اهدای خون خودی

تحولات شگرفی که طی قرن بیستم در علم پزشکی رخ داد در برخی از شاخه های این رشته چشمگیرتر بود. از جمله آنها می توان به دانش انتقال خون اشاره کرد که در ابتدای قرن ، وجود خارجی نداشت و در سال های پایانی به صورت مجموعه عظیمی از علوم پیوسته به هم درآمد، به طوری که شاید هیچ یک از رشته های دیگر دانش پزشکی وجود نداشته باشد که در تماس با این علم نبوده و یا از دستاوردهای آن بی بهره باشد.
در ابتدای قرن ، گروه های خونی ، مواد ضد انعقاد و وسایل اولیه تزریق کشف شدند. در اواسط قرن گروههای خونی فرعی و سپس بیماری های متعددی که از راه انتقال خون گسترش می یافتند،شناخته شده و به تبع آن تلاش های روز افزون برای مهار این بیماری ها و سایر عوارض تزریق خون آغاز گردید.
افزایش رو به رشد جمعیت ، گسترش شهر نشینی و پیشرفت علم پزشکی ، گسترش مراکز بیمارستانی در کنار افزایش حوادث وسوانح ، به دنبال صنعتی شدن جوامع و بالا رفتن طول عمربشر ومشکلات کهنسالی و نیز شیوع بدخیمی ها در سنین ۵۰ به بالا ، همچنین وجود بیماری های ارثی همراه کم خونی ها مانند تالاسمی و غیره تعداد نیازمندان به خون و مصرف خون را به شدت افزایش داده است .
همراه با افزایش مصرف خون و فرآورده های خونی ، مشکلات مرتبط با ویروس هپاتیت بی در دهه ۱۹۶۰ ،شیوع ویروس عامل بیماری ایدز در دهه ۱۹۸۰ و ویروس هپاتیت سی در دهه ۱۹۹۰ و فهرستی از ویروس های مختلف و عوامل بیماریزا که امکان انتقال آنها به دنبال مصرف خون و فرآورده های خونی وجود دارد، امنیت و تامین خون سالم به عنوان یکی از بزرگترین چالش های نظام های بهداشتی مطرح شده است . امروزه تامین خون کافی و سالم ، یکی از بزرگترین دغدغه های جوامع انسانی می باشد . به همین خاطر انتخاب دهنده مناسب ، کنترل و تضمین کیفیت و انجام آزمایش های لازم و کاربرد صحیح و منطقی خون و فرآورده های خونی باید درراس برنامه های کشوری به منظور تامین خون کافی و سالم قرار گیرد.
از جمله روش هایی که می تواند به تامین خون سالم و کاهش نیاز به مصرف خون در کشورهای مختلف کمک نماید، ترویج و گسترش روش انتقال خون خودی (با اهدای خون اتولوگ ) است که ضمن دسترسی بیمار به سالم ترین خون ممکن ، باعث افزایش ذخیره خونی جامعه می گردد. در دو دهه اخیر، با توجه به سالم بودن خون خودی تلاش های عمده مراکز انتقال خون دنیا برای تهیه خون خودی متمرکز شده است ، بطوریکه در کشورهای پیشرفته هر سال آمار مصرف خون خودی افزایش و آمار خون
غیر خودی رو به کاهش است .
● تعریف اهدای خون خودی
اهدای خون خودی عبارت از روشی است که در آن فرد برای خودش خون اهدا می نماید. این خون در شرایط استاندارد نگهداری می شود تا در صورت نیاز ، در ضمن عمل جراحی یا خاتمه عمل به وی تزریق گردد. این روند باعث می شود که او به خون دیگران نیاز نداشته باشد. انتقال خون خودی سالم ترین و بی خطر ترین نوع انتقال خون است زیرا فاقد آنتی ژن های خارجی و عوامل ایجاد کننده بیماری های عفونی است ، کلیه بیماران که تحت عمل جراحی غیر اورژانس وانتخابی قرار می گیرند و برای آن ها تزریق خون پیش بینی شده است ، بایستی به