راهبردهای جدید علم و فناوری در ژاپن

برنامه سوم توسعه ژاپن دو چشم انداز ارائه می کند: اول اینکه علم و فناوری توسط مردم و به خاطر سود رساندن به جامعه موردپشتیبانی قرار گیرد و دوم بر پرورش منابع انسانی و محیط‌های پژوهشی رقابتی تاکید شود.
در ۲۸ مارس ۲۰۰۶، کابینه ژاپن سومین برنامه اصلی علم و فناوری را برای سالهای مالی ۲۰۱۰ – ۲۰۰۶ تصویب کرد.
کسب موقعیت ممتاز در جامعه انسانی برای ژاپن که کشوری فقیر ازلحاظ منابع است، هرگز آسان نیست. درواقع، سعادت کشور در آینده به توسعه علوم و تکنولوژی‎های منحصر به فرد و برجسته بستگی دارد.
براساس این اصل، ژاپن طرحی را برای دستیابی به خلق «ملتی پیشرفته و علم و تکنولوژی‎محور» به‎عنوان یکی از استراتژی‎های کشور آغاز کرد. قانون اولیه علم و تکنولوژی به‎منظور اجرای این استراتژی در سال ۱۹۹۵ وضع شد. این قانون، قاعده و دستور برنامه‎های علم و تکنولوژی را تدوین می‎کند. برنامه اصلی اول برای سال‎های مالی ۲۰۰۰ – ۱۹۹۶ و برنامه اصلی دوم برای سال‎های مالی ۲۰۰۵ – ۲۰۰۱ تدوین شد.
اصل مقدماتی زمینه‎ساز برنامه اصلی اول، پیشرفت مجدانه در هر دو زمینه تحقیق و توسعه جهت برآوردن نیازهای اجتماعی و اقتصادی و به‎منظور خلق داراییهای معنوی بود. درراستای این برنامه، ژاپن هزینه‎های تحقیق و توسعه دولتی را حدود ۱۷ تریلیون ین برآورد کرد، صندوق پژوهش، رقابتی برای ساخت سیستم‎های تحقیق و توسعه جدید را گسترش داد و طرحی را جهت حمایت از ۱۰‌هزار محقق جوان در مقاطع تخصصی فوق‎دکترا اجرا کرد.
برنامه اصلی دوم سه مفهوم اساسی را به‎عنوان چشم‎انداز در سیاستهای علم و تکنولوژی ارائه کرد: مفهوم ملتی
۱) که با خلق و استفاده از دانش علمی به جهان یاری می‎رساند،
۲) دارای قدرت رقابت بین‎المللی و توانایی توسعه پایدار است
۳) سلامت و کیفیت زندگی را تضمین می‎کند.
در لوای این طرح، ژاپن مخارج تحقیق و توسعه دولتی را در کل تا مبلغ ۲۴ تریلیون ین افزایش داد، اولویت استراتژیک علمی را با پیشرفت تحقیق و اولویت‎بندی اصلی تحقیق و توسعه را درزمینه‎های ملی و اجتماعی قرار داد و جهت اصلاح سیستم‎های علم و تکنولوژی عمل کرد.
سرمایه‎گذاری درزمینه تحقیق و توسعه در گذشته منتج به پیشرفت ثابت سطح تحقیق و گسترش همکاری بین صنایع، دانشگاهها و دولت شده است. این امر موجب برخی دستاوردها شده است که به پیشرفت سلامت مردم کمک می‎کند. مانند گسترش درمان جدید سرطان (شتاب‎دهنده پزشکی یون سنگین) و استفاده عملی از یک ماده برای پزشکی احیا‎کننده (استخوان‎های مصنوعی).
ژاپن در زمینه تولید برق فتوولتائیک بالاترین کارایی تبدیل را در جهان به‎دست آورده است و توسعه موفق تکنولوژی‎های تولید انبوه آن موجب شد تا سهم ۵۰ درصدی از تولید جهانی را به‌دست آورد. موفقیت در علم و تکنولوژی حمایت از ژاپن را به‎عنوان ملتی پیشرفته و دوستدار محیط زیست فراهم می‎کند. امروزه، تجارت درزمینه وسایل خانگی و اجزای ساختاری پیشرفته، نقش موتور محرکه چرخه اقتصادی ژاپن را ایفا می‎کند. دستاوردهای این حوزه‎های تجاری، در اتحاد با قدرت صنایع ژاپن سهم بسیار موثری در ایجاد مزایای رقابتی برای کشور فراهم ساخت.
● دستور و قواعد برنامه اصلی سوم
اقدامات یادشده در بالا به‎لحاظ حیاتی‎بودن در افزایش بهره‎وری اقتصادی ژاپن که از جمعیت سالخورده تشکیل شده است، در برنامه سوم، گسترده‌تر و عمیق‌تر شد. مردم انتظارات زیادی از علم و تکنولوژی دارند، درحالی که تعداد اندکی از آنها با این پدیده‎ها (علم و تکنولوژی) آشنا و به آنها علاقه‌مند هستند. به‎علاوه، نگرانی عظیمی درمورد پیشرفت سریع علم و تکنولوژی وجود دارد.
با درنظرگرفتن این شرایط، برنامه اصلی سوم دو چشم‌انداز اساسی عرضه می‎کند: اول اینکه علم و تکنولوژی توسط مردم و به‎خاطر سودرساندن به جامعه مورد پشتیبانی قرار گیرد و دوم بر پرورش منابع انسانی و محیط‎های پژوهشی رقابتی و تغییر از «سخت» به «نرم» مانند منابع انسانی و اهمیت بیشتر افراد در موسسات تاکید شود.
