نوآوری و شکوفایی، از شعار تا عمل

نوآوری و شکوفایی مفاهیمی کلی هستند که در ابعاد گوناگون قابلیت ورود و تاثیرگذاری دارند و می توان از دیدگاهها و زوایای مختلفی آنها را تعریف کرد. مسلما بر اساس تعاریف و میدان حضور، کاربردها، نحوه و میزان اثرگذاری و روشهای ایجاد و تولید آن تفاوتهایی خواهد داشت. در این مجال به نقش حوزه های کلیدی و اصلی همچون مهارت تفکر خلاق و نظام اجتماعی خلاق در به ثمر نشاندن بذر نواوری اشاره ای گذرا می کنیم.
● تفکر خلاق، راهی میانبر به نوآوری
نظر ادوارد دوبونو، یکی از متفکران و کارشناسان بزرگ تفکر و مدیریت در باره نواندیشی چنین است: « تفکر سنتی بر پایه تحلیل، قضاوت و بحث و جدل میباشد. این قوائد در یک سیستم پایدار و همچنین برای شناسایی موقعیتهای استاندارد و احتیاجات مربوط به آن کافی هستند، اما این روشها در دنیای پر تغییر کنونی قابل اجرا نیستند چرا که راه حلهای استاندارد همواره کاربرد نخواهند داشت. در واقع یک نیاز جهانی گسترده برای تفکر وجود دارد که خلاق و سازنده باشد و بتواند راههای پیشرفت و ترقی را هموار ساخته و بپیماید. بسیاری از مشکلات اساسی در دنیا به وسیله بر طرف کردن علتها حل نمیشوند، بلکه لازم است راهی برای حرکت به جلو طراحی کنیم، هرچند که علت باقی مانده باشد.»
در واقع یکی از اساسی ترین روشهایی که تفکر برای حل مسائل و ایجاد نوآوری در میدانهای مختلف ارائه می دهد تفکر خلاق است. تفکر خلاق روشی تفکری مبتنی بر ایده یابی است که از دیدگاه اکثر متفکران و کارشناسان مهارتی قابل کسب و آموزش است. در این حوزه روشهای مختلف آموزش و افزایش این مهارت در سطوح بالا و پایین و تخصصی و عمومی ارائه شده است. انواع فرمولها و راهکارهای افزایش توانمندی خلاقیت و مهارت تفکر خلاق توسط کارشناسان و متفکران و بنیانگذاران عرصه تفکر طراحی و به اشکال متنوع عرضه شده است. انواع بازیها و کارگاههای تفکری، روش و اصول Triz، روش طوفان فکری و ... نمونه های مشهور و متداول این صحنه هستند.
همه تکنولوژی ، صنعت و رفاه برای آدمی است، ولی آن بخشی از علم که مربوط به مهارت های زندگی و آرامش انسان است ، مورد چشم پوشی قرار گرفته است.انسان با این همه توانایی هایی که دارد، ولی خسته و تنهاست. و مهارتهای لازم برای استخراج این گنج عظیم که در وجودش نهفته است را ندارد. پابه پای رشد علمی در تهیه و رشد امکانات و شرایط مختلف زندگی، روانشناسان و مشاوران طی سالهای گذشته با تحقیقات و بررسی توانایی های انسان ، به یافته های با ارزشی دست یافته اند که به انسان کمک می کند ، درکنار رفاه ظاهری و رشد امکانات زندگی، بتواند درگیری های ذهنی خود را حل کرده و در آرامش قرار گیرد. حتی جهت رشد ، خودشکوفایی و خوشبختی خود گامهای بلندی بر دارد یکی از موضوعات روانشناسی و مشاوره در این مسیر ، مهارت های زندگی است.
مهارتهای زندگی توانایی های هستند که به ما کمک می کنند تا در موقعیت های مختلف، عاقلانه و صحیح رفتار کنیم. به طوری که آرامش داشته باشیم، لذت ببریم و در عین حال با دیگران ارتباط سازگارانه و مفیدی را برقرار کنیم و بدون توسل به خشونت و یا خودخوری بتوانیم مسایل پیش آمده را حل نمائیم و ضمن کسب موفقیت در زندگی احساس شادمانی داشته باشیم.
مهارت تفکر خلاق یکی از ده مهارت زندگی است که سازمان بهداشت جهانی مشخص نموده است. فکر کردن مهارتی است که از کودکی می آموزیم. مهارت تفکر خلاق، قدرت کشف و تولید اندیشه ی جدید را برای ما فراهم می آورد. مهارت تفکر خلاق به ما کمک می کند درمواجهه با حوادث ناگوار چگونه احساسات منفی خود را به احساسات مثبت تبدیل کنیم. تفکر خلاق نوع دیگر دیدن است در این تفکر هیچگاه مشکل یک عامل مزاحم به حساب نمی آید بلکه یک فرصت برای کشف راه حل های نو و بدیع تلقی می شود تاکنون کسی به آن توجه نکرده است.
