پرتاب به‌سوی فرا بورس

با گذشت ۴ دهه از آغاز فعالیت بورس تهران، این روزها مقدمات تشکیل بازار جدیدی مهیا شده که با بازار رسمی معاملات سهام تفاوت دارد و فعالان بازار نام آن را فرا بورس یا بازار خارج از بورس گذاشته‌اند.
جذابیت معاملات سهام در قرن جدید تا آنجا پیش رفت که در طول ۱۰۰ سال اخیر بازارهای مختلف و متنوعی در دنیا پدید آمد ، یکی از این بازار‌ها بازار فرا بورس یا بازارخارج از بورس است.بازارهای خارج از بورس که از ابتدای قرن بیستم در دنیا راه‌اندازی شده‌اندهم اکنون ابعاد گسترده‌ای پیدا کرده‌اند و در کنار بسیاری از بورس‌های معتبر دنیا در حا ل فعالیت‌اند.
‌فرا بورس‌ها در اکثر کشورهای دنیا، برخلاف ایران، بازارهای کاملا شناخته شده‌ای هستند و چون خرید و فروش و پذیرش سهام در این بازار‌ها به راحتی امکان پذیر است در بسیاری ازمواردحتی از بورس‌ها نیز پرطرفدارترهستند .
این بازاربه برخی از شرکت‌ها که شرایط ورود به بورس را ندارند امکان مبادله سهام را می‌دهد‌.تمام بورس‌های دنیا استاندارد‌هایی را برای پذیرش شرکت‌ها وضع می‌کنند که ممکن است برخی از شرکت‌ها نتوانند این استانداردها را به دست آورند به همین دلیل سهام آنها در محلی خارج از بازار رسمی بورس به نام فرا بورس معامله می‌شود. نام این بازار در ایران از معادل انگلیسی (Over The Counter)گرفته شده است. به همین دلیل به این بازار اختصاراً (OTC) نیز گفته می‌شود.
کمتر از یک دهه است که فعالان و مسئولان بورس تهران‌ ایده راه‌اندازی بازاری مشابه آنچه در کشور‌های پیشرفته در جریان است را در سر می‌پرورانند اما مقدمات تاسیس چنین بازاری تا قبل از تصویب قانون جدید بازار اوراق بهادار در آذر ماه ۱۳۸۴ فراهم نشد.
پس از تصویب قانون جدید درسال ۸۴ مسئولان بورس تهران موظف شدند تا هرچه سریع‌تر نسبت به تأسیس چنین بازاری اقدام کنند اما راه‌اندازی این بازارمانند بسیاری از طرح‌های دیگر به‌زودی فراهم نشد و پس از کش و قوس‌های فراوان نهایتا مقدمات تاسیس اولین بازار خارج از بورس ایران ابتدای سال‌جاری مهیا شد.
هرچند تاسیس چنین بازاری می‌توانست زود تراز موعد کنونی مهیا شود اما بروز پاره‌ای اختلافات، روند اجرایی چنین بازاری را با تاخیر مواجه کرد.
شرکت بورس اوراق بهادار در اواخر سال ۸۵ طرحی را برای تصویب به شورای بورس برد که براساس آن یک بازار خارج از بورس به شکل سهامی خاص تشکیل شوداما این طرح با مخالفت شورا روبه‌رو شد و رأی نیاورد.
استدلال شورا براین بود که این بازار باید به‌صورت یک شرکت سهامی عام تشکیل شود تا از انحصار در بازار جلوگیری شود.
این در حالی بود که در دستورالعمل تشکیل و فعالیت‌ بازار خارج از بورس، هیچ اشاره‌ای به اینکه این بازار باید سهامی عام باشد یا خاص نشده بود. به همین دلیل به‌دنبال مخالفت شورای بورس با چنین طرحی، شرکت بورس اوراق بهادار با انتشار اطلاعیه‌ای و ذکر دلایل خود، تشکیل چنین بازاری را به صرفه ندانست و از راه‌اندازی آن صرف‌نظر کرد.اما یک هفته پس از اعلام این مواضع، مسئولان شرکت بورس دوباره اعلام کردند که تشکیل بازار خارج از بورس همچنان در دستور کار شورای بورس است. سرانجام پس از فراز و نشیب‌های زیاد، شورای بورس در ۲۱ اسفندماه سال گذشته مجوز نهایی تشکیل اولین بازار فرا بورس ایران را صادر کرد.براساس مصوبه شورای بورس ۲۰درصد سهام این بازار به شرکت بورس، ۶۰درصد به نهادهای مالی متقاضی و ۲۰درصد نیز به سهامداران خرداختصاص ‌یافت که باید از طریق پذیره نویسی عمومی به مردم واگذار شود.
