جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

فراوانی انگل های روده ای در دانش آموزان ابتدایی شهر بندرعباس


فراوانی انگل های روده ای در دانش آموزان ابتدایی شهر بندرعباس
شیوع انگل های روده ای یکی از شاخص های مهم بهداشتی در هر جامعه محسوب می شود و بررسی منظم و مستمر آن به منظور برنامه ریزی مناسب جهت مبارزه و کنترل آلودگی های انگلی ضروری می باشد. هدف از این مطالعه تعیین انگل های روده ای در دانش آموزان ابتدایی شهر بندرعباس و بررسی عوامل موثر در بروز آنها می باشد. در این مطالعه مقطعی (Cross-sectional) جمعا" ۱۳۶۹ نفر از دانش آموزان با روش تصادفی چند مرحله ای انتخاب گردیدند و ضمن ثبت متغیرهایی از قبیل سن، جنس، پایه تحصیلی و ناحیه آموزش، پرورش، شغل و تحصیلات والدین آنها، نمونه مدفوع جمع آوری و به آزمایشگاه منتقل شد. نتایج نشان داد که میزان کلی آلودگی ۴/۴۸ درصد که این میزان در جنس مذکر ۳/۵۹ درصد و در جنس مونث ۵۲/۳۹ درصدمی باشد. میزان فراوانی کرم های روده ای ۹۱/۵ درصد و تک یاخته های روده ای ۱۸/۳۴ درصد بود که در این بین انگل های
▪ H.nana با ۳/۴درصد
▪ Giardia با فراوانی ۲۳/۱۷ درصد بیشترین درصد آلودگی را به خود اختصاص دادند.
فراوانی سایر انگل های روده ای مهم عبارت بود از
▪ E.coli، ۸۱/۱۰ درصد
▪ E.histolytica، ۴۶/۱ درصد
▪ B.hominis ،۳۲/۸ درصد
▪ Oxyure با روش غیراختصاصی، ۵۳/۱ درصد.
با توجه به یافته های فوق و شیوع بیشتر تک یاخته ها، بایستی در رابطه با بهداشت محیط، بهسازی محیط زیست بخصوص دفع بهداشتی فاضلاب تاُکید بیشتری شود و آموزش مداوم و مستمر دانش آموزان و نیز والدین آنها در خصوص رعایت اصول بهداشت فردی همواره در سرلوحه امور بهداشت مدارس قرار گیرد.
● مقدمه:
بیماری های انگلی یکی از مشکلات مهم بهداشتی، اقتصادی اغلب کشورها بخصوص کشورهای در حال توسعه می باشند و مبارزه با این بیماری ها یکی از مهم ترین بخش های برنامه توسعه ملی این کشورها را به خود اختصاص می دهد. کودکان به سبب پایین تر بودن سطح ایمنی و تماس بیشتر با خاک و مواد آلوده و نیز عدم رعایت موازین اولیه بهداشتی بیشتر از بزرگسالان در معرض ابتلا به این انگل ها قرار دارند، زیرا اکثر این انگل ها از طریق دهان وارد دستگاه گوارش شده و در آنجا مستقر می گردند (۱۲). در ایران نیز آلودگی به این انگل ها بسته به شرایط مختلف آب و هوایی، موقعیت جغرافیایی، نوع خاک، عادات تغذیه ای، چگونگی دفع زباله ها و فاضلاب های انسانی و حیوانی و تراکم جمعیت به نسبت های مختلف وجود دارد. وفور و شیوع هر یک از آنها با توجه به عوامل فوق متفاوت است (۱۲، ۵). مطالعه انگل های روده ای در سایر نقاط کشور حاکی از این است که در همه جای کشور کم و بیش آلودگی های انگلی بعنوان یکی از مسائل مهم بهداشتی مدنظر می باشند. بطوریکه در تحقیقاتی که درشهر همدان در همین زمینه صورت گرفته ۳/۷۱ درصد از دانش آموزان حداقل به یک نوع انگل آلوده بودند (۱۳). و نیز در تحقیق دیگری که درشهر اصفهان انجام گردیده میزان شیوع کلی آلودگی به انگل های روده ای ۹/۶۰ درصد (۴) و نیز نتایج تحقیقی که در اراک به عمل آمده نشان می دهد که ۵/۶۳ درصد از دانش آموزان ابتدایی این شهر لااقل به یک نوع انگل آلوده بوده اند (۱). Perez-Armengol و همکاران میزان کلی آلودگی به این انگل ها را در دانش آموزان ابتدایی اسپانیا ۲/۲۷ درصد (۲۲) Enekweehi-LC و همکاران میزان فراوانی انگل های روده ای را در نیجریه در پسران ۹/۳۱ درصد و در دختران ۵/۲۷ درصد گزارش کردند (۲۴). با توجه به بررسی های فوق و از آنجایی که در ایران دانش آموزان جمعیت بزرگی از کشور را شامل می شوند و در ضمن برای ارتقای سطح بهداشت جامعه بهترین و آماده ترین محل محیط مدرسه است لذا طرح حاضر با هدف توصیف وضعیت آلودگی انگل های روده ای در دانش آموزان ابتدایی شهر بندرعباس به اجرا درآمد. نتایج این طرح به همراه طرحهای تکمیلی این امکان را به مسئولین آموزش و پرورش منطقه و نیز مسئولین بهداشت می دهد که برنامه هایی به منظور ارتقای سطح بهداشت در مدارس شهر طرح و اجرا نمایند.
