پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا


زلزله «سی چوان»، درسی برای تهران


زلزله «سی چوان»، درسی برای تهران
وقوع زلزله های خسارت بار هر چند با خسارات و تلفات و آلام قربانیان همراه است اما دارای درس های فراوانی است که توجه و استفاده از آنها در کاهش خسارات و افزایش توان مقابله در زلزله های بعدی موثر خواهد بود . هر چند شرایط زلزله اخیر چین با شرایط زلزله احتمالی در شهر تهران تفاوت های چشمگیری دارد اما وجود عواملی چند نظیر آسیب های وارده به شهری چهار میلیون نفری در ۸۰ کیلومتری کانون زلزله ،خرابی ساختمان ها، تحریک زمین لغزش های متعدد در محیط کوهستانی و نیز نحوه مقابله با حوادث وسیع ناشی از زلزله همگی دارای نکات ارزنده ای جهت درس آموزی از این زلزله هستند. یکی از ویژگی های این زلزله پوشش خبری وسیع و اطلاعات زیاد حاصل از این زلزله است و با توجه به اینکه گزارش حاضر به فاصله زمانی کمی بعد از وقوع زلزله تهیه شده است ،فقط امکان مروری بر اتفاقات باقی ماند.
● مشخصات عمده زلزله
در ساعت ۲۸/۱۴ وقت محلی روز دوشنبه ۲۳ اردیبهشت ماه ۱۳۸۷ زلزله ای با بزرگی هشت در مقیاس امواج سطحی و حداکثر شدت ۱۰ در مقیاس مرکالی اصلاح شده ایالت سی چوان شرقی در مرکز چین را در هم کوبید. عمق این زلزله که کانون آن شهرستان ون چوان در فاصله ۸۰ کیلومتری شهر چهار میلیون نفری چنگ دو مرکز ایالت بوده ابتدا ۱۰ و سپس ۱۹ کیلومتر تعیین شد که در هر صورت عمق نسبتا کمی می باشد.
● جنبه های مختلف خسارات وارده
▪ ارتباطات و مخابرات
بعد از زلزله خطوط تلفن سازمان مدیریت بحران در چنگ دو مرتبا اشغال بودند.
بیش از ۲۳۰۰ ایستگاه یکی از شرکت های تلفن همراه در سی چوان و مناطق اطراف به دلیل قطع برق یا ترافیک مخابراتی شدید از کار افتادند و شبکه مخابراتی یکی دیگر از شرکت ها در منطقه متشکل از ۷۰۰ برج مخابراتی نیز کاملا از کار افتاد. روی هم رفته نیمی از ارتباطات بی سیم ایالت سی چوان قطع شد.
ـ فرودگاه ها و پروازها
بعد از زلزله فرودگاه چنگ دو از کار افتاد و برج کنترل و بخش کنترل رادارهای محل نیز تخلیه شدند، در نتیجه یکی از پروازها مجبور به تغییر مسیر و فرود در فرودگاه مجاور شد و چند ساعت بعد از وقوع پروازهای امدادی در فرودگاه از سرگرفته شدند.
▪ راه های زمینی
بعد از زلزله کلیه جاده های منتهی به شهر سی چوان آسیب دیدند که این امر موجب تاخیر رسیدن نیروی کمکی شد. پلیس سه کیلومتر آخر جاده به این شهر را مختص عبور اتومبیل های اورژانس کرد و کامیون های نظامی و جرثقیل ها راه هایی را در اطراف سنگ های عظیمی که مسیر را مسدود کرده بودند باز کردند.
همچنین قطع یکی از خطوط اصلی به طرف شمال شرق باعث سرگردانی ده هزار مسافر گردید.
در اثر زمین لغزش های ناشی از زلزله صدها قطار در خطوط و ایستگاه ها متوقف شده و ده ها هزار مسافر سرگردان شدند.
