سینمایی گرفتار در دام مخاصمات پوچ

به معنای زنانه مونث در لغت به معنای « نهضت آزادی زنان » « جانبداری از تساوی حقوق زنان و Feminine « فمینیسم » از ریشه ( مردان » و « زن باوری » است . این اصطلاح به معنای نظریه ای است که معتقد است زنان باید به فرصت ها و امکانات مساوی با مردان در جنبه های سیاسی اقتصادی و اجتماعی دست پیدا کنند.
بر جنبش های اجتماعی که تلاش می کنند تا اعتقاد و باور فوق را نهادینه کنند جنبش های فمینیستی نام می نهند.
حاملان این اندیشه و باور یکسان نمی اندیشند. در تنوع و چندگانگی به حدی از تکثر نایل می شوند که بر مبنای آن باید به جای « فمینیسم » و به « فمینیسم ها » تعبیر کرد که از « فمینیسم لیبرال » « فمینیسم مارکسیستی » « فمینیسم رادیکال » « فمینیسم سوسیال » یا « سوسیال فمینیسم » « فمینیسم پست مدرن » تا « فمینیسم اسلامی » هر کدام نظریه پردازی یا نظریه پردازی هایی را به خود اختصاص داده اند.
فمینیسم لیبرال صرفا بر اصلاح ساختار قانونی و سیاسی جامعه برای نیل به اهداف فمینیستی تاکید می کند اما فمینیسم مارکسیستی از یک سو مالکیت خصوصی را سبب اسارت زن و از سوی دیگر تمایزات جنسیتی در عرصه نظام اقتصادی را مانع سرنگونی نظام سرمایه داری دانسته است . رادیکال های فمینیست برخلاف لیبرال ها به تحول ساختاری در نظام جنسیت می اندیشند و با تاکید بر عدم کفایت اصلاح حقوقی و سیاسی اساس اصلاح را بر اصلاح ساختاری جامعه می گذرانند و بر نفی هرگونه تمایز مبتنی بر جنسیت تاکید می کنند. سوسیال ها در جمع دو دیدگاه اخیر بر اصلاح توامان نظام اقتصادی و نظام فرهنگی و روان شناختی در راستای دستیابی به اهداف فمینیستی می اندیشند و پست مدرن ها در تحقق اهداف فمینیستی نگرش عام پست مدرنیستی را که در تقابل با « جهان شمول گرایی » و « کلیت بخشی » مدرنیسم است تعقیب کرده نسبی گرایی را در عرصه های فرهنگی منطقه ای و نیز براساس جنسیت مورد تاکید قرار می دهد.
در این میان فمینیسم اسلامی را باید متاثر از فمینیسم پست مدرن که فراتر از قرائت واحد از فمنیسم به فمینیسم هایی به تنوع فرهنگ های مختلف میان ملل معترف است دانست . در واقع فمینیست های به اصطلاح مسلمان می کوشند فمینیسم را با همان مبانی مشترک میان تمام نحله های فمینیستی در قالبی متناسب با عقاید و باورهای دینی به جوامع اسلامی عرضه کنند. در این قرائت از فمینیسم تلاش بر این است تا اثبات شود که فمینیسم از دل آموزه های اسلام قابل استخراج است و می توان ضمن بقا بر باورها و اعتقادات دینی فمینیست نیز بود. این درحالی است که اگر به مبانی فمینیسم از قبیل لیبرالیسم و سکولاریسم توجه شود گمان به پارادوکسیکال بودن اصطلاح فمینیسم اسلامی بیش از پیش قوت می گیرد.
اما آن چه که در مجموع باید اذعان داشت آن که با پیدایش نهضت ها و جنبش های فمینیستی و با رشد شعارهای ایجاد برابری بین زنان و مردان در همه عرصه ها و با ادعای کسب امتیازات زنان بر اثر فعالیت های این جنبش ها امروز شاهد اعلان جنگ و حمله به مفاهیم سه گانه خانواده همسر و مادر از سوی این جنبش ها هستیم .