● مواد و روش ها:
این مطالعه از نوع مقطعی بوده و جامعه مورد پژوهش را دانش آموزان مدارس ابتدایی شهر بندرعباس که در دو ناحیه آموزش و پرورش مشغول به تحصیل بودند تشکیل می داد. نمونه گیری به صورت تصادفی چند مرحله ای انجام گرفت بدین صورت که از هر ناحیه ۱۰ مدرسه (۵ مدرسه دخترانه و ۵ مدرسه پسرانه) و سپس در هر مدرسه از هر پایه تحصیلی یک کلاس به صورت تصادفی انتخاب و از دانش آموزان آن کلاس نمونه گیری بعمل آمد. برای هر دانش آموزش پرسشنامه ای حاوی متغیرهای سن، جنس، پایه تحصیلی، شغل و تحصیلات والدین و ناحیه آموزش و پرورش ثبت و سپس نمونه مدفوع آنها جمع آوری و به آزمایشگاه منتقل گردید. نمونه گیری در ماه های آذر و دی انجام گرفت و جمعا" ۱۳۶۹ نمونه مدفوع از دانش آموزان مورد نظر جمع آوری که از این تعداد ۶۱۵ نمونه مربوط به پسران و ۷۵۴ نمونه مربوط به دختران بود. لازم به ذکر است که جهت گرفتن نمونه آزمایش هماهنگی های لازم با آموزش و پرورش کل استان و سپس نواحی دو گانه و روسای مدارس و نیز دانش آموزان و والدین آنها انجام گرفت. محل انجام آزمایشات بخش انگل شناسی دانشکده پزشکی بندرعباس بود. در ابتدا تمامی نمونه ها از نظر شکل ظاهری و نیز وجود بند کرم و یا کرم های بالغ احتمالی مورد بررسی و سپس با دو روش مستقیم و نیز روش رسوبی فرمالین _ اتر مورد آزمایش قرار گرفتند. داده های مربوط به نتایج آزمایشات و مشخصات دانش آموزان از پرسشنامه ها استخراج و با کمک کامپیوتر و نرم افزار SPSS و با روش های آماری توصیفی _ تحلیلی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
● نتایج:
در مجموع ۷۵۴ نفر (۰۸/۵۵ درصد) از دانش آموزان مورد مطالعه دختر و ۶۱۵ نفر (۹۲/۴۴ درصد) پسر بودند. بین میانگین سن پسران و دختران مورد مطالعه تفاوت معنی داری وجود ندارد (بترتیب ۶/۸ و ۷/۸ سال). بر اساس نتایج حاصله از آزمایش مدفوع ۲۷۰ نفر از پسران (۹/۴۳ درصد) و ۲۴۳ نفر از دختران (۲/۳۲ درصد) حداقل به یک نوع انگل (اعم از بیماری زا و غیر بیماری زا) آلوده بودند (جدول شماره ۱).