▪ برق
در ساعت های متعاقب زلزله، برق قسمتی از شهر چنگ دو قطع شده بود و شهر در تاریکی به سر می برد هر چند تا شبانگاه مناطق برق دار شدند اما خدمات تلفن و اینترنت قطع بود و بعضی از محله ها بدون آب و برق بودند.
▪ آب
حرکات زلزله موجب تخریب لوله های آب رسانی در شهرهای نزدیک کانون زمین لرزه گردید. در شهر چنگ دو ترکیدگی لوله های آب رسانی در برخی نقاط باعث آبگرفتگی خیابان ها و معابر گردید.
مراکز صنعتی و اقتصادی
کارخانه ها: در شهر شی فانگ تخریب دو کارخانه شیمیایی باعث به دام افتادن صدها نفر از کارکنان و نشت ۸۰ تن ماده سمی آمونیاک مایع گردید.
▪ سدها
در مجموع ۳۹۱ سد که بیشتر آنها کوچک هستند در اثر زلزله آسیب دیده اند .نیروگاه آبی زی پینک بو در ۲۰ کیلومتری شرق کانون تخریب شد .خود سد ترک های شدیدی خورده و ساختمان های جانبی آن تخریب شده و بعضی از آنها در آب غرق شده اند . همچنین یکی از مخازن بالادست نیز در معرض خرابی بود که در آن صورت سیل شهر ۶۰۰ هزار نفری دوجیان در پایین دست را تهدید می کرد اما ۲۰۰۰۰ نفر سرباز برای تقلیل فشار از طریق سرریزها اعزام شدند و بعدا اعلام شد که به رغم ترک های ایجاد شده فعلا خطری سد را تهدید نمی کند.
▪ مدارس
زلزله اخیر چین یکی از زلزله هایی است که در روز غیر تعطیل و ساعات اداری و باز بودن مدارس روی داده است. تعداد زیاد کودکان کشته شده در مدارس انتقادات مردم از سست بودن مدارس را در پی داشته و دولت قول داده مسببین را مجازات کند. در شهر جویران دبیرستان سه طبقه ای فرو ریخت و ۹۰۰ دانش آموز را مدفون کرد که حداقل ۵۰ نفرشان کشته شدند. مردم با استفاده از جرثقیل، قلاب و دست اقدام به برداشت دال های بتنی برای نجات به دام افتادگان کردند.
▪ بیمارستان ها
در یکی از بیمارستان های طب سنتی در شهر دوجیان ژیان مردم در زیر آوار گرفتار شده اند.
▪ ساختمان ها
این زلزله که عمدتا در مناطق روستایی چین روی داده بسیاری از دهکده ها را با خاک یکسان کرد و هزاران انسان را در زیر توده ای از ساختمان های فرو ریخته مدفون کرد. تعداد خانه های تخریب شده چهار میلیون برآورد شده است.
برخلاف زلزله ۱۹۹۹ ترکیه، خرابی ساختمان ها در زلزله اخیر چین را بیشتر از آنکه بتوان به فساد و سهل انگاری دست اندرکاران ساختمان سازی نسبت داد باید به فقر سازندگان و قدیمی بودن ساختمان ها منتسب کرد.
▪ خسارات و تاثیرات اقتصادی
خسارات تخمینی زلزله متجاوز از ۳۰ میلیارد دلار می باشد که حدود یک میلیارد دلار آن متوجه شرکت های بیمه می شود. در بازارهای سهام خرید و فروش سهام شرکت هایی که محل آنها در جنوب غربی چین است متوقف شد و به دنبال زلزله در سطح جهان قیمت مس افزایش و قیمت نفت خام کاهش یافت.