به‌دنبال صدور مجوز نهایی بازار خارج از بورس، شرکت بورس اوراق بهادار در فروردین ماه امسال رسما از نهادهای فعال بازار سرمایه شامل بانک‌ها، هلدینگ‌ها و نهادهای مالی دعوت کرد تا برای تاسیس بازار خارج از بورس و عضویت در هیات مؤسسان این شرکت مشارکت کنند.
به این ترتیب پس از اعلام فرا خوان و طی مراحل قانونی سهام شرکت فرابورس(OTC) ازابتدای تابستان به روش پذیره نویسی به مردم فروخته خواهد شد و این شرکت حد اکثر تا پایان همین فصل فعالیت خود را آغاز خواهد کرد و معاملات سهام عملا در بخش دیگری خارج از قواعد بورس تهران دنبال خواهد شد.
● بازارهای موازی
اما در حالی‌که مسئولان بورس تهران مدت‌ها در فرازو نشیب راه‌اندازی بازار فرا بورس بودند چند بازار خارج از بورس اعلام موجودیت کردند.
هرچند مسئولان سازمان بورس بلافاصله اعلام کردند هیچ مجوزی برای فعالیت چنین بازارهایی صادر نشده است اما ۳ بازار با عنوان‌های شبکه مبادلات غیربورسی سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (متعلق به ایدرو)، بهمن( متعلق به گروه بهمن) و بازار خارج از بورس شرکت مهر سپاهان بدون مجوز شورا و سازمان بورس فعالیت خودراآغاز کردند و هم اکنون نیز در حال فعالیت هستند.
شایدفعالیت این بازار‌های موازی که باضابطه‌های داخلی و بدون کنترل نهاد ناظرصورت می‌گیرد مبین آن باشد که کشور در جایگاهی قرار گرفته که چند دهه قبل کشورهای دیگر قرار داشتند یعنی در مراحل اولیه شکل‌گیری بازارهای خارج از بورس.
● تفاوت بازار فرابورس با بورس
تفاوت‌های متعددی میان بازار فرا بورس و آنچه ما هم اکنون به نام بورس می‌شناسیم وجود دارد در بسیاری از فرا بورس‌های دنیا مشتریان می‌توانند درخواست‌های خرید و فروش خود را بدون نیاز به کارگزار از طریق تلفن یا اینترنت به‌طور ۲۴ساعته وارد سیستم معاملات کنند، بنابر این زمان انجام معامله در بازار فرابورس نامحدود است.
از دیگر تفاوت‌ها اینکه برای ورود شرکت‌ها به بورس هزینه‌هایی مانند حق درج و حق رسیدگی وغیره در یافت می‌شود، درصورتی که ورود به بازار فرا بورس به چنین هزینه‌هایی نیاز ندارد. علاوه بر این شرکت‌های فعال در بورس باید تابع استاندارد‌هایی باشند که از سوی بورس تعیین می‌شود اما این استاندارد‌ها شامل حال شرکت‌های بازار فرا بورس نمی‌شود.
به‌طور مثال شرکتی می‌تواند وارد بورس شود که حداقل ۳ سال سود آور باشد اما چنین محدودیت‌هایی برای سهام شرکت‌های بازار فرا بورس متصور نیست. در واقع ممکن است سهام جذاب زیادی در بازار وجود داشته باشد که برخی سهامداران درصدد خرید و فروش آن هستند اما به‌دلیل پذیرفته نشدن سهام این شرکت‌ها در بورس، امکان مبادله سهامشان جودندارد. بنابر این سهامداران می‌توانند سهام این شرکت هارا در بازار فرا بورس دادو ستد کنند.ضمن آنکه به‌دلیل وجود نداشتن محدودیت‌هایی برای خرید و فروش سهام در بازار فرا بورس، سهام این شرکت‌ها از نقدینگی بالایی برخوردار است.
وجود بازار فرابورس در کناربورس اوراق بهادار این امکان را به شرکت‌ها و سهامداران می‌دهد که قبل از ورود به بورس، تجربه‌ای از حضور در یک بازار مشابه را در کارنامه خود ثبت کرده و با محاسبه نقاط ضعف و قوت خود آمادگی‌های لازم را برای ورود به بورس اوراق بهادار کسب کنند،به علاوه سهامداران با توجه به نحوه عملکرد شرکت‌ها در بازار فرابورس، بعد از ورود شرکت‌ها به بورس اقدام به سرمایه‌گذاری می‌کنند.
به این ترتیب با فراهم شدن زمینه تشکیل اولین بازار خارج از بورس کشور تا شهریور ماه امسال می‌توان امید وار بود که بورس تهران از حالت تک بعدی خارج شود و معاملات سهام از یک قالب خارج شده وبه سوی فرا بورس نیز پرتاب شود.

بهزاد رنجبر

منبع : روزنامه همشهری