جدول شماره ۱ _ میزان آلودگی انگل های روده ای در دانش آموزان مورد مطالعه شهر بندرعباس ۱۳۷۹
میزان کلی آلودگی به انگل های روده ای ۴/۴۸ درصد که این میزان در جنس مذکر ۳/۵۹ درصد و در جنس موُنث ۵۲/۳۹ درصد بود. ۱۲۳ نفر از دانش آموزان (۹/۸ درصد) همزمان به دو انگل و ۲۳ نفر (۶۸/۱ درصد) به سه نوع انگل و ۶ نفر (۴۴/۰ درصد) به چهار نوع انگل آلوده بودند. کرم های روده ای در ۸۱ نفر (۹۱/۵ درصد) و تک یاخته های روده ای در ۴۶۸ نفر (۱۸/۳۴ درصد) از افراد مورد مطالعه مشاهده گردید. کرم ها و تک یاخته های مشاهده شده در نمونه های مورد بررسی شامل ۳ گونه کرم و ۹ گونه تک یاخته و بالاترین میزان آلودگی کرمی مربوط به هیمنولپیس نانا (۳/۴ درصد) و در میان تک یاخته ها بالاترین میزان آلودگی مربوط به ژیاردیا (۲۳/۱۷ درصد) و پس از آن انتاموباکلی (۸۱/۱۰ درصد) و بلاستوسیس تیس (۳۲/۸ درصد) بود (جدول شماره ۲).
جدول شماره ۲ _ توزیع فراوانی کرم ها و تک یاخته های روده ای مشاهده شده در دانش آموزان مورد مطالعه شهر بندرعباس (۱۳۷۹)
علیرغم اینکه اختلاف معنی داری بین جنس و میزان آلودگی انگلی مشاهده نگردید ولی آلودگی دانش آموزان پسر به انگل های روده ای بیش از دختران انگلی مشاهده نگردید ولی آلودگی دانش آموزان پسر به انگل های روده ای بیش از دختران بود (جدول شماره ۳). بین میزان آلودگی انگلی و فاکتورهای مورد مطالعه (ناحیه آموزش و پرورش، پایه تحصیلی، سن، جنس، شغل و تحصیلات والدین) اختلاف معنی داری مشاهده نگردید. (۰۵/۰P>)
جدول شماره ۳ _ توزیع فراوانی انگل های روده ای در دانش آموزان مورد مطالعه شهر بندرعباس بر حسب جنس در سال ۱۳۷۹
● بحث:
نتایج بدست آمده از بررسی حاضر نشان می دهد که انگل های مانند آسکاریس و تریکوسفال و انگل های مشابه که از طریق خاک به انسان منتقل می شوند به علت کاهش استفاده از کود انسانی و حیوانی جهت پرورش سبزیجات، استفاده از سیستم لوله کشی آب و فاضلاب بهداشتی و بهسازی محیط و آسفالت معابر خاکی در سطح شهر و نیز گرمای شدید هوا و نوع خاک در بندرعباس شیوع بسیار پایینی دارند و به نظر می رسد که دو عامل گرما و نوع خاک از تأُثیر بیشتری برخوردار باشند. این عوامل مسلما" انگل هایی را که باید قسمتی از چرخه زندگی خود را در محیط باز و دور از میزبان بگذرانند کاهش خواهد داد ولی در مورد انگل هایی که می توانند مستقیما" از شخصی به شخص دیگر منتقل شوند و یا از طریق مخرجی _ دهانی انتشار یابند قطعا" تأثیر بسزایی نخواهد داشت. بالا بودن شیوع آلودگی ژیاردیا و انتاموباکلی و تا حدودی H.nana در بررسی حاضر موید این نظریه است. در این بررسی میزان شیوع ژیاردیا در جمعیت مورد مطالعه برابر با ۲۳/۱۷ درصد می باشد که در مقایسه با تحقیقات انجام شده در سایر نقاط ایران از جمله اراک ۷/۲۷ درصد (۱)، کرمان ۳/۲۵ درصد (۱۵)، اهواز ۵/۳۶ درصد (۱۶)، همدان ۹/۳۲ درصد (۱۳)، تهران ۲۶ درصد (۱۹)، شیراز ۲۲ درصد (۱۴)، تبریز ۳۳ درصد (۲۰)، یاسوج ۲/۳۲ درصد (۱۸) از شیوع کمتری برخوردار است، ولی با میزان شیوع آن در لاهیجان ۲/۱۷ درصد (۷)، شهر کرد ۹/۱۹ درصد (۱۷)، پاکدشت ورامین ۹/۱۷ درصد (۹)، اصفهان ۳/۱۹ درصد (۳) همخوانی دارد. همچنین در مقایسه با میزان شیوع آن در اصفهان ۹/۱۱ درصد (۴) و نیز در مقایسه با شیوع آن در برخی نقاط دنیا مانند عربستان سعودی ۹ درصد (۲۱) و جنوب غربی عربستان سعودی ۹/۱۰ درصد (۲۵) و نیز مالزی ۷/۱۴ درصد (۲۶) و نیجریه ۱/۰ درصد (۲۴) از شیوع بالاتری برخوردار است.