▪ بی خانمان ها
میلیون ها نفر که بی خانمان شده و یا از ترس پس لرزه ها به داخل ساختمان نمی روند در زیر چادرها و برزنت ها و یا در فضای باز به سر می برند. بعد از زلزله ۸/۴ میلیون نفر در پناهگاه های موقت به سر می برند. جالب توجه آنکه ابعاد فاجعه ۴ روز بعد از وقوع زلزله یعنی در زمانی روشن شد که دسترسی های زمینی و ارتباطات مجددا برقرار شدند. در حال حاضر هزاران نفر روستایی بی خانمان شده و در جست وجوی کمک وارد شهرهای اطراف شده اند.
▪ زمین لغزش های ناشی از زلزله
به دلیل قرار گرفتن بخش های عمده مناطق زلزله زده در مناطق کوهستانی، زمین لغزش ها آسیب وحشتناکی در این زلزله ایجاد کرده اند، به طوری که در هر یک از نواحی آسیب دیده وقوع زمین لغزش ها و سقوط های سنگی و خاکی و آسیب های وارده ، از آنها قابل مشاهده است.
● عملیات نجات، امداد و بازسازی اولیه
رئیس جمهور چین بعد از وقوع زلزله قول داد که عملیات مقابله به سرعت انجام شود. دو ساعت بعد از زلزله نخست وزیر که زمینه تحصیلی وی ژئومکانیک می باشد برای نظارت بر عملیات به منطقه پرواز کرد. همان روز وزیر بهداشت از اعزام ده تیم اورژانس پزشکی و فرمانده نظامی منطقه از اعزام ۵۰ هزار سرباز و پلیس مسلح جهت کمک رسانی به عملیات به شهرستان ون چوان خبر دادند اما به دلیل ناهمواری و تخریب مسیر رسیدن به مناطق روستایی بسیار دشوار بود.
در ابتدا کمیسیون نجات بحران ایالتی برنامه مقابله اضطراری سطح دو را به کار انداخت ولی ده ساعت بعد از وقوع زلزله این برنامه به سطح یک ارتقا یافت.
فدراسیون بین المللی صلیب سرخ عملیات امدادرسانی دولت چین را سریع و بسیار موثر دانسته اما به دلیل وسعت حادثه امکانات آن را برای پرداخت به همه اقدامات لازم ناکافی ارزیابی کرده است.
بنا به نظر کارشناسان اقدام دولت چین در اعزام سربازان در خور توجه است اما برای عملیات نجات نیاز به گروه های تخصصی و تجهیزات مخصوص است.
▪ اعزام نیروهای امدادی
در اواخر شب یک تیم نجات اضطراری زلزله ۱۸۴ نفره (۱۲ نفر از اداره زلزله شناسی کشوری، ۱۵۰ نفر از فرماندهی نظامی پکن و ۲۲ نفر از بیمارستان عمومی پلیس) با دو هواپیما از پکن به شهرستان ون چوان اعزام شدند.
بعد از وقوع زلزله، ۲۰ هلی کوپتر برای ارسال غذا، آب ، کمک های اولیه و نیز تخلیه مجروحین و شناسایی مناطق زلزله زده به کار گرفته شدند. در روز پنجشنبه نخست وزیر دستور به کارگیری ۱۲۵ هلی کوپتر دیگر را در عملیات نجات و امداد صادر کرد.
۱۸۷ قطار حاوی اقلام امدادی شامل ۵۰ هزار چادر و یک قطار سوخت به همراه ۱۳۰ قطار نظامی و ۱۰۰ قطار غیرمسافری به منطقه اعزام شدند.
بارندگی مداوم و سنگین و پس لرزه های شدید باعث ایجاد رانش زمین در منطقه شده و عملیات امدادرسانی را شدیدا متاثر کرده است.
در یکی از شهرهای نزدیک کلیه مردان زیر ۵۰ سال موظف شدند که با برداشتن آب و ابزار، به صورت پیاده یا سواره به طرف شهر بی چوان که خسارت زیادی دیده بود بروند.
▪ کمک رسانی
جمعیت صلیب سرخ ۵۵۷ تخته چادر و ۲۵۰۰ پتو به ارزش ۱۰۰ میلیون تومان به منطقه فرستاد.
