کاهش تولید، ارزان‌فروشی یا کمبود مخازن نفت!؟

مدتی است که اغلب مسئولان وزارت نفت در تلاش‌اند خبری را تکذیب کنند که خبرگزاری بلومبرگ به‌عنوان یک منبع خارجی، آن را منتشر کرد و برخی رسانه‌های داخلی نیز آن‌را منعکس کردند.
این خبر با استناد به ذخیره نفت خام ایران در تعداد زیادی کشتی در خارک، مدعی بود که ایران برای عرضه نفت خام سنگین خود به بازار مشکل دارد و این نوع نفت را ارزان می‌فروشد.
این خبر زمانی منتشر شد که پیش از آن برخی خبرگزاری‌های داخلی به نقل از رئیس‌جمهور اعلام کردند: ایران قصد دارد تولید نفت خود‌را کاهش دهد.این اظهارات البته با تکذیب وزارت نفت روبه‌روشد. وزارت نفت در آن زمان اعلام کرد: ایران همواره سهمیه تعیین شده از سوی اوپک را تولید می‌کند و همه تلاش خود را برای کسب سهم مناسبی از بازار به‌عمل می‌آورد.
با وجود رد احتمال کاهش تولید نفت کشورمان و تکذیب مکرر از سوی مقامات وزارت نفت اما این خبر بازتاب گسترده‌ای در داخل و خارج کشور داشت و به این تفکر دامن‌زد که ایران قصد دارد با کاهش تولید خود، از نفت به‌عنوان سلاح استفاده کند.
همه دست‌‌اندرکاران بازار می‌دانند که به‌طور معمول کشورهای عضو اوپک برای تولید بیشتر با یکدیگر رقابت دارند. برخی کشور‌های عضو مدعی توان تولید بیشتر هستند و خواهان سهم بیشتری از سقف تعیین شده اوپک هستند ولی سازمان کشورهای صادر‌کننده نفت به میزان توان تولید آنان برای هرکشوری سهمیه تعیین می‌کند.
امروز که قیمت نفت نیز بسیار بالا رفته است رقابت برای کسب سهم در بازار میان اعضای اوپک بیشتر است.
در عین حال اوپک درمقابل دیگر تولید‌کنندگان نفت مدعی سهمی از بازار است. هر کشور عضو این سازمان باید سهمی را برعهده بگیرد که توان تولید آن را دارد و با تولید نفت تعیین شده سهم اوپک از بازار نفت خام را حفظ کند.
بنابراین اوپک به تعهد کشورهای عضو برای تامین سقف تعیین شده تولید نفت اهمیت می‌دهد و باید اطمینان داشته باشد کشورهای عضو سهم تعیین شده را به بازار عرضه می‌کنند.
هرگاه کشوری نتواند تولیدی که برعهده‌اش گذاشته شده است را تامین کند موظف است تا به دیگر کشورها اطلاع دهد تا از واگذاری بازار اوپک به کشورهای تولید‌کننده غیرعضو اوپک جلوگیری شود.
با این پیش فرض همه کشورهای عضو متعهد به تولید سقف تعیین شده از سوی اوپک هستند و برای کسب سهم بیشتر نیز با کشورهای دیگر عضو این سازمان رقابت دارند. حال اینکه گفته شود ایران تولید خود را کاهش می‌دهد به‌طور معمول و برای هیچ دست‌‌اندرکار بازار نفت قابل‌قبول نیست. این ادعا زمانی قابل‌قبول است که اوپک آن را تایید کند. در عین حال چالش امروز صنعت نفت ایران حفظ توان تولید است. مقامات وزارت نفت همواره مدعی رشد توان تولید هستند و اعلام می‌کنند که تولید کشور کاهش نیافته است حتی اگر این امر درواقع نیز رخ‌داده باشد.
ابهام دوم مسئله تخفیف قیمت نفت خام است. سؤال این است چگونه ممکن است کشوری نفت خود را ارزان‌تر از قیمت واقعی بفروشد در‌حالی که قیمت نفت در حال افزایش و رشد دائمی است؟
اعمال تخفیف در شرایط خاص و برای تک محموله‌ قابل توجیه است. یعنی برخی محموله‌ها به دلایلی امکان نگهداری و حفظ و ذخیره شدن ندارد و باید آن را به هرشکل و قیمتی که صرف کند به خریدار تحویل داد.بنابراین به‌عنوان یک رویه روزمره نمی‌توان شاهد تخفیف قیمت نفت بود. چنین اقدامی به صف طویل خریداران برای خرید نفت کشورمان منجر می‌شود و این مسئله با سرعت آثار خود‌را در بازار نفت نشان‌خواهد داد.