● نظام اجتماعی خلاق، بستر نوآوری
خلاقیت اجتماعی ریشه در خلاقیت افراد دارد و طبق نظر متخصصان خلاقیت فردی نیز تحت تاثیر عوامل اجتماعی است. سیکزنتمی هالی (۱۹۸۹) می‌گوید: ما نمی‌توانیم به افراد و کارهای خلاق جدا از اجتماعی که در آن عمل می‌کنند بپردازیم، زیرا خلاقیت هرگز نتیجه عمل فرد به تنهایی نیست.در مطالعه‌ای "آمابیل" و همکارانش (۱۹۸۸) به این نتیجه رسیدند که محیط، عامل برجسته‌ای از مسائل فردی است. در مطالعه دیگری، "هنسی " و آمابیل (۱۹۸۹) می‌گویند: تحقیقات ما نشان داده است که عوامل اجتماعی و محیطی، نقش اصلی را در کار خلاق ایفا می‌کنند. نتیجه حاصل از همة تعاریفی که بیان شد، می‌تواند بیانگر این واقعیت باشد که به خلاقیت نمی‌توان با تمرکز بر یک بُعد نگریست. بُعد فردی، محیطی، فرآیندی و محصولی، هیچ یک به تنهایی نمی‌تواند بیانگر ماهیت خلاقیت باشد، بلکه همراه با آنها، نیاز به یک نظام اجتماعی خلاق نیز هست.»
با این نتیجه نظام اجتماعی خلاق نقشی مهم در عرصه نواوری و شکوفایی ایفا می کند. شاید بتوان یک نظام اجتماعی خلاق را نظامی تعریف کرد که به اشکال گوناگون بستر مناسبی برای ایجاد و پرورش ایده های نو باشد.نظام حمایت کننده از ایده های اجرایی خلاق، ایجاد کننده بستر آموزش خلاقیت و پرورش مهارتهای تفکر خلاق در اقشار مختلف، نخبه شناسی و نحبه پروری در عرصه نواوری و برداشتن محدودیتها و چارچوبهای بسته غیر ضروری و استقبال از ایده ها و روشهای نو و گاه ساختارشکن می تواند برخی از ویژگیهای یک نظام اجتماعی خلاق باشد. در واقع یک نظام اجتماعی خلاق بر پایه فرهنگ نوآوری پایه ریزی شده است. فرهنگی که برگرفته از منشور نوآوری است و بستری آماده و مساعد برای نخبگان نوآور در عرصه های مختلف فراهم می کند. مسلم است که مانند هر حرکت نظام یافته و گسترده در جامعه این مهم نیز بدون حضور فعالانه ارگانهای ذیربط و همراهی همه جانبه متولیان مربوطه ممکن نخواهد بود.
لذا به نظر می رسد برای برداشتن گامهایی موثر به سوی نوآوری و شکوفایی به سه عنصر کلیدی نیازمندیم. اولین عنصر آموزشهای سیستماتیک و حرفه ای در حوزه تفکر خلاق و ایده یابی است که به عنوان زیر ساختی پایدار و سرمایه گذاری به صرفه و درازمدت در نسل حاضر و نسلهای بعدی می توان به آن توجه نمود. عنصر کلیدی دوم افراد خلاق و نخبه در حوزه های مختلف است که شناسایی، پرورش و حمایت از این سرمایه های آماده یکی از پایه های اصلی حرکت به سوی نوآوری و شکوفایی است. عنصر بعدی که در واقع بستر این حرکت است یک نظام اجتماعی خلاق است که در بستر آن آموزشها جریان یابد و به در مسیر درست به بذرهای آماده و مستعد جامعه برسد و با پرورش آنها شاهد محصولات بینظیر در هر حوزه باشیم. به نظر می رسد توسعه پایدار و غیر وابسته، بدون نواوری ممکن نباشد و نواوری بدون سه عنصر کلیدی آموزش تفکر خلاق، پرورش افراد خلاق و ایجاد نظام اجتماعی خلاق.
● نوآوری متعالی
ورای آنچه ذکر شد در نگاهی از بالا به موضوع نواوری که از حوزه تفکر و نظام اجتماعی می گذرد به تعریف دیگری از نواوری می توان رسید که شاید در نگاه معمول در زوایای مختلف یافت نشود. دیده ایم و امروز هم می بینیم که تاریخ بشر اقوام نوآور و قدرتمند و به قول امروزیها توسعه یافته و پیشرفته بسیاری را به خود دیده. همه این تمدنها با بهره گیری از نواوری خاص خود در عرصه علم و تکنولوژی ، فرهنگ و هنر یا عرصه های دیگر بهره جستند و به درجات بالایی از توانمندی دست یافتند. در قرآن اشاره های بسیاری به این اقوام شده و بر قدرتمند و پیشرفته بودن آنها تاکید شده است. امروز نیز کم نیستند جوامع توسعه یافته و به ظاهر ابر قدرت که کلید نواوری قفلهای بسیاری را برایشان گشوده و درهای بسته بسیاری را بازکرده و امکان برخورداری از منابع عظیمی را برایشان فراهم آورده. اما نکته ای که در نگاه مادیگرایانه امروز گم شده و به ورطه فراموشی سپرده شده نگاهی متعالی به موضوع است.
نوآوری پایدار و برکت یافته نواوری است که تنها از اوست و جلوه ای از شکوه و جلالش را آشکار تر می کند. در این دیدگاه بی اذن او و بی حضورش در ملکش هیچ چیز جاودانه و مانایی رخ نخواهد داد. نوآوری که مبتنی بر خدمتگزاری به خداوند و حرکت در جهت تحقق خواستهای او نباشد، نوآوری که بر او تکیه نزده باشد حتی اگر شکوفا شود و محصول بدهد گذرا، موقت و برکت نیافته است. فرهنگ نواوری که در ان نگاهی متعالی به این حرکت تزریق شده است و با حضور این دیدگاه تقویت شده فرهنگی است با تعاریفی متفاوت از تعاریف مرسوم و استاندارد نوآوری، خلاقیت و ...

نویسنده: سارا یوسف پور – دبیر انجمن حرفه محققان و متفکران
منابع:
۱. جزوه آموزشی تفکر خلاق- علی نیازی
۲. اینترنت
رحیم هرندی