یک بنیاد بشر دوستانه نیز با تخصیص حدود ۱۲۰ میلیون تومان کار امدادرسانی را شروع کرده است. در اطلاعیه درخواست کمک، اقلام نجات نظیر بیل، کلنگ، دیلم و چکمه و نیز ۱۰۰ عدد جرثقیل درخواست شده است برای اقلام دارویی، غذایی، آب و چادر نیز درخواست اضطراری شده است. تا کنون ۱۰۰ میلیون دلار کمک نقدی و ۱۰ میلیون دلار اقلام کمکی اهدا شده است. اما هنوز به چادر، لباس، وسایل ارتباطی، ماشین های نجات از آوار و دارو نیاز است.
روز جمعه کمک هایی از کره جنوبی، ژاپن، سنگاپور و روسیه دریافت شد و روزهای شنبه و یکشنبه دو هواپیما نیروی هوایی ایالات متحده چادر و ژنراتور به منطقه فرستادند.
▪ جست وجو و نجات
هر چند بیشتر اخبار به نجات زیر آوار ماندگان اختصاص یافته اما عملیات اصلی توزیع غذا و دارو به بازماندگان و دفع اجساد می باشد.
توصیه تلویزیون دولتی برای افراد به دام افتاده در زیر آوار چنین بوده:
اگر در زیر آوار هستید آرام باشید و انرژی خود را حفظ کنید و به دنبال آب و غذا باشید و صبورانه به انتظار نجات باقی بمانید.
▪ مداوای مصدومین
به دلیل تعداد زیاد مصدومین و عدم جوابگویی بیمارستان های واقع در مناطق نزدیک به کانون زلزله و همچنین تخریب و آسیب دیدگی اغلب آنها مداوای مصدومین در چادرها و بیمارستان های صحرایی و همچنین فضاهای باز صورت می گیرد.
▪ تدفین اجساد
برای جلوگیری از انتشار بیماری، اجساد در همان محل تطهیر شده و فورا دفن می شوند. در شهرهای زلزله زده سربازان گودالی را برای دفن اجساد آماده کرده و در کنار آن توده هایی از آهک را تخلیه کرده و جسدهای کفن پیچ شده را در بالای گودال جمع می کنند.
▪ بهداشت
تاکنون بیماری همه گیری دیده نشده و امدادگران مشغول مایه کوبی بازماندگان، رسانیدن آب آشامیدنی و دفن تعداد زیاد اجساد هستند.
▪ اسکان موقت
در سراسر منطقه ورزشگاه ها به اسکان موقت پناهندگان اختصاص یافته اند و از جمله در شهر میانگ یانگ ده هزار نفر در یک ورزشگاه اسکان داده شده اند. در این محل ها گاه افراد گم شده خانواده ها یکدیگر را پیدا می کنند.
▪ راه اندازی تاسیسات و بازسازی اولیه
در ساعت ۱۲ روز دوم بعد از زلزله بخشی از خدمات ارتباطی در شهر اصلی ون چوان راه اندازی شد.
بیش از ۱۳۰ هزار سرباز و پلیس بسیج شده و راه ها را به مناطق آسیب دیده باز کرده و کابل های ارتباطی را به ون چون مجددا وصل کردند.
برق بیشتر ایالت بعد از پنج روز برای نخستین بار بعد از زلزله برقرار شد اما شهرستان بی چوان هنوز فاقد برق بود.
در روز وقوع زلزله مناظری عجیب از تشکیل ابرهای رنگی و درخشان شبیه به ابرهای فجری در دو شهر به فاصله بیش از ۴۰۰ کیلومتر از کانون زلزله در فواصل ۳۰ و ۱۰ دقیقه قبل از زلزله مشاهده شدند.