باید توجه داشت که در مباحث استراتژیک کنونی امنیت درازمدت با داشتن سلاح اتمی منابع اقتصادی سرشار نفت تکنولوژی گسترده به دست نمی آید بلکه مساله بنیادی در بقامندی ملت ها داشتن سرمایه اجتماعی است . براساس این باور هر تمدن یا ملتی که به اقتصاد برتر تکنولوژی نفت و... مجهز باشد ولی از نظر سرمایه اجتماعی غنی نباشد محکوم به فنا خواهد بود و سرمایه اجتماعی جز با حفظ سلامت کانون خانواده معنایی نخواهد داشت . با توجه به نقش بنیادین و محوری زن در خانواده که پایه امنیت بین الملل است جهت گیری استراتژی دولت های استیلاطلب (از طریق جنبش های فمنیستی کنوانسیون ها و...) این بوده که تربیت این قشر را در سراسر جهان خصوصا کشورهای روبه پیشرفت دین محور همچون جمهوری اسلامی ایران در اختیار خود قرار دهند.
بحث دفاع از حقوق زن در سینمای ایران فراز و نشیب های بسیاری را پشت سرگذاشته است . اگرچه جهت گیری های درست و به موقع برخی سینماگران گاه باعث شده تا جریان فوق در مسیر واقعی خود که همانا تنویر افکار عمومی جامعه و بالابردن سطح فرهنگی مردم می باشد قرار گیرد و گاه نگاه شعارگونه و سطحی برخی کارگردانان که متاسفانه بخش غالب آثار را به خود اختصاص داده است موجبات انحراف از واقعیات و ترویج افکار نه چندان قابل قبول فمینیستی را فراهم آورده است .
سینمای ایران متاسفانه در جشنواره بیست و ششم فیلم فجر شاهد به اکران درآمدن حجم وسیعی از آثار شعارگونه فمینیستی بود. آثاری که در سال ۸۷ بر پرده سینماهای کشور رخ عیان ساخته و با تاکید بر توهمات به ظاهر منطقی خود در جهت تعمیق شکاف میان زنان و مردان جامعه گام خواهند برداشت . « همیشه پای یک زن در میان است » ساخته کمال تبریزی ازجمله آثاری است که قرار است به زودی در تعداد کثیری از سینماهای کشور به نمایش درآید.
● همیشه پای یک زن در میان است
▪ کارگردان ; کمال تبریزی
« امیر » و « مریم » در زندگی مشترکشان تفاهم ندارند. امیر به آراستگی همسرش در خانه معتقد است اما مریم آرایش کردن زن در منزل و پوشیدن لباس های زیبا را خودخواهی شرم آور مرد می داند. « جاهد » وکیل امیر نیز در شرایط بوجود آمده از امیر می خواهد تا با همسرش بدرفتاری کند او را مجبور به اطاعت کند و حتی او را کتک بزند. جاهد معتقد است که زن چیزی جز دردسر و مزاحمت ندارد و امیر باید هرچه زودتر او را طلاق دهد.
امیر در زندگی حرفه ای خود نیز دچار مشکل است . وی از زمانی که با چاپ کتاب « پری طلعت پور » مخالفت کرده با هزاران مشکل عجیب و غریب چون کمبود کاغذ قطع شدن آب برق تلفن بازپس گیری محل چاپخانه و ماشین به علت عدم پرداخت قسط هایش مواجه شده است . این اتفاقات زندگی امیر را درست در شرایط حساسی که از همسرش جدا شده در وضعیت بدی قرار داده است . امیر تلاش بسیاری می کند تا با خانم طلعت پور ملاقاتی داشته و اختلافات خود را حل کنند تا شاید جلوی حوادث غیرمترقبه در زندگیش گرفته شود اما هیچ سرنخی از او نمی یابد.