فراوانی آلودگی به انگل H.nana در این بررسی ۳/۴درصد می باشد که با تحقیقات مشابهی که در همدان ۵/۵ درصد (۱۳) و شهر کرد ۸/۳ درصد (۱۹) صورت گرفته هماهنگی دارد و با فراوانی آن در تهران ۸ درصد (۸)، تفت ۷/۷ درصد (۲) و اراک ۳/۶ درصد (۱) مشابه می باشد ولی در مقایسه با مشهد ۳۴/۱۱ درصد (۱۱) از شیوع کمتری برخوردار است. مقایسه فراوانی این انگل با نتایج میزان آلودگی در شهرهای یاسوج ۹/۱ درصد (۱۸)، مبارکه ۴/۲ درصد (۶)، پاکدشت ورامین ۹/۱ درصد (۹) و اصفهان ۵/۰ درصد (۴) و ۳/۱ درصد (۳) نشان دهنده شیوع بیشتر این انگل در بندرعباس است. آلودگی دانش آموزان پسر به انگل های روده ای بیش از دختران است و با نتایج حاصله از تحقیقات انجام شده در شهرهای تهران، اصفهان و یاسوج مطابقت دارد (۱۰، ۴، ۱۸).
این تفاوت در میزان آلودگی احتمالا" به دلیل تماس بیشتر دانش آموزان پسر با منابع و مخازن آلودگی که در بیرون از منزل قرار دارند می باشد و این امر می تواند با احداث تفریحگاه های سالم و دارای امکانات بهداشتی در مناطق مختلف شهر تا حدودی برطرف گردد وفور تک یاخته ها به خصوص ژیاردیا نسبت به انگل های کرمی از میزان بالاتری برخوردار بود، علت آن را می توان سیر تکاملی ساده انگل و عدم نیاز آن به میزبان واسطه و نیز وجود ناقلین سالم بویژه در میان دست اندرکاراان مواد غذایی دانست و از آن جا که این انگل بیماری زا بوده و اختلال در عمل جذب چربی ها و آویتامینوز ناشی از آن باعث تاُخیر در رشد و کاهش وزن کودکان می گردد (۲۳) بنابراین برای مبارزه و کنترل آن باید:
۱) تاُکید بیشتری در بهداشت آب و مواد غذایی، دفع بهداشتی فاضلاب و بهسازی محیط زیست گردد.
۲) آلودگی های انگلی در کسانی که به نحوی با تهیه مواد غذایی سر و کار دارند بطور منظم و دوره ای بررسی گردد.
۳) کودکان این قشر شدیدا" آسیب پذیر، همواره از آموزش بهداشت و معاینات دوره ای بهره مند شوند.
۴) مربیان بهداشت مدارس متناسب با تعداد دانش آموزان در مدارس به کار گرفته شوند.
۵) آموزش و پرورش با برگزاری دوره های بازآموزی و ضمن خدمت برای مربیان، آنها را با تازه های بهداشت آشنا سازد.
۶) رعایت اصول بهداشت فردی در قالب مطالبی ساده و جذاب در کتابهای درسی دانش آموزان تدریس گردد.
۷) صدا و سیما این سازمان بسیار تاُثیر گذار بر روی کودکان، با ارائه برنامه های بهداشتی می تواند نقش بسیار مهمی را در ارتقاء کیفی بهداشت جامعه به عهده داشته باشد. جدیت در این امور ما را به سوی جامعه ای سالم تر و تواناتر رهنمون خواهد ساخت.
