از سیر تا پیاز ماموگرافی

اولین تصاویر رادیولوژیک پستان به وسیله «آلبرت سالومون» در سال ۱۹۱۳ میلادی به دست آمد. این جراح آلمانی از پستان‌هایی که با عمل جراحی برداشته شده بودند، رادیوگرافی به عمل آورد. به این ترتیب توانست کارسینوم‌های مهاجم را از سایر انواع افتراق دهد و تعدادی از سرطان‌های پستان را که غیرقابل لمس بودند، با این روش تشخیص دهد. در اوایل دهه ۱۹۳۰ ماموگرافی بالینی به وسیله «استافورد وارن» پایه‌گذاری شد. در همین دوران بود که «فوگل» شرحی بر ویژگی‌های رادیولوژیک انواع تومورهای پستان نوشت. با این همه، ماموگرافی به علت مشکلات تکنیکی، کاربرد وسیعی پیدا نکرد تا اینکه در سال ۱۹۵۰«رائول لبورن» با گزارش نمای رادیولوژیک میکروکلسیفیکاسیون‌ها و ارتباط هیستوپاتولوژیک آنها با سرطان، بار دیگر توجه جامعه پزشکی را به این موضوع جلب نمود. در نیمه اول دهه ۱۹۶۰، اولین دستگاه ماموگرافی به وسیله «گرو» در فرانسه ابداع شد. این دستگاه برای به تصویرکشیدن بهتر پستان، دو ویژگی عمده داشت:
▪ اول آنکه آند این دستگاه از جنس مولیبدن بود (که تصویر واضح‌تری از بافت نرم به دست می‌دهد)
▪ دوم اینکه وسیله‌ای برای فشردن پستان در آن تعبیه شده بود تا با حذف حرکت آن، وضوح تصاویر بیشتر شود. گام مهم بعدی، در سال ۱۹۷۵، با ارایه «صفحه- فیلم» برداشته شد. در همین سال با تلاش «جان ولف» زروماموگرافی (Xeromammography)‌ نیز به کار گرفته شد.
● انواع ماموگرافی
ماموگرافی را می‌توان براساس هدف مورد نظر، به دو دسته اصلی تقسیم کرد:
▪ ماموگرافی برای بیماریابی
▪ ماموگرافی تشخیصی
۱) ماموگرافی برای بیماریابی
در مقایسه با معاینه بالینی، ماموگرافی می‌تواند تعداد بسیار بیشتری از سرطان‌های مهاجم پستان را که در مراحل اولیه قرار داشته و کوچک و غیرقابل لمس هستند، تشخیص دهد. همچنین سرطان‌هایی که از نظر ابتلای غدد لنفاوی زیر بغل در مراحل مقدماتی قرار دارند نیز با این روش، سریع‌تر قابل تشخیص هستند.
۲) ماموگرافی تشخیصی
در حال حاضر، عمل جراحی برای تعداد زیادی از سرطان‌های پستان که در مراحل اولیه (مرحله یک و دو) قرار دارند، به صورت محافظه کارانه صورت می‌گیرد. به همین دلیل، ماموگرافی اهمیت بیشتری یافته است، چراکه به وسیله آن می‌توان قبل از عمل جراحی متوجه شد که آیا کانون‌های دیگری از بافت سرطانی در پستان مبتلا وجود دارد یا خیر. همچنین درباره وجود یا عدم وجود ضایعه در پستان مقابل نیز اطلاعاتی به دست می‌آید.
● عوامل موثر بر کیفیت تصویر
۱) ساختمان لوله‌ مولد اشعه ایکس
۲) اندازه نقطه کانونی یا قسمتی از هدف که الکترون‌ها روی آن متمرکز می‌شوند. هرچه نقطه کانونی بزرگ‌تر باشد، از وضوح تصویر کاسته شده و تصویر، محوتر می‌شود.
