ارزش ها و ازدواج

اصطلاح ”ارزش“ (Social Value) به همان اندازهٔ واژهٔ ”نهاد“ (Value) و ”نظام اجتماعی“ (Instituion) دارای اهمیت است. واژه ارزش مانند بسیاری از واژه‌های جامعه‌شناسی دارای معانی بی‌شماری است. وجه مشترک تعریف ارزش از نظر بسیاری از جامعه‌شناسان و مردم‌شناسان آن است که:
”ارزش‌ها عبارت از نتیجهٔ غائی هدف و مقاصد کنش اجتماعی است. ارزش‌ها چندان مربوط به اصول موجود نیست بلکه مربوط به اصول آرمانی است.
یعنی در حقیقت ارزش‌ها، گویای ”احکام اخلاقی“ است.
”ژان کازنو“ مردم‌شناس فرانسوی می‌نویسد: ”عقاید، هنجارها، شناسائی‌ها، فنون و اشیاء مادی که افکار و گرایش‌ها در پیرامون آن شکل گرفته و به تجربه رسیده‌اند، ارزش‌های اجتماعی یک گروه را تشکیل می‌دهند“.
در اصطلاح جامعه‌شناسی نیز ارزش‌های اجتماعی عبارت از چیزهائی است که موضوع پذیرش همگان است. ارزش‌های اجتماعی واقعیت‌ها و اموری را تشکیل می‌دهند که مطلوبیت دارد و مورد درخواست و آرزوی اکثریت افراد جامعه است. در همین رابطه ”اگ برن“ و ”نیم کف“ می‌نویسند: ”ارزش اجتماعی واقعه یا امری است که مورد اعتناء جامعه قرار دارد. ارزش اجتماعی، انگیزهٔ گرایش‌های اجتماعی می‌شود و گرایش‌های اجتماعی، تمایلات کلی هستند که در فرد به‌وجود می‌آیند و ادراکات، عواطف و افعال او را در جهت‌های معینی به جریان می‌اندازد“.
ارزش اجتماعی به‌عنوان پدیدهٔ برتر که انکار کردن آن غیرممکن است و به افراد تحمیل می‌شود، در عمل هریک از جنبه‌های روابط اجتماعی را مورد بررسی قرار می‌دهد.
درستی، نادرستی، زشت و زیبا، نیک و بد، شرافتمندانه و ننگبار، خاموشی، پرحرفی، خونسردی، شغل، دموکراسی، عشق، صداقت، امانت، شعر، نقاشی، موسیقی و سایر هنرها، آداب و رسوم اعتقادات، دانستنی‌های عامه، ثروت و مالکیت، پول و اموال، خانه و مسکن، مهریه، جهیزیه، شیربهاء، ازدواج، ازدواج کردن، آینه عروس، دزدی کردن، تحصیل کردن و باسواد بودن، مدرک تحصیلی بالا داشتن، جوان و پیر بودن، دختر یا زن بودن، پدر و مادر بودن، سلام و تعارف کردن، محبت کردن، سلامت، تخصص و مهارت داشتن، ایمان و تقوی، نماز خواندن و روزه گرفتن، اعمال نیک و بد انجام دادن، خوب راه رفتن، بد راه رفتن، تو خجالت نمی‌کشی، این کار که تو کردی زشت است و... هرکدام در جوامع مختلف ”ارزشگذاری“ شده است و کم و بیش ارزش اجتماعی محسوب می‌گردد.
بنابراین ارزش‌های اجتماعی شامل همهٔ چیزهای مطلوب یا نامطلوب، مناسب یا نامناسب است که مورد علاقه، توجه و احترام انسان‌ها است. هر امری و هر چیزی اعم از مادی یا معنوی که در جامعه دارای قدر و قیمت باشد و نیازهای مادی و معنوی انسان را برآورده کند یا هرچیز گرانبها و سودمند از جملهٔ ارزش‌های اجتماعی است.
به عبارت دیگر هرچیزی که مفید، خواستنی و بالاخره مورد تحسین گروه است ارزش اجتماعی می‌باشد. بر این اساس ارزش‌ها تمام شئون زندگی اجتماعی را در بر می‌گیرد و امری یا چیزی وجود ندارد که دارای ”ارزش“ نباشد.
ارزش‌ها زیربنای هنجارها، نهادها و ساخت اجتماعی را تشکیل می‌دهند. چارچوبه‌ای هستند برای مشروع ساختن رفتارهای انسانی، ارزش‌ها به فرهنگ کلی و جامعه مفهوم و معنی می‌بخشند و وقتی مسئله ”قضاوت ارزشی“ یا ”ارزشیابی اجتماعی“ مطرح می‌شوند، عملاً مقایسه میان بهتر و بدتر صورت می‌گیرد.
یکی از خصوصیات جالب ارزش‌ها این است که می‌توان آنها را بر مبنای جهانی بودن آنها تقسیم کرد. مثل: صداقت، احترام به حق دیگران، آزادی و دموکراسی، ازدواج، قدرت، سلامت، محبت، احترام، مهارت داشتن و دانش، ثروت و تقوی. اما هرچه پائین‌تر می‌آئیم و به جوامع و گروه‌ها می‌رسیم، متوجه می‌شویم که ارزش‌ها بیشتر جنبهٔ خاص پیدا می‌کنند. مثل: مهریه و جهیزیه و آئینهٔ عروس برای ایرانی و یا ازدواج در سنین پائین (۱۴ سالگی) برای برخی مردم روستائی ایران.
شرق و غرب نیز تا همین اواخر براساس چند ارزش با هم اختلاف داشتند. ارزش‌های کاپیتالیسم و سوسیالیسم. علاوه بر این باید دانست که ارزش‌ها الزاماً اجتماعی نیستند. بلکه ممکن است ”فردی“ هم باشند.
یعنی ارزش‌هائی در جامعه وجود داشته باشد که مورد قبول فرد نباشد و برعکس.
”ارزش فردی“ در صورتی‌که در شرایط لازم به‌وجود بیاید ممکن است به ارزش اجتماعی مبدل گردد. این حالت به‌ویژه در مواردی که رهبران سیاسی پرقدرت مانند: دوگل، مائو و... بر سر کارند بیشتر حادث می‌گردد. ”دوگل“ در مدتی که زمامدار فرانسه بود همه چیز را به رنگ خود درآورد.

محسن بهشتی پور

منبع : سایت موسسه خانواده مطهر