گزارشی از پروژه GIS سازمان آتش نشانی تهران

GISدر ادامه مباحث شهرداری الکترونیکی و با تمرکز بر پروژه های انجام شده و یا در حال انجام سازمان فناوری اطلاعات شهرداری تهران، این بار سراغ پروژه مشترکی رفتیم که بین سازمان فناوری اطلاعات شهرداری و سازمان آتش نشانی تهران در حال انجام است. به دنبال را ه اندازی پروژه کاوشگر تهران، فاز های ابتدایی این پروژه نیز با همکاری سازمان آتش نشانی عملیاتی شد ه است.
در حال حاضر برای نخستین بار در کشور و حتی در سطح خاورمیانه، سامانه امداد و نجات سازمان آتش نشانی شهرداری تهران به سیستم GIS مجهز شد ه است. از آنجایی که سرعت اقدامات امداد و نجات و کوتاه کردن زمان رسیدن نیروهای آتش نشان به محل حادثه به عنوان یکی از عمده ترین رویکردها برای کم کردن تلفات مالی و جانی ضروری است، بنابراین بهره مندی از فناوری ها و تکنولوژی روز دنیا به عنوان عاملی بسیار تاثیرگذار در بهبود عملکرد سیستم امداد و نجات در کلان شهری چون تهران ضروری است. صرفه جویی در استفاد ه از نیروی انسانی، سرعت عمل، کاهش خسارات مالی و جانی، کاهش احتمال خطای ستاد فرماندهی، دقت بیشتر در یافتن نشانی و کروکی محل حادثه و کاهش تماسهای غیرضروری از مزاحمین تلفنی با سامانه ۱۲۵ از نتایج بهره مندی این مرکز از سیستم GIS است.
برای آشنایی بیشتر با این پروژه و چگونگی انجام آن با حضور در مرکز فرماندهی سازمان آتش نشانی طی نشستی با آقایان مهندس قدیری مدیر ارتباطات و فناوری سازمان آتش نشانی و مهندس فراهانی مدیر پروژه GIS سازمان فناوری اطلاعات شهرداری تهران، درباره شرایط امداد و نجات با توجه به پیاده سازی این پروژه و مشکلات فراروی این مجموعه گفتگو کردیم.
مهندس فراهانی ضمن برشمردن تاریخچه کوتاهی از این پروژه، شروع فاز صفر آن را اسفند ماه سال ۸۵ اعلام کرد و ادامه داد" فاز صفر پروژه که مجهز کردن ستاد فرماندهی آتش نشانی به شبکه کامپیوتری بود در اردیبهشت ۸۶ به انجام رسید. از آن پس فاز بعدی پروژه که به عنوان پروژ ه اطلاعات و مونیتورینگ عملیات از آن یاد می شود با دو هدف اصلی آغاز شد: ۱- مدیریت اطلاعات و عملیات، از لحظ ه آغاز عملیات که با تماس شهروند آغاز می شود تا لحظه پایان عملیات، ۲- مستند سازی و تهیه اطلاعات آماری و گزارش های مقایسه ای و آماری از عملیات انجام شده.
در این سیستم یک Application ستاد فرماندهی از اپراتور تا مدیر بی سیم و کلیه پشتیبانی کنندگان عملیات را مدیریت می کند و یک Application دیگر به صورت متمرکز در اختیار مدیران ایستگاه ها و دیگر مدیران سازمان برای مدیریت و دریافت گزارش ها قرار دارد.
در این سیستم کلیه گزارش ها به صورت کارتابلی آماده و پس از تائید مدیران مربوطه ذخیره می شود.
پس از تماس از سوی شهروندان، اپراتور نشانی تماس گیرنده را در مونیتور خود مشاهده کرده و با استفاد ه از برنامه کاوشگر تهران نقشه منطقه و سپس سیستم ایستگاهای نزدیک به آن محل و ایستگاه های آماده را به اپراتور اعلام و اپراتور نیز آن با ایستگاه منتخب اطلاعات لازم را از طریق سیستم اعلام می کند.در این حالت با کمترین خطای ممکن آدرس و کروکی محل مورد نظر به نزدیک ترین ایستگا ه اعلام می شود.
مهندس قدیری نیز ضمن برشمردن شرایط گذشته سازمان آتش نشانی در مورد علل اصلی حرکت به سوی استفاد ه از فناوریهای نوین در سازمان متبوع خود، با ذکر نکاتی در مورد اهمیت پارامتر زمان در مساله امداد و نجات، به این مساله اشاره کرد که حریق و حادثه آتش سوزی وابستگی شدیدی به پارامتر زمان دارد. کارشناسان منحنی رشد حریق را منحنی نمایی می دانند. از سویی دیگر گسترش حریق به شرایط محیط حادثه نیز وابستگی بسیاری دارد. از این رو دو پارامتر زمان رسیدن و شرایط مکان حادثه مهم ترین پارامترهای مامورین آتش نشانی برای نجات مصدومین این گونه حوادث است.