عنوان کاندیدای اهدا خون قبل از جراحی در نظر گرفته شوند که این امر به عنوان بخشی از تلاش همگانی در جهت کمک به امر انتقال خون سالم ومطمئن می باشد. در ابتدا انتقال خون خودی محدود به افراد دارای گروه های خونی نادر و کسانی که خون غیر خودی سازگار برای آنها پیدا نمی شد، بود. بنابراین تا اوایل سال ۱۹۸۰ تزریق خون خودی چندان شایع نبود. تمایل به استفاده از خون خودی زمانی آغاز شد که انتقال ویروس ایدز از راه انتقال خون شناخته شد و فشار افکار عمومی در مقابله با سرایت ایدز، کمک بزرگی به استفاده از این روش گردید. یک گروه مطالعاتی افزایش هشت برابری جمع آوری خون های خودی را در فاصله ۱۹۸۳ تا ۱۹۸۸ گزارش نمود. امروزه متجاوز از ۴ درصد خون های تزریق شده در اروپا و ۵ درصد در آمریکا از نوع خون خودی است .
خون خودی در موارد مختلف پزشکی و بطور عمده جراحی های ارتوپدی ،ارولوژی ،قلب و عروق ،ترمیمی، پلاستیک و زنان کاربرد فراوان دارد. اعمال جراحی ارتوپدی ،علت اکثر موارد اهدای خون خودی محسوب می شود. خون اهدا شده در اهدا ی خون خودی فقط برای همان شخص اهدا کننده مصرف می شود و اگر در حین عمل جراحی نیاز به آن خون پیش نیامد، آن خود معدوم می گردد، زیرا به طور معمول برای خون های خودی تست های عفونی انجام نمی شود.
● محاسن اهدای خون خودی
۱) همیشه سازگاری کامل خون بین دهنده و گیرنده خون برقرار است ( زیرا هردو نفر یکی هستند).
۲) پیشگیری از انتقال بیماری های قابل سرایت از راه خون
۳) جلوگیری از ایجاد واکنش های آلرژیک و ازدیاد حساسیت و نیز تولید آنتی بادی بر علیه اجزای خون دیگران ( گلبول های قرمز ، گلبول های سفید ، پلاکت ها و پروتئین پلاسما)
۴) پیشگیری از ایجاد ایمنی به غیر در گیرنده خون
۵) پیشگیری از عوارض انتقال خون در کسانی که آنتی بادی بر علیه خون افراد دیگر در خونشان وجود دارد.
۶) قابل مصرف بودن خون در پیروان دین هایی که تزریق خون غیر خودی در بین آنها حرام است.
۷) ذخیره سازی خون از گروه های خونی نادر و کمیاب .
۸) پیشگیری از واکنش پیوند علیه میزبان .
۹) افزایش تعداد داوطلبان سازمان های انتقال خون از طریق آگاهی دادن بیماران و کاهش فشار برای سازمان های انتقال خون جهت تامین خون کافی
۱۰) تحریک خون سازی در بدن بیمار ، به علت خون گیری های مکرر قبل از عمل جراحی
تهیه خون خودی
تهیه خون خودی به روش های مختلف صورت می گیرد. یکی از این روش ها ، اهدای خون خودی قبل از عمل جراحی انتخابی و غیر اورژانس است. در حال حاضر خون را به صورت مایع ، حداقل ۳۵ روز در دمای ۱ تا ۶ درجه سانتی گراد بالای صفر ( دمای یخچال ) نگه داری می کنند . بنا بر این حداکثر ۳۵ روز مانده به عمل جراحی به فواصل ۷۲ ساعت الی یک هفته خون گیری به عمل آمده و در نتیجه تا ۷۲ ساعت قبل از عمل جراحی ، حداکثر ۴ تا ۵ واحد خون ( ۲ تا ۵/۲ لیتر) می توان تهیه نمود. اگر به نگهداری خون بیشتر از زمان متعارف (۳۵ روز ) نیاز باشد، واحدهای خون اخذ شده را منجمد می کنند . البته انجماد خون هزینه اهدا ی خون را افزایش می دهد.

اصغر صفری فرد
کارشناس ارشد خون شناسی و بانک خون

منبع : روزنامه جوان