مقدمه‌ای بر علم اکچوئری

علم اکچوئری (ACTUARIAL) از سابقه طولانی برخوردار می‌باشد، اما در ایران سابقه آن کمتر از ده سال برآورد شده است. بنیانگذاران علم آن در ایران استاد محمد علی جوهریان می‌باشد.
اکچوئری یک سری علم محاسباتی است که در بانک‌ها و موسسات بیمه‌ای و اعتباری کاربرد دارد، بنابراین علم اکچوئری مرجع اساسی جهت فعالیت‌های مالی محسوب می‌شود.همچنین علم اکچوئری به معنای اصل مدیریت ریسک نیز به کار می‌رود.علم اکچوئری با محاسبه ریسک اجرای پروژه، موفقیت انجام پروژه را تضمین می‌نماید، معنای لغوی اکچوئری در بیمه به معنای محاسبات فنی بیمه‌ها است.
اما اکچوئرها چه کسانی می‌باشند:
اکچوئرها افرادی هستند که براساس تخصص‌هایی که در زمینه صنعت خاصی دارند، توانایی انجام محاسبات و برآوردهای مالی مربوط به آن صنعت را دارند و به بررسی تعادل بین درآمد و هزینه در سال‌های آتی می‌پردازند.
به بیان دیگر اکچوئرها با استفاده از مفروضاتی عدم اطمینان‌های با اهمیت راجع به آینده را حل می‌نمایند.حال به بیان وظایف اکچوئرها می‌پردازیم. اکچوئرها ریسک‌هایی که حذف شدنی نیستند یا تا حد مناسبی کاهش‌پذیر نیستند را شناسایی و راهکار تامین مالی آن را ارائه می‌کنند. تامین مالی ریسک یعنی مجموع تدابیری که از طرق مختلف منابع لازم را برای بازسازی خسارات احتمالی با انجام کمترین هزینه فراهم می‌کند که به دو طریق ذیل می‌باشد:
تامین وجوه برای خسارت‌های معین یا همان نگهداری ریسک، خرید پوشش بیمه‌ای یا همان انتقال ریسک. اما برخورد آگاهانه در تصمیم‌گیری مربوط به انجام ریسک یا انتقال ریسک از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است چرا که اگر در شناسایی ریسک دقت کافی نشود احتمال دارد که تداوم فعالیت شرکت به خطر بیفتد.اما انتقال ریسک به این مفهوم است که به طور مثال یک شرکت جهت توزیع کالاهای خود به مشتریان از یک پیمانکار استفاده نماید که باعث واگذار شدن ریسک خطرات ناشی از حمل‌ونقل کالا می‌گردد.اکچوئرها به این موضوع می‌پردازند که ریسک‌ها در چه مواقعی نگهداری یا انتقال داده شود. هنگامی که ریسک‌ها انتقال داده می‌شود پیش‌بینی برنامه‌ریزی ساده و روشن است، ولی هنگامی که ریسک‌ها نگهداری می‌شوند پیش‌بینی برنامه‌ریزی برای تامین مالی مورد نیاز به سادگی امکان‌پذیر نیست.اما محاسبات اکچوئری: محاسبات اکچوئری تلفیقی از مجموعه عوامل مخاطره‌آمیز و عواملی که میزان ارزش پول پرداختنی را در زمان مقرر تعیین می‌کند به بیان دیگر با محاسبات اکچوئری ریسک‌ها شناسایی می‌شوند.حال به بیان کاربردهای اکچوئری و بیان یک مثال خاص می‌پردازیم: روش‌های اکچوئری ریسک‌ها توسط بانک‌ها، شرکت‌های بیمه و اعتبار دهندگان مورد استفاده قرار می‌گیرد که اکثر مجامع حرفه‌ای دنیا استفاده از روش‌های اکچوئری را به منظور برآورد هزینه بازنشستگی توصیه می‌کنند که به نقل از رییس کل وقت بیمه مرکزی علم اکچوئری با شناسایی ریسک‌ها به طرح‌های بیمه‌ای اعتبار می‌دهد.
● توضیحاتی درباره اکچوئری طرح‌های بازنشستگی:
براساس استاندارد حسابداری شماره ۲۷ ایران طرح‌های مزایای بازنشستگی باید ارزش فعلی مزایای بازنشستگی مبتنی بر اکچوئری را در زیر ترازنامه و یادداشت‌های توضیحی به نحو مناسب افشا نماید.لذا بحث حسابداری طرح‌های بازنشستگی مستلزم درک عمومی فنونی است که اکچوئرها به کار می‌برند.روش‌های ارزیابی اکچوئری به منظور فراهم آوردن اطلاعات مورد نیاز کارفرمایان و طرح‌ها در زمینه تامین وجوه طرح، ارزیابی تعهدات و مزایای بازنشستگی مورد استفاده قرار می‌گیرد. مفروضات اکچوئری در طرح‌های بازنشستگی:
۱) نرخ سود مورد انتظار (بازده دارایی‌های طرح): سود مورد انتظار در ارزیابی اکچوئری نرخ متوسط سودی است که انتظار می‌رود از سرمایه‌گذاری وجوه طرح به دست آید. از آنجایی که در بیشتر موارد سرمایه‌گذاری‌ها شامل سهام شرکت‌ها و اوراق بدیهی می‌باشد سود شامل سود سهام و سود تعیین شده و سود و زیان ناشی از تغییر قیمت سرمایه‌گذاری‌ها است
۲) هزینه اداره طرح: هزینه اداره طرح بازنشستگی عبارت است از حق و ضمه‌های پرداختی به وکلا، اکچوئرها و حسابدارها می‌باشد.
-مزایای بازنشستگی: مفروضاتی که در مزایای بازنشستگی وجود دارد عبارت است از
الف) سطح حقوق آتی: مزایا در بیشتر طرح‌ها بر اساس سطح حقوقی آتی پرداخت می‌گردد. برای مثال مزایا ممکن است بر اساس درصدی از حقوق به ازای هر سال یا آخرین حقوق یا متوسط حقوق چند سال آخر باشد. برای مثال در قانون کار مزایای پایان خدمت بر مبنای آخرین حقوق محاسبه می‌شود. در این نوع طرح‌ها لازم است افزایش معمولی در حقوق ناشی از افزایش سنوات خدمت در محاسبات منظور شود.
ب) سطح هزینه زندگی: به منظور حمایت از قدرت خرید مزایای بازنشستگی بعضی از طرح‌ها مزایا را هرچند مدت یک بار بر مبنای تغییر در شاخص‌های خاص مانند شاخص‌های قیمت مصرف‌کننده یا هزینه خانوار تعدیل می‌کنند. اکچوئرها باید در برآورد هزینه‌ چنین طرح‌هایی تغییر مورد انتظار در شاخص هزینه زندگی را در نظر بگیرد.
ج) نرخ مرگ و میر
د) سن بازنشستگی: معمولا در بیشتر موارد سن بازنشستگی معمولی تعیین شده است، اما در بعضی از طرح‌ها به کارکنان اجازه داده می‌شود بعد از سن بازنشستگی با شرایط معینی به کار خود ادامه دهند. اکچوئر باید تاثیر این عوامل را بر پرداخت نهایی مزایا در نظر بگیرد.
ه) خروج کارکنان از طرح: اکچوئر باید تاثیر گردش کارکنان را در محاسبات خود مدنظر قرار بدهد. ر) شرایط استحقاق: در بعضی از طرح‌ها شرط استحقاق مزایا داشتن سنوات خدمت معینی می‌باشد، کارکنان حائز این شرط بدون اعزام به ادامه اشتغال می‌توانند مزایای بازنشستگی را دریافت کنند. این عامل بایددر برآورد اثر گردش کارکنان در نظر گرفته شود. قابل توضیح است که مفروضات اکچوئری هرازچندگاهی با توجه به واقعیات و قضاوت‌ها تغییر می‌کند.
● اهداف اکچوئری در زمینه طرح‌های مزایای بازنشستگی:
۱) تعیین نرخ‌ حق بیمه‌ها
۲) تعیین کمک و مستمری‌های پرداختی در دوران بازنشستگی
۳) تعهدات متناسب
۴) ارزیابی وضعیت و تعیین کسری و اضافی منابع لازم برای طرح.
● روش‌های اکچوئری در مورد طرح‌های بازنشستگی:
۱) روش هزینه‌ مزایای تحقق یافته
۲) روش مزایای پیش‌بینی شده
۳) روش تامین وجوه نهایی
۴) روش پرداخت زمان رفتن که در میان این چهار روش، روش اول توسط استانداردهای حسابداری پذیرفته شده است.

مجید حبیبی
اصغر خندان آستانی کارشناس ارشد حسابداری

منبع : انجمن مجازی مدیران بیمه و ریسک