طبق استاندارد های جهانی زمان رسیدن به محل حریق از زمانی که اولین جرقه حریق رخ می دهد نباید بیش از ده دقیقه به طول انجامد. این زمان با احتساب هنگام مشاهده علائم حریق، زمان اعلام حادثه توسط شهروندان به ستاد فرماندهی(Dispatch Time)، زمان اعزام نیرو به محل حادثه (Travel Time) و زمان اطفا حریق(Access Time) در نظر گرفته می شود. در بحث مشاهده، زمان مورد نظر وابستگی تا می به شرایط محیطی، حضور افراد، وجود سیستم اعلام حریق و از این قبیل دارد که در جهان به طور متوسط بین ۲ تا ۳ دقیقه است و مهندس قدیری این زمان را در کشور ما حدود ۴ تا ۵ دقیقه اعلام کرد.
زمان dispatch Time نیز معمولا کمتر از ۲ دقیقه نیست. وقتی شهروند با ستاد فرماندهی تماس می گیرد (شماره تلفن ۱۲۵)، ابتدا اپراتور آدرس محل حادثه را از شهروند می پرسد و اطلاعات ممکن و لاز می را که برای ارسال نیرو لازم است یادداشت می کند، این امر بین ۴۵ ثانیه تا ۱ دقیقه به طول می انجامد. سپس با توجه به این که محل حادثه به کدام ایستگاه و یا ایستگاه های آتش نشانی نزدیک است، ایستگاه مذکور مطلع شده و نیروهای نجات به سمت محل حادثه ارسال می شوند.
این پروسه به دلایل مختلفی هم نسبتا زمان زیادی را تلف می کند و هم امکان خطا دارد. حادثه دیده در هنگام تماس معمولا دچار استرس و هیجان ناشی از خطرات حادثه است و احتمال این که آدرس محل حادثه را درست و یا کامل به اپراتور منتقل نکند وجود دارد.
در چنین حالتی ماموران در آدرس یابی دچار اشتباه می شوند. مساله دیگر پیدا کردن نزدیک ترین ایستگاه به محل حاد ثه است. این امر با مشخص کردن محل حادثه از روی یک نقشه شهری امکان می یابد، اما این مساله هم امکان خطاپذیری دارد و از طرفی زمان بر است. قدم بعدی حرکت به سمت محل حادثه است که با توجه به وضعیت بغرنج ترافیکی شهر تهران، پیدا کردن کوتاه ترین مسیر همیشه راحت نیست.
حادثه های بسیاری را می توان برشمرد که به علت نقص در یکی از موارد فوق، مثل دادن آدرس اشتباه از طرف شهروند و یا تشابهات اسمی و یا ترافیک های غیر معمول شهری و حتی تغییر آدرس ها و تغییرات معابر شهری، به جای آنکه در اسرع وقت کنترل شوند، به فجایع بزرگی منجر شد ه اند.
در سیستم های امداد و نجات در سراسر جهان با استفاد ه از بانک اطلاعات شهری یا سیستم های GPS که حتی در حال حاضر بر روی تلفن های همراه نیز فعال شد ه اند، در صورت نیاز، اطلاعات لازم برای مراکز امدادی ارسال می شود.
مهندس قدیری با اعلام این نکته که در حال حاضر تنها امکانی که برای را ه اندازی فاز صفر پروژه GIS آتش نشانی وجود داشت بانک اطلاعات تلفن شهری بود، ادامه داد: از آنجا که دسترسی به این اطلاعات محرمانه بود، برای جلب موافقت مسوولین تلاش فراوانی صورت گرفت تا در نهایت تابستان ۸۶ بانک اطلاعات تلفن شهری در دسترس آتش نشانی تهران قرار گرفت. هرچند آدرس های موجود دچار مشکلات فراوانی از قبیل عدم دقت بودند، با این همه استفاد ه از همین بانک نیز امکانات بسیار خوبی را در اختیار گروه های امداد و نجات قرار داد. در حال حاضر هنگا می که شهروند از طریق تلفن با مرکز ۱۲۵ تماس می گیرد، سیستم با فرض این که تماس گیرنده در محل حادثه و یا اطراف آن قرار دارد، محل حادثه را تشخیص می دهد، سپس ایستگاه یا ایستگاههای نزدیک محل حادثه را تشخیص داده و از این طریق زمان Dispatch Time را تا حد مطلوبی کوتاه می کند.