۳) فاصله نقطه کانونی از عضو مورد نظر. هرچه فاصله کانونی از فیلم بیشتر باشد، به علت واگرایی اشعه، بزرگ‌نمایی بیشتر خواهد بود.
از عوامل مهم دیگر می‌توان به جنس، محتویات عضو مورد بررسی و همچنین مقدار اشعه اشاره کرد. پیشرفت‌های تکنیکی که در سال‌های اخیر حاصل شده است، بیشتر به «سیستم صفحه – فیلم» مربوط می‌شود. صفحه، پرده‌ای است که تشدید کننده اشعه بوده و همراه با «فیلم امولسیون دوبل» به کار می‌رود. این تکنیک در مقایسه با روش صنعتی بدون صفحه، دارای فواید زیر است:
۱) بهبود کنتراست و وضوح
۲) کاهش زمان قرارگیری در معرض اشعه
۳) کاهش مقدار اشعه
۴) ظهور اتوماتیک
عامل مهم دیگر موثر بر بهبود کیفیت تصویر، واردآمدن فشار است. با واردآمدن فشار روی پستان، فاصله فیلم از آن کاسته شده و ضخامت آن در تمامی نواحی، یکسان می‌شود. همچنین حجم کل پستان به ۵۰ تا ۶۰ درصد حالت طبیعی کاهش می‌یابد. بنابراین مقدار مورد نیاز اشعه کمتر شده و میزان جذب آن نیز یکنواخت می‌شود. با این روش، مقدار پراکندگی اشعه و اشعه ثانویه داخل بافت پستان، کاهش می‌یابد. براساس نتایج آخرین تحقیقات، برای ماموگرافی صنعتی یک تا چهار راد، برای تکنیک صفحه – فیلم ۰۴/۰ تا ۰۸/۰ راد و برای زیروماموگرافی ۳/۰ تا ۵/۰ راد، اشعه مصرف می‌شود.
● ماموگرافی همراه با بزرگ‌نمایی کانون‌های کوچک
برای این بزرگ‌نمایی، باید پارامترهای زیر را به طور صحیح و مرتبط با یکدیگر انتخاب کرد:
۱) اندازه نقطه کانونی مورد بررسی
۲) میزان قدرت تمایز میان دو نقطه مجاور
۳) مقدار هوای موجود میان فیلم و عضو مورد بررسی
۴) کیفیت اشعه ایکس
۵) اندازه هدف
این تکنیک علاوه بر اینکه کیفیت تصویر را از جنبه‌های گوناگون بهبود می‌بخشد، تصویر محل ضایعه را نیز بزرگ‌تر می‌کند.
مزایای این روش، شامل موارد زیر می‌باشند:
۱) وضوح تصویر
۲) نوفه (Noise):
با وجود بزرگ‌شدن تصویر، مقدار نوفه آن تغییر نمی‌کند، بنابراین نسبت به تصویر اولیه، نوفه برابر با توان دوم بزرگ‌نمایی، کاهش می‌یابد.
۳) مقدار هوا:
هرگاه فاصله میان عضو و فیلم، بیش از ۱۵ سانتی‌متر باشد، میزان اشعه پخش شده کاهش یافته و کنتراست فیلم، افزایش می‌یابد.
۴) درک تصویر: این روش ضمن ساده‌تر کردن تشخیص میکروکلسیفیکاسیون‌ها روی رادیوگرام، افتراق ضایعات خوش‌خیم و بدخیم را آسان‌تر کرده و نیاز به انجام بیوپسی را کاهش می‌دهد.
در کل، کیفیت تصویر در این تکنیک، به مراتب بهتر از ماموگرافی استاندارد است و اطلاعات بیشتری در اختیار پزشک و پاتولوژیست قرار می‌دهد اما میزان تابش اشعه در آن سه تا چهار برابر ماموگرافی عادی است.

دکتر شادی کلاهدوزان

منبع : هفته نامه سپید