان و نوجوانان می شود. ایجاد زمینه برای فعالیت های گروهی و گردش های مختلف می تواند در این زمینه ما را یاری دهد.
کودکی که کتاب یا مجله و روزنامه ای را به دست گرفته، ورق می زند و به تصویرهای آن نگاه می کند، باعث خوشحالی پدر، مادر و معلم خواهد شد. گاهی نیز در بعضی از تصویرهای آن چنان دقیق می شود که گویی دانشمند بزرگی است. وقتی کودک به تدریج خواندن را یاد می گیرد، دنیای تازه ای به رویش بازمی شود و فاصله های زمانی و مکانی بسیار دور، برایش نزدیک خواهد شد. تلقی او از گذشته برایش متفاوت می شود و معلومات تازه ای بدست می آورد.
ایفای نقش الگویی مثبت برای هر فردی، اعم از مادر، پدر و معلم، در امر پرارزش آموزش و پرورش، وقتی ممکن خواهد شد که مراحل رشد کودک را آن چنان که هست، بشناسد. در همین خصوص باید توجه داشت که مطالعه رشد و تکامل کودک شناختن و پذیرش وحدت و فردیت کودک آغاز می شود. یعنی هر کودک، خود فردی منحصربه خویشتن است و باید او را به صورت فردی مستقل شناخت و پذیرفت. کودکان کوچک شده بزرگسالان نیستند، بلکه افرادی اند که احتیاجات، امیال و استعدادهای معین و خاص دارند.
● خصوصیات رشد جسمی و روانی کودکان
الف) دوره قبل از دبستان:
این دوره را سریع ترین مرحله رشد جسمی و روانی کودک یافته اند. کودک در این سنین شدیداً کنجکاو است، ولی توجه و تمرکزش کم است و بین تخیل و واقعیت در نوسان می باشد. او کتابهایی را دوست دارد که از محیط گیاهان، حیوانات و فضای آشنای زندگی اش حرف بزند.
ب) سال های اول دبستان:
در این سال ها فکر کودک نظم منطقی پیدا می کند و طرز تفکر و کمی به بزرگترها نزدیک می شود، اعتمادبه نفس او بیشتر شده و کم تر متکی به بزرگتر هاست. کودک در این سنین بین کنجکاوی ها و چراها و تقلید و خیال بافی و داستان پردازی در تردید است. لذا خواندن را درمی یابد و تجربه می کند. از گردآوری اشیاء لذت می برد دوست دارد مجموعه هایی با عکس، برگ و اشکال بسازد، از این رو می توان کتابهایی در این زمینه در اختیار او قرارداد.
● نقش ادبیات در رشد شخصیت کودکان:
کودکان در بیشتر اوقات با قهرمانان و شخصیت های قصه های خود همراه می شوند و با خلاقیت هایی که گاه به جای قهرمان قصه ها از خود بروز می دهند به تقویت مهارتهای خود در زندگی می پردازند.
کودکان از طریق کتابهایی که می خوانند با شعرها و قصه هایی که می شنوند، بینش و اطلاعات وسیعتری پیدامی کنند و در همین مسیر هوشیار، دارای اعتمادبه نفس و مسلط به دنیای اطراف خود خواهند شد.
ادبیات، کودک را در همه اوقات زندگی پرورش می دهد و تقویت می کند و باعث مسرت خاطر، وسعت تخیل و قوت تصور او می شود و نیز نیروی ابتکار و ابداع به او می بخشد. داستانها و اشعاری که کودکان می خوانند و می شنوند، اثر عمیقی در فکر و روحیه آنان می گذارد و ایشان را برای مواجه با مسائل رشد و معاشرت با دیگران آماده می سازد و نیز در درک و فهم مشکلات زندگی آنان را یاری می کند.
ادبیات کودک بویژه در زمینه های زبان آموزی و آموختن کلمات تازه به کودکان، نقشی قاطع دارد.
هدف های برنامه ادبیات کودکان در آموزش و پرورش این گروه سنی عبارتند از:
۱) کمک به پرورش قدرت بیان عواطف و افکار کودکان
۲) تقویت و پرورش نیروی تخیل در کودکان
۳) تحریک قوه ابتکار و ابداع در کودکان
۴) ایجاد عشق و علاقه به مطالعه کتابهای سودمند در آنها
۵) رشد اعتماد به نفس در کودکان و علاقمند ساختن آنها به آزادی و عدالت اجتماعی
۶) برآورده کردن نیازهای عاطفی کودکان و آماده ساختن آنان برای دریافت پیامهای اخلاقی و انسانی
میزان خواندن کودکان در زمینه های مختلف به سن، توانایی زیستی، علاقه، نوع کتاب های انتخاب شده و... بستگی دارد. وظیفه اولیه والدین این است که به فرزندشان کمک کنند تا تمام استعدادهایش را به ظهور برساند راهبردهای زیر به والدین کمک می کنند تا استعداد خواندن بچه ها را شکوفا سازند.