نکته مهم دیگر در فرایند امداد و نجات مبحث زمان سفر است که بی شک نقش بسیاری در موفقیت آمیز بودن عملیات نجات دارد. به علت نبود اطلاعات کافی در زمینه ترافیک شهر تهران چه به صورت آنلاین و چه آفلاین، امکان تعیین کوتاه ترین مسیر از نظر بار ترافیکی پیش رو فراهم نیست و به همین دلیل از هنگام اعزام نیروهای امدادی تا رسیدن به محل حادثه این اطلاعات آفلاین راننده خودرو و فرمانده عملیات است که انتخاب مسیر را مدیریت می کند و همین امر نیز گاهی موجب خطای انسانی می شود.
در فرایند زمان سفر، مبحث آشنایی با شرایط مسیر و معابر نیز مبحث بسیار مهمی است. نوع دسترسی معابر از قبیل شیب و عرض معبر هم که برای عبور خودرو های آتش نشان باید حداقل ۳ متر باشند، مساله مهمی است که باید در فاز های بعدی اعمال شود. در حال حاضر به نظر می رسد نبود اطلاعات کافی و به روز از معابر شهر تهران استفاده کامل از پروژه GIS را مشکل کرد ه است.
نکته دیگری که مهندس قدیری به ان اشاره کرد، مبحث بانک اطلاعات املاک شهر تهران است. در حال حاضر اطلاعات کلی املاک در این بانک موجود است ولی برای یک عملیات امداد موفق دانستن کارایی ملک مورد نظر اعم از تجاری و مسکونی، تعداد طبقات، واحدها و از این قبیل بسیار حیاتی است. چه بسا با دانستن نوع کاربری یک ملک وسایل خاص امدادی مورد نیاز یا متخصصین خاص حادثه با توجه به شرایط محل حادثه در زمان کوتاه تری به محل خواهند رسید و امکان موفقیت بیشتر خواهد بود.
مهندس فراهانی نبود اطلاعات لازم و متمرکز برای آماده سازی یک Virtual City را معضل عمده شهر تهران می داند.
از دیگر امکانات این سیستم مبحث بسیار مهم مستندسازی است. این سرویس تما می اطلاعات و گزارش ها اعم از زمان تماس، محل تماس، دلیل تماس، زمان اعزام نیرو، زمان رسیدن نیرو، مسیر رفت و گزارش نهایی حادثه را به صورت کارتابلی مستند می کند. این اطلاعات برای تهیه گزارش های متنوع آماری از قبیل توزیع حوادث، توزیع علل و عوامل حوادث مختلف، سن افراد موثر در حوادث و... در تصمیم گیری های آینده و حتی برای ساخت و را ه اندازی ایستگاه های جدید قابل اتکاست.
توزیع ایستگاه ها در محل هایی که حوادث آن نیروی بیشتری می طلبد ، مانند بازار تهران و همچنین Rearrange کردن ایستگاهها هنگا می که تعداد زیادی از ایستگاهها مشغول فعالیت در یک حادثه هستند و جایشان خالی ماند ه، از دیگر نکاتی است که مهندس قدیری از آن به عنوان امکانات این سیستم نام برد.
از دیگر پروژه های در حال انجام در شهر تهران که به منظور تکمیل پروژه GIS و برای کمک به نیروی انسانی سازمان صورت می گیرد، پروژه Tracking و GPS است. با استفاد ه از این سیستم، برای از بین بردن فشار و استرس ناشی از حادثه که گاهی امکان مسیریابی درست را از نیروی انسانی سلب می کند و همچنین مستندسازی و تحلیل مسیرهای رفت و برگشت نیرو های عملیاتی، زمان رسیدن به محل مورد نظر و دیگر اطلاعات مهم، از طریق سرویس SMS، با توجه به امکاناتی که سیستم GIS موجود و سرویس کاوشگر تهران در اختیار ما می گذارد، محل حادثه و مسیر رسیدن به آن در هر لحظه در اختیار نیرو قرار می گیرد و از این طریق هم از خطا در یافتن محل حادثه جلوگیری می شود و هم نگرانی های موجود برای نیروهای اعزا می در زمینه چگونگی رسیدن به محل حادثه کاهش خواهد یافت.
نکته مهم دیگر بحث مدیریت بحران است. منظور از بحران در شهر تهران لزوما زلزله و از این دست حوادث عظیم نیست، بلکه گاهی یک طوفان پاییزی نیز شهر تهران را دچار بحران می کند.
در این زمان به علت حجم زیاد درخواست های کمک از سوی شهروندان که لزوما همگی در یک اولویت نیستند، مدیریت توزیع نیروها در این حوادث یعنی اعزام نزدیک ترین نیرو به محل حادثه، در حالی که تما می نیروها در سطح شهر مشغول عملیات هستند، احتیاج به یک مدیریت هوشمند به جای مدیریت انسانی دارد.