منابع
۱. اسلامی راد، زهرا. مسیبی، مهدی. خزائی، محمدرضا. بررسی انگل های روده ای در دانش آموزان ابتدایی شهر اراک. ره آورد دانش. پاییز ۱۳۷۸، سال دوم. شماره هشتم. ص ۴ _ ۱.
۲. انوری تفتی، محمدحسین، دهقانی. فیروزآبادی، عباسعلی. بررسی آلودگی های انگلی روده ای در دانش آموزان مدارس ابتدایی شهرستان تفت. خلاصه سومین کنگره سراسری انگل شناسی پزشکی ایران. ساری ۱۳۷۹. ص ۲۱۲.
۳. بقایی، مهدی. پسته چیان، نادر. علوی نائینی، زهره. آلودگی های انگلی روده ای در دانش آموزان استثنایی و عادی شهرستان اصفهان، سال تحصیلی ۷۶ _ ۱۳۷۵. مجله پژوهش در علوم پزشکی. تابستان و پاییز ۱۳۷۸، سال چهارم شماره ۳ و ۲. ص ۶۵ _ ۶۲.
۴. بهادران، مهران. رضائیان، مصطفی. نیکیان، یدالله. بررسی میزان شیوع آلودگی به انگل های روده ای در مدارس ابتدایی و راهنمایی شهر اصفهان در سال ۱۳۷۲، مجله دانشگاه علوم پزشکی کرمان. ۱۳۷۵، دوره سوم. شماره ۲. ص ۷۹ _ ۷۳.
۵. جلایر، طهمورث. فرید، حسین. کتیرایی، عبدالعلی. بررسی انگلی های روده ای در اصفهان (درچه پیاز). مجله بهداشت ایران. ۱۳۶۵. سال ششم. شماره ۱.
۶. دانشور فرزانگان، پروین. بقایی، مهدی. میرلوحی، مسیح و همکاران، بررسی فراوانی نسبی آلودگی های انگل روده ای در کودکان زیر ۱۲ سال مناطق روستایی شهرستان مبارزکه و ارتباط آن با برخی عوامل اپیدمیولوژیک در سال ۱۳۷۶. خلاصه مقالات اولین کنگره بهداشت عمومی و طب پیشگیر. کرمانشاه، ۱۳۷۹. ص ۱۰۰.
۷. رضاییان، مصطفی. سرائیی، مهرزاد. بررسی میزان شیوع انگل های روده ای انسان در نواحی روستایی شهرستان لاهیجان. مجله بهداشت ایران. ۱۳۷۱. سال بیست و یکم. شماره ۴ _ ۱. ص ۳۵ _ ۲۹
۸. شهابی، ساعد. بررسی اپیدمیولوژیک انگل های روده ای در بین دانش آموزان دبستانهای شهریار استان تهران. خلاصه مقالات سومین کنگره سراسری انگل شناسی پزشکی ایران. ساری ۱۳۷۹، ص ۱۶۰.
۹. شهبازی، فریده. مسعود، جعفر. نورجاه، ناهید. بررسی انگلی های روده ای در شهر پاکدشت ورامین در حومه تهران. خلاصه مقالات سومین کنگره سراسری انگل شناسی پزشکی ایران. ساری. ۱۳۷۹. ص ۲۱۹.
۱۰. شیرباز، شهناز. بررسی وفور آلودگی ژیاردیا لامبلیا در کودکان زیر ۱۰ سال مراجعه کننده به ۵ مرکز بهداشتی درمانی در شهر تهران. خلاصه مقالات سومین کنگره سراسری میکروبیولوژی ایران. همدان. ۱۳۷۹. ص ۱۹۶.
۱۱. صالح آباد، علیرضا. بررسی وفور انگل های روده ای در مدارس ابتدایی مشهد ۱۳۶۹. پایان نامه برای دریافت کارشناسی ارشد در رشته انگل شناسی.
۱۲. صباغیان، حسین. مقدمهای بر ترجمه انگل شناسی پزشکی، تاُلیف ماریتاوگ، ادواردک مارکل، ترجمه تیرنگ نیستانی ۱۳۶۶، ۹.
۱۳. طاهرخانی، حشمت الله. فلاح محمد. بررسی انگل های روده ای در مدارس ابتدایی و راهنمایی شهر همدان. مجله پزشکی ارومیه، پاییز ۱۳۷۸، سال دهم. شماره سوم. ص ۲۰۸ _ ۲۰۲.
