جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا


نگاه تمدنی به انرژی


نگاه تمدنی به انرژی
چهارمین پیش همایش همایش ۱۰۰ سالگی نفت ایران در پژوهشگاه علوم انسانی جهاد دانشگاهی برگزار شد. این پیش همایش به مسائل نفت جنوب پرداخت اما دکتر غفاری به عنوان دبیر همایش موضوع تازه ای را مطرح کرد. اوج تولید نفت، امروزه باعث شده خارج از قواعد عرضه و تقاضای بازار قیمت ها افزایش یابد. با ورود حدود دو میلیارد جمعیت به حوزه مصرف انرژی مدرن یعنی جمعیت چین و هند، موضوع انرژی های جایگزین به بحث روز تبدیل شده است اما برخی از دانشمندان به چشم انداز بلندمدت مصرف انرژی در سیاره زمین، انرژی خورشیدی و انرژی کهکشانی نظر دارند.
بخش کوچکی از نظریه های مربوط به این بخش توسط دکتر مسعود غفاری مطرح شده که در زیر از نظرتان می گذرد. ¦ درخصوص اهمیت و نقش نفت در تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران صحبت های زیادی شده و خواهد شد ولی به نظر می آید در تحولات علمی جهان نگاه های دیگری به انرژی از جمله نفت به طور کلی منابع مختلفی که انرژی زا تلقی می شود، وجود دارد. مهم ترین این نگاه، نگاه تمدنی به انرژی است. تاکنون به نفت در نگاه ما به عنوان ماده ای که می تواند ماشین های مختلف و اجزای آنها را به حرکت بیندازد توجه شده است ولی بشریت در آستانه انقلاب های علمی گوناگونی قرار گرفته است. بنا بر ارزیابی های علمی، دانش بشری هر ۱۰ سال به دو برابر افزایش می یابد. در مدت ۱۰ سال گذشته این دانش بیش از همه تاریخ گذشته دارای ابداع و اختراع بوده است. بررسی ها نشان می دهد قدرت نیروی رایانه در جهان در هر ۱۸ ماه دو برابر می شود. همچنین گستره استفاده از اینترنت در هر سال دو برابر می شود. مجموعه تحولات علمی، بشریت را در پایان قرن ۲۰ وارد مجموعه ای از سه انقلاب کرده که حیات آینده بشریت بر مبنای آنها ساخته خواهد شد. این سه انقلاب شامل
۱) انقلاب کوانتومی
۲) انقلاب فناوری زیستی
۳) انقلاب رایانه ای است. این سه انقلاب ستون های اصلی دانش جدید بشریت خواهند بود. تحولات علمی در دهه های آینده در این سه حوزه سیاره ما را به یک سیاره هوشمند تبدیل خواهد کرد اما نکته مهم آن است که دانشمندان سیاره هوشمند را براساس مصرف انرژی تمدن ها در آینده تئوریزه کرده و آنان را در سه گروه یا سه تیپ طبقه بندی کرده اند. این سه گروه به سه گروه تمدنی نوع اول، تمدن نوع دوم و تمدن نوع سوم تقسیم شده اند البته این بحث مربوط به چند سده آینده است. در دو سده آینده نوع اول تمدن ایجاد خواهد شد. انرژی زمینه تمامی تحولات تکنولوژیک و علمی تمدنی قرن ۲۰ و ۲۱ بوده و خواهد بود. براساس نظریه ها در زمینه افزایش مصرف انرژی، می توان استنباط کرد که در قرون آینده منابع انرژی بالاخره زمانی به پایان می رسد لذا جوامع مجبورند به سطح دیگری از سطوح انرژی روی بیاورند. در تقسیم بندی تمدن ها تمدن نوع اول تمدنی است که بر همه اشکال انرژی زمینی خود تسلط یافته باشد، این نوع تمدن می تواند آب وهوا را براساس آموزه های زیست محیطی تعدیل یا اصلاح کند. از منابع و معادن در اقیانوس ها بهره مند شده و از مرکز سیاره خود به استخراج انرژی مبادرت ورزد.
