صد سال دوم و حرکت به سوی گاز

پنجم خردادماه امسال صنعت نفت ایران ۱۰۰ ساله شد و این بدین معنی است که تاریخ حفاری و اکتشاف نفت در ایران از این پس وارد سده دوم خواهد شد. خواندن و مطالعه تاریخ صد ساله نفت یعنی مرور مهم ترین رخدادهای یک قرن گذشته کشور و اگر در سطح منطقه مورد مطالعه قرار گیرد یعنی آیینه تمام نمای خاورمیانه، در این صد سال، نفت هم هدف بازی بوده و هم ابزار مهم ترین حرکت ها.
نهضت ملی شدن نفت به رهبری دکتر مصدق پیروز شد تا نفت ایران را از تصرف استعمارگران خارج کند. اما آیا واقعاً نفت ایران ملی شد؟ پاسخ این سوال را وقتی می توان تمام و کمال داد که نیم نگاهی به قراردادهای نفتی پس از نهضت ملی شدن نفت داشته باشیم و امتیازات فراوان اعطایی شاهنشاه ایران به هفت خواهران نفتی را بررسی کنیم. با ملی شدن نفت گرچه نفت ایران از چنگال استعمار درآمد اما در دامان شرکت های نفتی نزدیک به دولت های استعمارگر باقی ماند. اگرچه امروز شرکت های نفتی داریم که در کنار شرکت های خارجی در پروژه های بزرگ نفتی وارد می شوند ولی حقیقت این است که توجه کافی به پرورش آنها نشده وگرنه امروز از بیرون رفتن یا داخل آمدن یک شرکت خارجی اینقدر ناراحت یا خوشحال نمی شدیم. اگر همه مدیران به مقوله خودکفایی به صورت اساسی نگاه و راه های رسیدن به آن را هموار کرده بودند، اکنون که در فشار تحریم ها قرار گرفته ایم به جای امضای این همه یادداشت تفاهم بی اثر و بدون پشتوانه و بدتر از آن گیر انداختن پروژه ها در چنگال شرکت های خارجی که تردیدی در همکاری نکردن آنها در دوران تحریم نیست، شرکت های داخلی را تجهیز می کردیم تا پروژه های مختلف را به اجرا درآورند. در صنعت نفت پیشرفت های شگرفی حاصل شده که چه در دوران جنگ تحمیلی و چه پس از آن می توان ردپای رشادت های نفتی ها را دید.
به اعتقاد کارشناسان قرن پیش رو در اختیار دو چیز است؛ یکی انرژی است و دیگری مخابرات. در صد سال آینده انرژی حرف آخر را خواهد زد و بدون هیچ گونه شک و تردیدی، تمدن ما وابسته به انرژی است. با این تفاسیر در آینده سروری از آن کسی است که انرژی داشته باشد. طبق محاسبات کارشناسان در بیست سال آینده، ۴۰ درصد به مصرف انرژی افزوده خواهد شد. جایگزینی گاز با نفت در آینده یی نه چندان دور کاملاً قابل پیش بینی است چرا که ذخایر نفتی جهان در حال کاهش است و انرژی های نو رقیبی جدی برای سوخت های فسیلی محسوب نمی شوند. با ورود به قرن ۲۱ برای طلای سیاه رقیب جدیدی تحت عنوان سوخت سبز یا گاز طبیعی قد علم کرده است. حساسیت ها نسبت به حفظ محیط زیست و حیات جامعه بشری از یک سو و روند افزایش قیمت نفت از سوی دیگر، موجب شده هر روز به متقاضیان این سوخت پاک و حیاتی افزوده شود.
به نظر می رسد امروز باید پس از یکصد سال «نفت داری» به این بلوغ رسیده باشیم که هم نقش های غیرحاکمیتی دولت را در نفت کم کنیم و هم نقش های جدید غیرحاکمیتی دولتی بر نفت نیفزاییم. هر چند پس از یکصد سال هنوز هم «نفت» اصلی ترین موتور توسعه کشور و تامین منافع اقتصاد ایران است اما نباید از این نکته غافل شد که قرن آتی «قرن گاز» است. پس اگر در یکصد سال گذشته در نفت بالغ شدیم باید این بلوغ را برای ترقی سریع و مطمئن در «قرن گاز» به کار بگیریم. دنیا گاز را سوختی سازگارتر با محیط زیست یافته و در استفاده از آن بسیار مصر است. ایران نیز باید بتواند به عنوان دومین دارنده ذخایر گازی جهان بازیگر شایسته این میدان باشد. ضمناً باید به این نکته توجه داشت که تمایل کشورها برای همکاری با یکدیگر در زمینه استفاده بهینه از گاز روزافزون است و ایران نباید از این قافله عقب بماند. پس اگر در یکصد سال گذشته کشوری نفتی بوده ایم باید در یکصد سال آینده کشوری گازی باشیم، البته با حفظ موقعیت نفتی مان. یادآوری چند نکته در اینجا ضروری به نظر می رسد؛ سال ها تحت تاثیر تئوری هایی چون حفظ سهم بازار، نفت به بهایی کمتر از قیمت واقعی اش فروخته شده و هر موقع که کارشناسی بنای مخالفت می گذاشت تحت نام حمایت از تصمیمات اوپک خفه می شد. ظاهراً امروز هم عده یی تحت نام به کارگیری گاز جهت صلح در منطقه دولت را تشویق به فروش گاز به بهایی بسیار کمتر از ارزش واقعی آن می کنند در حالی که قیمت واقعی گاز در بازارهای جهانی در محدوده ۱۵۰ دلار در هر هزار مترمکعب پیشنهاد می شود که قیمت توافق شده بین شرکت نفت و پاکستان چیزی حدود یک سوم این قیمت است. مطمئناً مدیران فهیم و مردمی اجازه چنین اجحافی را نخواهند داد و جلوی عملی شدن این قرارداد با شرایط فوق را خواهند گرفت.
نکته دوم اینکه ما صد سال در نفت، خام فروشی کردیم. حالا باید به این بلوغ صنعتی رسیده باشیم که حتی الامکان حداکثر بهره وری را از ارزش افزوده اضافی گاز از طریق احداث صنایع انرژی بر کنیم. امروز و در ادامه حرکت به سوی آینده برای آنکه گام های استوارتری در تکمیل پروسه ملی شدن صنعت نفت برداشته شود، باید ابلاغیه اصل ۴۴ قانون اساسی را به تمامی اجرا کنیم، بخش خصوصی سهم بیشتری در صنعت نفت داشته باشد، وظیفه حاکمیتی به وزارت نفت محول شده و نظارتی مستمر و محکم بر اجرای بخش خصوصی داشته باشد و بالاخره به این واقعیت توجه کافی داشته باشیم که نیمی از ذخایر گازی ما در منطقه پارس جنوبی است که مشترک با قطر است که سال ها زودتر از ما کار خود را شروع کرده و به سرعت در حال گسترش تاسیسات خود است. بنابراین هر چه سریع تر و با برنامه ریزی صحیح باید بهره برداری از منطقه پارس جنوبی را شروع کنیم.

مجید سلیمی بروجنی

منبع : روزنامه اعتماد