مریم نیز به نوبه خود پس از جداشدن از امیر با مشکلات متعددی روبرو شده است . تعداد زیاد خواستگاران و افرادی که به هر نحو مایل به تصاحب او هستند برای او دردسرساز شده است . حتی رئیس شرکت که مریم تاکنون او را فردی متدین می دانست و از معلولیت جسمانی رنج می برد به او پیشنهاد ازدواج موقت می کند.
● مروری بر فیلم
در فیلم « همیشه پای یک زن در میان است » ساخته کمال تبریزی علت اصلی اختلاف امیر و مریم خواسته های مشروع و معقول یک مرد ایرانی از همسر خود مبنی بر آراستگی همسرش در منزل است همان که دین اسلام و پیامبر اعظم (ص ) بارها به آن اشاره فرموده اند و فمینیست ها سعی در برداشت مفهوم « ارباب ـ رعیتی » از آن دارند. امیر از مریم می خواهد که در منزل لباس آراسته پوشیده و مشکلات مربوط به محل کارش را به خانه نیاورد اما مریم معتقد است که خواسته های امیر ناشی از خودخواهی مردانه اوست و او مایل نیست به این تفکرات ـ به نظر او ـ مالیخولیایی پاسخ مثبت دهد. مریم به این موضوع معترض است که زن بیچاره ازصبح تا شب باید در محل کار با روسری باشد وقتی هم که به منزل می آید برای آقای خانه هفت قلم آرایش کند تا شاید دل او را به دست آورد و این درست در تضاد با راحتی و آسایشی است که یک زن به آن نیاز دارد. او معتقد است که مردان کنیز می خواهند نه همسر و هم از این رو است که مایلند همسرشان هر روز پس رفت کند.
منتفی دانستن بحث ازدواج موقت و مبارزه برای ریشه کن کردن آن در جامعه ازجمله مهم ترین اهداف کنوانسیون است که طراحان آن تاکنون بارها به آن اشاره کرده اند. آنان با این استدلال که ازدواج موقت راهی جهت تحقیر هرچه بیشتر زنان و اتفا شهوت مردان بوده و معامله ای است که تنها مردان از آن انتفاع می برند به انحا مختلف سعی در محکوم کردن آن دارند.
به یقین بد دفاع کردن از یک موضوع به همان اندازه و حتی بیشتر از آنکه مخالفت با آن موضوع می تواند در تخریبش موثر باشد اثرگذار است . در فیلم تبریزی با مرد به ظاهر متدینی آشنا می شویم که دائم از حفظ بیت المال مسلمین و رعایت قوانین شرع در محل کار سخن به میان می آورد و خواستار ترویج سنت حسنه ازدواج موقت در جامعه به منظور جلوگیری از گسترش فساد در جامعه است . در ادامه داستان مخاطب درمی یابد که همین مدیر شرکت به اصطلاح متدین مردی شهوتران و فریبکار است که به محض برخورد با هر جنس مونث نخستین پرسشی که در ذهنش نقش می بندد آن است که می تواند او را به عقد خود درآورد یا خیر این مدیر شرکت حتی برای تنها کارمند مرد شرکت خود که رفتاری زنانه دارد شرایط تغییر جنسیت را فراهم آورده است تا پس از آن او را نیز به عقد خود درآورد.
مدیر شرکت در محیط کار با ظاهری علیل که حتی توان کنترل ادرار خود و یا راه رفتن را ندارد ظاهر می شود اما در دفتر کار شخصی اش با گوش دادن به موسیقی لایت غربی و نوشیدن چای (تی بگ با طعم هلو) و تاب دادن سبیل هایش بر دوپای خود جست می زند و با بیان جملات عاشقانه به فریب زنان مطلقه می پردازد. او که در خفا به موسیقی لایت غربی گوش فرامی دهد در محیط اداره اشعار و سرودهای حماسی دفاع مقدس (سوی دیار عاشقان به کربلا می رویم ) را پخش میکند و بر روی پیشانی خود به کمک یک شی فلزی جای مهر نمازی که نمایشگر عبادت چند ده ساله است را نقش می دهد تا از این طریق جایگاه و موقعیت خود در جامعه را حفظ کند. او به خوبی از احکام شرع آگاه است اما بی توجه به تمامی احکام به زنی که تنها سه روز از طلاقش گذشته پیشنهاد ازدواج می دهد.