● هزینه‎های تحقیق و توسعه دولتی
سرمایه‎گذاری خصوصی در تحقیق و توسعه درست از هنگام برنامه اصلی اول و دوم رو به افزایش بوده است. اما کشورهای توسعه‎یافته غربی و ملل عمده آسیایی در زمانهای اخیر به‎طور فزاینده‎ای در تحقیق و توسعه سرمایه‎گذاری می‎کنند. جهان درحال ورود به عصر رقابت معنوی به‎مقیاس زیاد است. حتی تحت محدودیت مالی شدید، ژاپن می‎باید درجهت افزایش هزینه‎های تحقیق و توسعه دولتی تلاش کند. تحت این شرایط در پیشنهادی برای حصول اطمینان از اینکه هزینه تحقیق و توسعه دولتی به یک‎درصد تولید ناخالص داخلی یعنی معادل سطح کشورهای عمده غربی در طی دوره اجرای آن برسد، برنامه اصلی سوم موید بر این نکته است که کل مبلغ هزینه تحقیق و توسعه دولتی درحدود ۲۵ تریلیون ین در سال مالی ۲۰۰۶ تا سال مالی ۲۰۱۰ برآورد شده است.
● اولویتها و اصلاحات استراتژیک
مخارج تحقیق و توسعه دولتی نیازمند اولویت‎بندی استراتژیک از نقطه‎نظر پیشرفت موثر و کارایی علم و تکنولوژی است. به‎علاوه، سیستم‎های علم و تکنولوژی می‎باید به‎منظور به‎حداکثررساندن سودهای ناشی از سرمایه‎گذاری اصلاح شوند.
برای تدوین اولویت استراتژیک، استراتژی‎های سرمایه‎گذاری به‎طور جداگانه برای تحقیق و توسعه برای موضوعات خط‎مشی‎محور طرح‎ریزی شده‎اند. تحت این استراتژی‎ها، تحقیق اصلی برای پروراندن بذرهای طیف گسترده تحقیق و توسعه به‎طور ثابت پیشرفت خواهد کرد.
ازطرف دیگر، سرمایه‎گذاری شدید در امر تحقیق و توسعه برای موضوعات خط‎مشی‎محور تخصیص خواهد یافت. برنامه اصلی در زمینه «چهار اولویت» پیشرفت خواهد کرد. این چهار زمینه عبارتند از: علوم زندگی، اطلاعات و ارتباطات از راه دور، علم زیست‌محیطی، نانوتکنولوژی و مواد. برنامه اصلی همچنین در «چهار زمینه پیشرفت» انتخاب شده است، یعنی انرژی، تکنولوژی‎های ساخت، زیرساخت اجتماعی و مرزها. این به‎معنای ادامه اولویتهای تدوین‎شده در برنامه اصلی دوم است. استراتژی‎های پیشرفت برای تمرکز بر هشت حوزه مختلف به‎طور جداگانه فرمولی و منظم شده و به‎عنوان برنامه اصلی سوم آغاز شده‎اند. در این حوزه‎ها، ۲۷۳ قلم به‎عنوان موضوعات تحقیق و توسعه کلیدی برگزیده شده اند که موردنظر دولت قرار دارند و ۶۲ مورد از آنها تحت‎نام «علم و تکنولوژی استراتژیک» اولویت‎بندی‎شده اند، به‎طوری‎که هزینه‎ها می‎باید در طی دوره پنج‎ساله بر آنها تمرکز کنند. بودجه این علم و تکنولوژی استراتژیک اولویت‎بندی‎شده درحدود ۲۰% بودجه تحقیق و توسعه برای موضوعات خط‎مشی‎محور را شامل می‎شود. در دوره برنامه اصلی سوم، این سهم بودجه زیاد خواهد شد.
● فعالیتهای بین‎المللی
برنامه اصلی سوم همچنان تاکید را بر حمایت استراتژیک برای فعالیتهای بین‎المللی قرار می‎دهد. ژاپن نیاز بیشتری از همیشه برای استفاده از علم و تکنولوژی پیشرفته خود به‎منظور جست‎وجوی راه‎حلهایی برای موضوعات جهانی مانند مشکلات آمارنگاری جمعیتی، زیست‌محیطی، غذا، انرژی و مشکلات منابع دارد.
علم و تکنولوژی یکی از حوزه‎های اساسی ضامن قوام جامعه بین‎المللی در قرن بیست‎ویکم است. انتظار بر این است که همکاری بین‎المللی از اهمیت فزاینده‎ای برخوردار شود. برنامه اصلی سوم درحال‎ورود به مرحله اجراست و وزارتخانه‎های مختلف اقدامات متفاوتی را اجرا خواهند کرد. درزمینه حمایت از آنها، از شورای خط‎مشی علم و تکنولوژی انتظار می‎رود که نقش حیاتی‎اش را حفظ نماید. ژاپن مساعی خود را درجهت ارتقای علم و تکنولوژی ازطریق اجرای این خط‎مشی‎ها برای کسب توسعه اقتصادی و اجتماعی و رفاه پیشرفته عمومی همانند کمک به پیشرفت علمی جهانی و توسعه پایدار جامعه به‎کار خواهد بست.

http://bashari.blogfa.com/
منبع:
HIROKI, FURUKAWA, THE JAPAN JOURNAL, JULY ۲۰۰۶.