۱۴. قناعی، ف. پیشو، ان. بهشتی، ش. بررسی و مقایسه میزان اثربخشی دو داروی مترونیدازول و فورازولیدون در درمان کودکان ۱۳ _ ۵ سال مبتلا به ژیاردیا در شیراز. خلاصه مقاله اولین کنگره سراسری بیماری های انگلی در ایران. گیلان. ۱۳۶۹.
۱۵. کشاورز ولیان، حسین. شریفی، ایرج. شیوع انگل های روده ای در کودکان ۱۲ _ ۱ سال شهر کرمان در سال ۱۳۷۰. مجله دارو و درمان. ۱۳۷۲. سال یازدهم. شماره ۱۲۱. ص ۱۴ _ ۷.
۱۶. منجم زاده، سیدمهدی. عفونت های انگلی در کودکان شهر اهواز. مجله علمی پزشکی دانشگاه اهواز. ۱۳۶۹. شماره ۱۱.
۱۷. منوچهری نائینی، کورش. علوی، سیدمجیدرضا. نجفی سیاوش و همکاران. وضعیت آلودگی های انگلی در کودکان پیش دبستانی و دبستانی شهر کرد استان چهار محال و بختیاری ایران. خلاصه مقالات سومین کنگره سراسری انگل شناسی ایران. ساری ۱۳۷۹، ص ۲۳۱.
۱۸. میرزایی، علی. مشفع، عبدالعلی. خسروانی، عبدالمجید و همکاران. شیوع انگل های روده ای در دانش آموزان ابتدایی شهر یاسوج در سال تحصیلی ۷۹ _ ۷۸. خلاصه مقالات سومین کنگره سراسری انگل شناسی پزشکی ایران. ساری. ۱۳۷۹. ص ۲۱۶.
۱۹. نظری، محمدرضا. بررسی ژیاردیا در کودکان ۱۲ _ ۶ سال دبستانهای منطقه شمال تهران. خلاصه مقالات اولین کنگره سراسری بیماری های انگلی در ایران. گیلان. ۱۳۶۹.
۲۰. نوری، م. مظلومی، ع. بررسی میزان آلودگی به ژیاردیا در کودکان زیر ۱۰ سال در مناطق روستایی حاشیه و مرکز شهر شهرستان تبریز. خلاصه مقالات سمینار سراسری دانشجویی دانشگاههای علوم پزشکی ایران. دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، دانشگاه علوم پزشکی تبریز. ۱۳۶۸.
۲۱. AL-Eissa YA, Assuhaimi SA, Abdullah AM, Abobakr AM,AL-Husain MA. Prevalence of intestinal parasites in Saudi children, a cammunity based study. J Trop Pediatr. ۱۹۹۵;۹۴۱(۱):۴۷-۴۹.
۲۲. Armengol P, etal. Epidemiology of children’s intestinal parasitism in the Guadalquirir Valley, Spain. Rev Esp Salud Publica. ۱۹۹۷;۷۱(۶):۵۴۷-۵۲.
۲۳. Beaver P. Clinical parasitology. ۹th ed. Lea and Febiger. ۱۹۸۴
۲۴. Enekwechi LC, Azubile CN. Survey of the prevalence of intestinal parasites in children of primary school age. West Afr J Med. ۱۹۹۴;۱۳(۴):۲۲۷-۲۳۰.
۲۵. Omar MS, Abuzeid HA and Mahfouz AA. Intestinal parasitic infections in school chidren of ahba (Asir) Saudi Arabia. Acta Trop. ۱۹۹۱:۴۸(۳):۱۹۵-۲۰۲.
۲۶. Rajeswari B, Sinniah B, Hussein H, Socioeconomic factors associated with intestinal parsites among children living in Gombak, Malaysia. Asia Pac J Public Health. ۱۹۹۴;۷(۱):۲۱-۲۵
خجسته شریفی سرآسیابی _ مربی، عضو هیئت علمی بخش انگل شناسی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان
عبدالحسین مدنی _ مربی، عضو هیئت علمی گروه بهداشت دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان
دکتر شهرام زارع_ استادیار، عضو هیئت علمی گروه پزشکی اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان
منبع : مجله پزشکی هرمزگان، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی هرمزگان


همچنین مشاهده کنید