واعظان کین جلوه در محراب و منبر می کنند
چون به خلوت می روند آن کار دیگر می کنند
کارگردان با نمایش گفتار و عملکرد کاملا پارادوکسیکال مدیر شرکت در محیط کار و زندگی خصوصی او به نحوی که استهزا و همچنین تنفر مخاطب از چنین افرادی را برمی انگیزد به طور کاملا شفاف بحث ازدواج موقت را با شهوترانی مقایسه می کند.
این در حالی است که مخاطب ناخودآگاه نسبت به افراد متدین و مذهبی نیز انزجار پیدا می کندو پروژه تخریب چهره افراد متدین که از سالها پیش در سینمای ایران کلید خورد در این فیلم نیز ادامه پیدا می کند.
از سوی دیگر امیر در کار نشر کتاب است . نمایشنامه ای با عنوان « مردان علیه زنان علیه مردان » نوشته پری طلعت پور برای انتشار به او ارائه می شود که امیر کتاب را فاقد ارزش ارزیابی کرده و آن را رد می کند. مردودشناخته شدن کتاب طلعت پور زمینه ساز حوادث عجیب و غیرمنتظره ای در زندگی امیر می شود. قطع شدن آب برق و تلفن چاپخانه اعلام بازپس گیری ملک چاپخانه توسط صاحب ملک توقیف ماشین امیر به بهانه دیرکرد اقساط احضاریه دادگاه مخالفت مسئولان جهت ارائه کاغذ برای ادامه کار چاپخانه تنها به بهانه مخالفت امیر با چاپ کتاب پری طلعت پور تماما حکایت از قدرت نفوذ طلعت پور (نماد قدرت زنانه در جامعه ) در جای جای جامعه و لحظه لحظه زندگی امیر (نماد موقعیت مردانه ) دارد. این اعمال قدرت آنچنان است که به راحتی زمینه حبس امیر را فراهم می کند و به راحتی (گرو گذاشتن سند اتوبان کرج !) شرایط آزادی او را مهیا می سازد و تا آنجا ادامه می یابد که امیر و حتی وکیل ضدزنش جناب آقای جاهد را که اساسا زن را موجودی خبیث می داند به زانو درمی آورد. جالب توجه آنکه امیر در انتهای ماجرا درمی یابد که شخصیت حقیقی ای به نام پری طلعت پور وجود نداشته و در واقع زنان جامعه دست در دست هم و با اتحاد و همدلی و البته با راهنمایی مریم (همسرش ) او را متوجه اشتباهاتش و در نهایت عذرخواهی از همسرش کرده اند.
مربی تیراندازی مریم در گفت وگو با امیر اذعان می کند که زنان برخلاف مردان هنگام بروز ناراحتی و مشکلات دور هم جمع شده و برای رفع آن مشکل تلاش می کنند و در این زمان هیچ نیرویی توان مقابله با آنان را ندارد. این موضوع با به نمایش درآمدن تصاویر بزرگی از زنان نام آشنایی چون فروغ فرخزاد معصومه ابتکار شیرین عبادی اپرا (مجری معروف شوهای آمریکایی ) جی سی رولینگ مونالیزا و... که برخی از آنان به اصطلاح به نحوی در طول تاریخ در راه آزادی زنان تلاش های فراوانی کرده اند و همچنین فلج شدن موقت هر مردی که خواستار کمک به امیر جهت مقابله با پری طلعت پور بود توسط یک نیروی مرموز و ناشناخته به خوبی مورد تاکید قرار گرفته است .