استفاده و اداره منابع در چنین مقیاس غول آسایی نیازمند درجه عظیمی از همکاری میان افراد با تعبیه وسیله سیاره ای است. به عبارتی در دوره تمدن اول به قدری تعامل ها و همکاری ها باید جدی باشد که بتوانند ضمن تسلط بر همه انرژی های سیاره خود و مصرف آنها برتمام چالش های بشری نیز فائق بیاید. در تمدن نوع دوم گفته شده که بشر بر انرژی سیاره ای یا خورشیدی تسلط خواهد یافت و نیازمندی های خود به انرژی را از طریق منابع خورشیدی برطرف خواهد کرد.تمدن نوع دوم که تمدن خورشیدی است از امکان و استعداد مستعمره کردن سیستم های سیاره ای نزدیک دارا خواهد بود. تمدن نوع اول تمام انرژی های سیاره زمین با مجموعه اطراف خود را مصرف خواهد کرد. در تمدن نوع دوم، بشر انرژی خورشید را به تصرف و تسلط درخواهد آورد و در تمدن نوع سوم در حقیقت وقتی انرژی خورشیدی به پایان رسید، بشر وارد سیستم ها و خوشه های ستاره ای در کهکشان خواهد شد که به آن تمدن کهکشانی نیز می گویند. این تمدن انرژی مورد نیاز خود را از طریق استفاده از مجموعه های ستاره ای داخل کهکشان خواهد گرفت. هر تمدن پیشرفته ای در فضا عاقبت سه منبع انرژی در اختیار خواهد داشت:
۱) انرژی سیاره زمین
۲) انرژی خورشیدی
۳) انرژی کهکشانی و گزینه دیگری وجود نخواهد داشت. از نظر زمانی برای رسیدن به وضعیت تمدن نوع اول، دو قرن زمان لازم است. در وضعیت تمدن نوع دوم بشر نیازمند حدود ۸۰۰ سال است و درخصوص تمدن نوع سوم چیزی حدود ۱۰۰۰۰ سال یا حتی بیشتر وقت لازم است. به هر حال بحث انرژی بسیار وسیع تر از مباحثی است که در ایران به دنبان آن هستیم. در حال طی مراحل اولیه بحث انرژی هستیم. در ایران در این زمینه کارهای جدی انجام نشده است. ایران در شرایط اجرای پروژه های اولیه درباره نفت جنوب است. ما که پروژه مذکور را انجام می دهیم هنوز وارد جزئیات آن نشده ایم. شاید این طرح جا داشته باشد که چندین سال دیگر روی آن کار بشود تا بتوانیم به جزئیات تحولات نفت جنوب و تاثیرش در مسائل ایران برسیم. ادبیات ما در این زمینه بسیار فقیر است. حدود ۱۰۰ سال از تاریخ اکتشاف و استخراج نفت در ایران می گذرد. حدود ۱۲۰ تا ۱۳۰ کتاب درخصوص نفت وجود دارد که مهم ترین آنها آثاری است که دیگران خارج از ایران منتشر کرده اند.بنابراین جدا از نگاه هایی که مصرف انرژی را در سده های آینده مورد بررسی قرار می دهد باید به مباحث فوری تر، آنی تر و میان مدت نفت و مسائل نفتی ایران بپردازیم. با این همه باید توجه داشته باشیم که این نگاه تمدنی است که قرن ۲۰ را رقم زده و قرن ۲۱ را در حال رقم زدن است زیرا انرژی تمدن ساز است.
از این رو بحث مصرف انرژی به قدری جدی است که دانشمندان دنیا در حال تئوریزه کردن چگونگی مصرف انرژی در تمدن های آینده هستند. البته برخی ممکن است بگویند شما دارید این بحث را بیش از اندازه پررنگ می کنید و خیلی هم این خبرها نیست اما به نظر من بحث انرژی خیلی مهم تر از بسیاری مسائل دیگر است و پایه تحولات علمی و تمدنی آ ینده بشری است ولی درخصوص ایران بحث انرژی فقط با بعضی از مولفه ها مثل امنیت ملی، توسعه و مسائل نظامی پیوند دارد ولی نگاه تمدنی به انرژی، بحث ارتقای جایگاه معرفتی بینش و علمی جامعه را نیز به دنبال دارد. به عبارتی در بحث انرژی نباید تنها به دنبال آن باشیم که چند بشکه در روز یا در ماه یا در سال مصرف می کنیم. این نگاهی خیلی اولیه به مسائل است. اگر بخواهیم نگاه عمیق تری بکنیم قطعاً به یک نگاه تمدن ساز به بحث انرژی نیازمندیم. دنیا در حال برنامه ریزی برای استفاده از نه تنها انرژی سیاره زمین بلکه خورشید و حتی کهکشان هاست. اگر کمی دقت کنیم زده شده است. بعضی از جرقه های این نکاتی که عرض کردم هر چند اینها مباحث مربوط به چند صد سال آینده خواهد بود ولی تلاش های علمی که در حال انجام است به نظر من گوشه هایی از تلاش بشر را درباره انرژی و مسائل آینده آن نشان می دهد.
فروزان آصف نخعی
منبع : روزنامه سرمایه


همچنین مشاهده کنید