راهبردهایی برای علاقمند ساختن فرزندان به مطالعه (همراه با اصول و نظریه های یادگیری مربوط) :
۱) خواندن برای فرزندتان را از وقتی شروع کنید که او هنوز طفلی بیش نیست (سرمشق سازی، شرطی سازی کلاسیک با استفاده از تداعی بین خواندن و محبوبیت والدین)
۲) وقتی که فرزندتان برای خوابیدن به رختخواب می رود برایش کتاب بخوانید حتی در تعطیلات و در طول مسافرت (سرمشق دهی و شرطی سازی کلاسیک)
۳) اغلب در پیش روی او مطالعه کنید و نظریات مثبتی در مورد چیزی که مطالعه می کنید، بیان کنید (سرمشق دهی و تقویت جانشینی)
۴) وقتی که او کوچک است، هر روز برایش کتاب های متفاوت گوناگون بخوانید.(سرمشق دهی)
۵) حروف الفبا را در اتاق خوابش بچسبانید. (آموزش)
۶) او را تشویق کنید که در یک سال، بیش تر از انتظار سایر والدین کتاب بخواند. (تنظیم هدف)
۷) وقتی که او ۱۰ کتاب خواند برایش جشن بگیرید و بعداً هر وقت که او ۱۰۰ کتاب خواند، همین کار را بکنید (تقویت، پاداش دادن و عناصر ساختگی تقویت)
۸) به خاطر خواندن، او را تحسین و تمجید کنید و فواید زیادی را که از این خواندن نصیب او خواهد شد یادآوری نمایید، مثلا: یادگیری چیزهای زیاد، موفق بودن در امر تحصیل و مدرسه، داشتن انتخاب های شغلی مختلف در آینده و آشنایی با سرگذشت افراد زیادی از طریق خواندن این داستان ها (تقویت، پاداش)
۹) کتاب هایی را که می خواند ثبت کنید و حساب آن را داشته باشید (بازخورد مراقبت)
۱۰) او را به تماشای مجموعه های آموزشی (همانند شهرک الفبا) تشویق کنید (آموزش)
۱۱) تماشای تلویزیون را به ۱ تا ۱.۵ ساعت در روز برایش محدود کنید و در روزهای مدرسه فقط یک ساعت اجازه تماشای تلویزیون به او بدهید (حذف تقویت از مواد قابل رقابت با خواندن و تقویت رفتارهای کمتر مطلوب)
۱۲) هر سال یک هفته بدون تلویزیون داشته باشید. (حذف تقویت از سایر رفتارها و تقویت راههای کمتر مطلوب)
۱۳) به ندرت خودتان تلویزیون نگاه کنید (سرمشق دهی)
۱۴) هر هفته او را دوبار یا بیشتر به کتابخانه ببرید تا کتاب ها را بررسی کند و در کتابخانه همراه او باشید (محیط های منتخب همراه با نمونه های عالی)
۱۵) هر سال فرزندتان را در یک برنامه مطالعه تابستانی ثبت نام کنید. (تقویت، پاداش دهی)
۱۶) در طول مسافرت های تابستانی، کتابهای جدیدی برای او فراهم کنید. (برانگیختن و به حداکثر رساندن فرصت های مطالعه)
۱۷) وقتی با او به پیاده روی (بیش از ده دقیقه) می روید، برایش یک کتاب جدید تهیه کنید تا بخواند. (به فعالیت واداشتن و به حداکثر رساندن فرصت های مطالعه)
۱۸) او را تشویق کنید برای برادر یا خواهر کوچکترش کتاب بخواند (برانگیختن)
۱۹) حتی وقتی که فرزند شما خود قادر به خواندن باشد، به خواندن برای او ادامه دهید، این کار را بیشتر در مورد کتاب ها و قسمت های مشکل انجام دهید. (آموزش، شرطی سازی کلاسیک، سرمشق دهی)
۲۰) به هر مطلب خواندنی که می رسید او را تشویق به خواندن آن کنید، از قبیل: تابلوهای راهنمایی و رانندگی در جاده ها، داستان های مصور، کاریکاتورهای روزنامه و حروف الفبا (برانگیختن)
۲۱) به او بگویید که خواندن به وی کمک خواهد کرد تا از گزینه های زیادی برای انتخاب شغل برخوردار باشد. (بیان این قانون که در زندگی عادی چه رفتاری به چه پیامدی منتهی خواهد گردید.)
۲۲) به او بگویید که ما اغلب اوقات روزهایمان را با مطالعه سپری می کنیم (سرمشق دهی نمادی)
۲۳) بازی های کامپیوتری متناسب با سنش، که خواندن را تسهیل می کنند، برایش تهیه کنید. (آموزش و تقویت، پاداش)
۲۴) اشتباهات قرائت و تلفظ او را، وقتی برای شما می خواند، تصحیح کنید، البته فقط کلمات مهم را (برانگیختن و اجتناب از مجازات)
۲۵) وقتی که او هنوز قادر به خواندن صحیح نیست، کتاب هایی برایش تهیه کنید که در هر صفحه کم تر از ۵ کلمه دارد. (به دام اندازی رفتار، مثلا افزایش رفتاری که به طور طبیعی به وسیله خواندن موفقیت آمیز تقویت می شود)
۲۶) به او نشان دهید که چگونه می تواند کتاب های مورد علاقه و متناسب با توانایی خواندن خود را در کتابخانه پیدا کند. (آموزش و مساعدت)
۲۷) به محض اینکه توانست نامش را بنویسد، به او کمک کنید تا یک کارت اشتراک کتابخانه تهیه کند. (تقویت و انجام کار به تنهایی)
۲۸) کتاب های زیادی برایش بخرید. (تحریک و برانگیختن)
۲۹) به کتاب هایی که می خواند علاقه نشان دهید، برای مثال نتیجه داستان را از او بپرسید. (تقویت، پاداش)
۳۰) او را مشترک مجلات متناسب با سنش کنید. (برانگیختن)

نوشته: فهمیده فرض اله پور

منبع : روزنامه کیهان