پس این امر که ایران نفت را به قیمت ارزان‌تر از قیمت واقعی می‌فروشد نمی‌تواند قابل پذیرش باشد. در خبرمنتشره به نبود خریدار برای نفت سنگین تاکید شده و تخفیف را به‌دلیل کم بودن خریدار برای این نوع‌ نفت دانسته بود.
اگر این استدلال نیز پذیرفته شود در‌واقع خریداران نفت به‌دنبال نفت سبک و تولید بنزین و گازوئیل بیشتر هستند و نفت سنگین را که محصولات مازاد بر‌نیاز پالایشگاه‌ها تولید می‌کنند نمی‌خرند. بنابراین اگر در فصل جاری پالایشگاهی نفت سنگین خریداری کند و مواد دیگری غیراز بنزین و گازوئیل تولید نماید و آن را ذخیره کند غیرمعمول است.
در‌حال حاضر تقاضا برای نفت سنگین کاهش یافته و کسی نفت سنگین را مگر براساس نیاز و سفارش خاص خریداری نمی‌کند.
● کمبود مخزن
آنچه مسلم است مخازن کافی نفت در بندر‌صادراتی ایران در‌‌‌‌خارک وجود ندارد. اغلب مخازن در دوران جنگ تحمیلی از بین رفته و با توجه به برخی سیاست‌ها ذخیره نفت در کشتی‌ها دنبال شد. البته تعدادی مخزن نیز به مخازن موجود در این منطقه افزوده شد ولی در فصل‌هایی مانند فصل جاری ذخیره نفت در نفتکش‌ها افزایش می‌یابد و به میزان قابل توجهی نیز می‌رسد.
ممکن است به‌دلیل فقدان امکان ذخیره نفت خام برای جلوگیری از بروز خسارت و هدر رفتن، نفت خام به قیمت ارزان و با تخفیف عرضه شده باشد ولی ادامه این شرایط نه برای فروشنده و نه برای خریدار عملی نیست.
بنابراین کاهش تولید و ارزان فروشی نفت ادعاهای قابل‌قبولی نیست. ذخیره‌سازی‌ نفت خام در کشتی امری عادی است و برخی کشورها نیز در این زمینه به اقدام مشابهی دست می‌زنند. اما در ایران به‌دلیل کمبود مخزن در خارک این اقدام کمی بیشتر از حد معمول انجام می‌شود. بارها اعلام شده که این امر به‌دلیل هزینه اجاره نفتکش‌ها به صرفه نیست. برای رفع این کمبود سرمایه‌گذاری برای ایجاد مخازن بیشتر در این منطقه انجام شد ولی هنوز مخازن بیشتری باید ساخته شود.
در سال‌های اخیر با توجه به رونق بازار نفت خام و نوسان شدید قیمت، فروش نفت با نگرانی کمتری انجام ‌می‌شود و بازار، بازار فروشنده است و خریداران در صف برای خرید قراردارند. البته در فصل‌های متفاوت تقاضا برای انواع نفت خام متفاوت است. به‌دلیل رونق بازار تولید بنزین در ماه‌های پیش رو، تقاضا برای خرید نفت سبک بیشتر است و خریداران به نفت سنگین تمایل کمتری دارند.
این امر موجب می‌شود که کشورهای تولید‌کننده نفت سنگین با مشکل ذخیره‌سازی‌ نفت خود در شرایط کمبود تقاضا مواجه شوند و در برخی موارد با توجه به کمبود امکان ذخیره برخی محموله‌ها را به‌دلیل ضرورت با تخفیف می‌فروشند.
انتشار این خبرها حتی موجب تعجب غلام حسن نوذری وزیرنفت کشورمان شد که گفته بود: نمی‌دانم چرا این قدر تبلیغات منفی در مورد این نفتکش‌ها انجام می‌شود. وی کمی قضیه را ناشی از مسایل و اختلافات سیاسی داخلی قلمداد کرد و تلاش کرد براین نکته تاکید کند که در دوران وزرای قبلی نیز نفت در نفتکش‌ها ذخیره می‌شد و از ادامه انتشار این خبرها ابراز تعجب می‌کرد.
به‌نظر می‌رسد که وزارت نفت در مقابل این گزارش‌ها واکنش‌های مناسبی از خود نشان نداده و با تصور تاثیر اختلافات سیاسی داخلی در این زمینه نسبت به آنها واکنش‌های لازم را نشان نمی‌دهد.
درواقع وزارت نفت با واکنش‌های دیر هنگام و غیرکارشناسی به این امر دامن زده و با پاسخ‌های انفعالی موجب تشدید مشکلات در این بخش شده است.

محمدعلی توحید

منبع : روزنامه همشهری