● نتیجه گیری:
پیشگیری، موثرترین راه کاهش خسارات - ارتقای کیفیت ساختمان سازی موثرترین راه پیشگیری- افزایش کنترل ها، موثرترین راه ارتقای کیفیت ساختمان ها
شاید در دنیا کمتر کشوری را بتوان یافت که بتواند مانند کشور چین به مقابله با این گونه حوادث فاجعه بار گسترده بپردازد. جمعیت ۳/۱ میلیارد نفری اقتصاد قوی و شکوفایی ارتش و نیروهای منظم آماده، روحیه انضباط و وظیفه شناسی، یکپارچگی و همیاری ملی، سخت کوشی و تحمل شرایط سخت و تجربه فراوان در مقابله با حوادث طبیعی توانایی کم نظیری را برای این کشور در مقابله با حوادث ایجاد نموده است.
با این حال هیچ یک از این ویژگی ها و توانایی ها نتوانستند از پس اندکی مهارت و ظرافت فنی به کار نگرفته شده در ساختمان های ساخته شده برآیند و ضعف های ساختمانی پیروزمندانه همه امکانات ۳/۱ میلیارد نفر را برای مقابله به سخره گرفتند و میلیون ها قربانی خود را گرفتار مرگ فجیع، جراحت، مصدومیت و معلولیت جسمی و روانی، داغ دیدگی ، بی خانمانی و آوارگی، ترس و وحشت، از بین رفتن منزلت و هویت اجتماعی فقر و... و ده ها آسیب دیگر ساختند.
در حالی که اخبار بنگاه های خبری بر اخباری بی اهمیت و عامه پسند نظیر نجات یک قربانی بعد از چندین صد ساعت گرفتاری در زیر آوار متمرکز شده بود، زجرکش شدن هزاران قربانی در زیر صدها تن آوار حاصل از تخریب که حتی با هفته ها آواربرداری نیز اجساد آنها قابل دسترسی نخواهند بود به فراموشی سپرده می شدند.
این زلزله مشابه حاوی این درس مهم و تکراری هستند که در ساختمان های بیش از ۳ تا ۴ طبقه ای که به صورت غیرشکل پذیر تخریب می شوند نه زمان کافی برای فرار وجود دارد و نه در صورت به دام افتادن شانس زیادی برای زنده ماندن و نه در صورت زنده ماندن در زیر آوار شانس اندکی برای نجات از طریق آواربرداری به موقع ،حتی اگر ده ها گروه نجات با وسایل مدرن به کار مشغول باشند که چنین چیزی نیز به دلایل مختلف نظیر وسعت خرابی ها، کمی نیروهای امدادگر و نبودن تجهیزات کافی عملی نیست. بنابراین مردم باید بپذیرند که در صورت سکونت در ساختمان های مرتفعی که کنترل کافی در طراحی و ساخت آنها نشده در واقع مرگ خود و عزیزان خود را در زیر آوار زلزله احتمالی پذیرفته اند و مسوولین نیز باید بپذیرند که با عدم الزام کنترل های کافی در حقیقت مرگ و معلولیت و آوارگی صدها هزار نفر از مردم و سایر عواقب اجتماعی انسانی پیش گفته را پذیرفته اند و آنگاه باید به فکر اقدامات مقابله نظیر بیرون کشیدن جنازه ها و تدفین دسته جمعی، بزرگداشت قربانیان از طریق اعلام سکوت ملی و نظایر آن باشند.
نکته تاسف بار آنکه اجتناب از ضعف های ساختمانی اکنون نیاز به تکنولوژی پیچیده ای نظیر پرتاب موشک ندارد بلکه نیازمند تنها اندکی توجه بیشتر است.