مهندس فراهانی با اذعان به این نکته که مشکل اصلی نوع دیتایی است که به دست ما می رسد ادامه داد: ما به سیستمی نیاز داریم تا بتواند اطلاعات بدست آمده در زمان های بحرانی را مدیریت کرده و دسته بندی کند. در حقیقت باید به سمت یک مدیریت هوشمند حرکت کنیم.
نکته ای که به عنوان یکی از مشکلات پیش روی تغییراتی از این دست باید به آن اشاره کرد، این است که با تغییرات بنیانی در یک سیستم لازم است تما می ملزومات و جوانب آن سیستم نیز تغییر کند تا بتوان آن سیستم را سیستمی کارآمد نامید. این سیستم نیز اگر قرار باشد مثمر ثمر باشد، لازم است تغییراتی هم در داخل سازمان آتش نشانی و هم در سیستم های مختلف شهری اعمال شود.
مدیر ارتباطات و فناوری سازمان آتش نشانی با اشاره به این مساله که در شرایط استخدا می پرسنل از اپراتور ها تا نیروهای عملیاتی آشنایی مناسب با سیستم های کامپیوتری لحاظ شد ه ، از برگزاری کلاس های آموزشی برای پرسنل فعلی خبر داد.
از دیگر نکاتی که باید به عنوان یکی از اصلی ترین مشکلات این پروژه و پروژه هایی از این دست در شهر تهران از آن یاد شود، نداشتن یک بانک اطلاعاتی مطمئن از معابر شهر تهران است. نبود اطلاعات کامل از معابر و تغییراتی که به طور متناوب در سطح شهر انجام می شود، در بسیاری از مواقع انجام عملیات نجات را کند می کند.
تغییر اسا می معابر، تغییر جهت معابر، اصلاح هندسی، نقشه لوله های گاز، آب و برق در یک نقشه جامع قابل به روز رسانی مجتمع نشد ه و به همین دلیل مشکلات زیادی را فراروی سازمان آتش نشانی و دیگر ارگان های شهری قرار داد ه است. سازمان های مختلف هریک بنا بر نیاز خود نقشه های مربوط به شهر تهران را تهیه می کنند ولی به دو دلیل عدم وجود اطلاعات متمرکز و همچنین در دسترس نبودن اطلاعات برای تما م سازمان های مسوول شهر، عملا هر یک از سازمان ها مجبور به هزینه کردن چند باره در زمینه تهیه اطلاعات شهری هستند.
به نظر می رسد اگر اراده واحدی در سطح کلان شهر تهران برای متمرکز کردن اطلاعات شهری اعم از مخابرات، شهرداری، گاز رسانی، برق و... وجود داشته باشد، می توان با هزینه بسیار کمتر و به صورت سرویس های مختلف یک نقشه واحد برای شهر تهران تهیه کرد تا تما م ارگان های زی ربط از سرویس مربوط به خود استفاده کنند و هر یک موظف باشند طی راهکاری سیستم تغییرات مختلفی را که در نقشه های مربوط به خود اعمال می کنند، به متولی مربوطه اعلام کرده تا در هر زمان نقشه شهر تهران به صورت روزآمد در اختیار مسوولین شهر قرار گیرد.
مساله عدم تمرکز اطلاعات در مسائل دیگری نیز کارکرد دارد. مثلا در مساله تقسیم فرکانس در شهر تهران این مشکل کاملا قابل لمس است. مهندس قدیری با بیان این نکته که در زمانهای خاصی به علت تماس های فراوان و از طرفی محدودیت های فرکانسی سازمان، امکان برقراری ارتباط وجود ندارد و این در حالی است که در همان زمان فرکانس های مربوط به اورژانس یا پلیس خالی است، اگر مرکز واحدی برای این امر اختصاص می یافت می توانست با مدیریت فرکانس های موجود برای تما می سرویس ها امکانات لازم را فراهم آورد تا در زمینه اشتراک فرکانس و اشتراک زمانی آن کمتر دچار مشکل شویم.
در پایان مدیر ارتباطات و فناوری سازمان آتش نشانی با بیان این که آتش نشانی در تمام دنیا به عنوان یک سازمان ملی از امکانات و اختیارات خاصی برخوردار است، بهترین راه برای بالا بردن کیفیت و کمیت امکانات و رویه عملیات امداد و نجات در سطح کشور را تغییر نگاه به سازمان از بو می به ملی دانست تا آتش نشانی در سراسر کشور امکان پیشرفت و به روزآمدی روزافزون را همچون آتش نشانی شهر تهران به دست آورد.

منبع : ماهنامه تحلیلگران عصر اطلاعات