در فیلم « همیشه پای یک زن در میان است » مخاطب در شرایطی با یک افسر نیروی انتظامی آشنا می شود که او را فردی کم خرد ناتوان احمق و حتی همکار با زنان خیابانی می یابد. افسر نیروی انتظامی به بهانه ای کاملا واهی (شکایت یک زن خیابانی مبنی بر آنکه امیر نظر بد به او داشته است !) امیر را بازداشت می کند. پلیس که به زعم کارگردان قدرت تحلیل بررسی و رسیدگی به پرونده امیر را ندارد برای از سربازکردن تمامی پرونده های لاینحل اجتماعی تمامی وقایع و حوادثی را که به نحوی جامعه با آن دست به گریبان بوده به امیر نسبت میدهد و پلیس را احمقانه به خاطر درایت و تیزهوشی اش جهت به دام انداختن این عنصر ضدفرهنگی می ستاید.
فریادزدن بر سر یک فرد روحانی و به استهزا کشاندن بحث شاهد طلاق در فیلم « همیشه پای یک زن در میان است » موضوعی است که برای نخستین بار در سینمای ایران اتفاق افتاده است . مدیر شهوت پرست اداره در حالی که از به دام انداختن مریم ناامید شده است فریاد می کشد. مریم می گوید : « بر سر من داد می کشی » مدیر در جواب بااشاره به فرد روحانی می گوید : « نه بابا با اینم . » همچنین است بحث احتیاج به دو شاهد زن برای طلاق که خبر از ناآگاهی کامل کارگردان و توجه بیش از حد او به استهزا مسائل شرعی دارد. جایی که مریم برای طلاق حاضر می شود به او اطلاع می دهند که برای جاری شدن صیغه طلاق نیاز به دو شاهد زن دارد این درحالی است که اساسا شاهدان طلاق فقط دو مرد است .
همانگونه که اشاره شد فیلم تبریزی قرار است به زودی در سینماهای کشور اکران شود. تبریزی پیش از این در یک مصاحبه مطبوعاتی از حذف بخش های کوتاهی از فیلم خود سخن گفته بود. پرسشی که مطرح است اینکه آیا با حذف بخش هایی از فیلم کلیت فیلم نیز تغییر می کند !
آن چه که در مجموع باید اذعان داشت آن که با پیدایش نهضت ها و جنبش های فمینیستی و با رشد شعارهای ایجاد برابری بین زنان و مردان در همه عرصه ها و با ادعای کسب امتیازات زنان بر اثر فعالیت های این جنبش ها امروز شاهد اعلان جنگ و حمله به مفاهیم سه گانه خانواده همسر و مادر از سوی این جنبش ها هستیم
سینمای ایران متاسفانه در جشنواره بیست و ششم فیلم فجر شاهد به اکران درآمدن حجم وسیعی از آثار شعارگونه فمینیستی بود . آثاری که در سال ۸۷ بر پرده سینماهای کشور رخ عیان ساخته و با تاکید بر توهمات به ظاهر منطقی خود در جهت تعمیق شکاف میان زنان و مردان جامعه گام خواهند برداشت
منتفی دانستن بحث ازدواج موقت و مبارزه برای ریشه کن کردن آن در جامعه ازجمله مهم ترین اهداف کنوانسیون است که طراحان آن تاکنون بارها به آن اشاره کرده اند. آنان با این استدلال که ازدواج موقت راهی جهت تحقیر هرچه بیشتر زنان و اتفا شهوت مردان بوده و معامله ای است که تنها مردان از آن انتفاع می برند به انحا مختلف سعی در محکوم کردن آن دارند
فریادزدن بر سر یک فرد روحانی و به استهزا کشاندن بحث شاهد طلاق در فیلم « همیشه پای یک زن در میان است » موضوعی است که برای نخستین بار در سینمای ایران اتفاق افتاده است.

رامین شریف زاده

منبع : روزنامه جمهوری اسلامی