توجه شود که در شهری مانند تهران اکنون خوشبختانه وسعت ساختمان سازی طوری است که در فاصله ۲۰ تا ۲۵ سال نیمی از شهر دوباره ساخته می شود و اگر کمی کنترل بیشتر اعمال شود بدون هرگونه هزینه ای برای بخش عمومی خود به خود ریسک لرزه ای شهر به حد قابل قبول کاهش می یاید ولی صد افسوس که به این ساخت و ساز وسیع ما اکنون نه تنها در حال کاهش ریسک شهر نیستیم بلکه با تبدیل ساختمان های یکی دو طبقه قدیمی به ساختمان های مرتفع بی کیفیت در حال افزایش ریسک شهر می باشیم به نحوی که اکنون نسبت به ده سال پیش و زمان آن نسبت به ۲۰ سال پیش ریسک لرزه ای شهر به مراتب افزایش یافته اند.
در کشورهای در حال توسعه ای که ساخت و ساز رونق می یابد دو فرآیند مخالف باعث تغییر ریسک لرزه ای شهرهامی شوند از یک سو افزایش ابعاد و تراکم شهرها و تعداد طبقات ساختمان باعث افزایش ریسک لرزه ای می شود و از سوی دیگر بهبود تکنولوژی و فرآیند ساخت و ساز و اعمال آیین نامه ای لرزه ای و کنترل آنها باعث کاهش ریسک لرزه ای می شود.
تا موقعی که عامل دوم بر عامل اول فزونی گیرد، توسعه ساخت و ساز شهری موجب کاهش ریسک لرزه ای تراکم و تعداد طبقات ساختمان های شهری رشد نیابد متاسفانه این روند در بسیاری از شهرهای کشورهای در حال توسعه از جمله ابر شهر تهران وجود دارد و در صورت ادامه همین فرآیند وقوع زلزله ای عمده در داخل و یا نزدیکی این شهر به فاجعه ای به مراتب مهیب تر و دردناک تر از زلزله هشت ریشتری اخیر چین منتهی خواهد شد.
به نظر می رسد که اگر این زلزله در یکی از کشورهای پیشرفته نظیر ایالات متحده کالیفرنیا یا ژاپن روی داده بود خسارات آن بسیار کمتر بود زیرا در این کشورها آیین نامه زلزله بسیار بهتر اعمال می شود مسلما اگر این زلزله در نزدیکی شهر تهران روی می داد تبدیل به فاجعه تاریخی می شد که و البته بیشتر تلفات و خسارات نه از ساختمان های یکی دو طبقه قدیمی بلکه از ساختمان های نوسازی بود که بدون اعمال روش های صحیح و آیین نامه ها طرح و ساخته می شود. نظیر چنین وضعیتی در دهه گذشته در شهر استانبول ترکیه ایجاد شد و مسوولین را به فکر تشدید اعمال آیین نامه ها و ضوابط ساختمانی انداخت.
به نظر می رسد که وقوع زلزله ای خفیف تر از زلزله اخیر چین در فاصله ۵۰ کیلومتری شهر تهران نیز قادر به گرفتن تلفات و ایجاد خسارات وسیع در این شهر می باشد.
برای افزایش مقاومت ساختمان ها، در مقابل زلزله، به بتن و مصالح بنایی فولاد اضافه می شود ،این کار باعث افزایش شکل پذیری ساختمان می شود. آیین نامه های چین و ایران نیز در ازای چنین تمهیداتی هستند اما سازندگان ساختمان جهت صرفه جویی مقدار فولاد لازم را به نحو صحیح در ساختمان به کار نمی برند و مقاومت بتن به کار رفته در ساختمان ها بسیار کمتر از مقدار مشخص شده در ضوابط است.
در تهران به دلیل مجاورت گسل های فعال، بسیاری از ساختمان ها در محدوده حوزه نزدیک گسل ها قرار می گیرند اما در حال حاضر نیروهای طراحی این ساختمان ها برای در نظر گرفتن این اثر محاسبه نمی شوند.
بیژن تنها
منبع: اطلاعات سازمان پیشگیری و مدیریت شهر تهران
منبع : روزنامه جوان


همچنین مشاهده کنید