نفت، مزایا و معضلات آن

بی تردید هر پدیده یی در کنار مزایا و مواهبی که دارد، از یکسری آفات نیز برخوردار است. باید در نظر داشت که چنانچه آسیب شناسی آفات آن مورد مداقه و شناخت قرار نگیرد، چه بسا زیان هایی که از این رهگذر متوجه فرد یا جامعه می شود، مواهب آن را تحت تاثیر خود قرار دهد. فی المثل مدرنیته که سند استقلال فرد را از جمع به دست انسان عصر خود داد و انسان عصر مدرن در بدو امر سرمست از این استقلال سر از پا نمی شناخت، اما دیری نپایید که بلایای پنهان این مزیت چهره دهشتناک خود را نمایان ساختند.
انسان عصر مدرن به تدریج وحدت خود را با طبیعت از دست داد. پس از آن دستخوش تفرید و سرانجام دچار ازخودبیگانگی شد.
آنچه ذکر شد، بحث الفاظ و لقلقه لسان نیست، چرا که پیامدهای آن قابل معاینه است. چندی قبل که با اتومبیل از منزل عازم اداره بودم، از رادیوی اتومبیل صدای مادری را شنیدم که می گفت؛ به فرزندانم بگویید به من سر بزنند. من خیلی تنها هستم. این مادر با چنان لحن سوزناکی سخن گفت که بی اختیار گریستم و به تلخی هم گریستم. آشکار بود که این مادر غم نان نداشت، بلکه به محبت و توجه نیازمند بود. اگر خدای ناکرده این مادر عزیز در اثر بیماری، مشرف به فوت شود، چه خواهد شد؟ تردیدی نیست که کسی به فریاد او در تنهایی نخواهد رسید. وقتی چنین وجود عزیز و تک افتاده یی از این دنیای وانفسا برود، آن هم مثلاً در یک برج عظیم، واضح است که هنگامی که تعفن جسد او شامه را آزار داد آن وقت همسایگان نه از روی رافت و انسان دوستی بلکه برای اینکه زودتر از بوی تعفن او خلاص شوند با ۱۱۰ تماس می گیرند و شرح ماوقع می دهند. این وجهی از زندگی به شیوه مدرن است.بیش از یک قرن است که کشور ما از موهبتی به نام نفت بهره مند شده است.
در حفر و راه اندازی چاه شماره یک مسجد سلیمان افراد بومی در کنار مهندسان و تکنسین های انگلیسی به شهادت تصاویر، صحنه های حماسی و به یادماندنی از تلاش و ایثار را از خود به یادگار گذاشتند. مردان سختکوشی که با دست خالی به جنگ طبیعت سرکش رفتند و بعضاً در کمرکش کوه ها زیر لوله های عظیم نفت جان باختند تا این صنعت نوپا حیات خود را در این مرز و بوم آغاز کند. مقوله نفت در مسیر حرکت و حضور خود، نقشی دوگانه برای جامعه ما ایفا کرده است. از بدو پیدایش نفت و با فروش آن از یک جهت رفاهی نسبی برای مردم ما ایجاد شد و از سوی دیگر، همین رفاه نسبی نوعی رخوت پنهان را بر جامعه ما تحمیل کرد. اگر کشوری چون ژاپن نیز از منابع سرشار نفت مانند ایران و دیگر کشورهای عضو اوپک برخوردار می بود، بی گمان به چنین مرحله یی از رشد و توسعه صنعتی و اقتصادی دست نمی یافت.
بسیاری از کارشناسان اجتماعی و اقتصادی ما بر این باورند که چنانچه نفت در کشور ما نمود نمی یافت، جامعه ما بدون اتکا به نفت، مسیر توسعه را بایسته تر می پیمود.این امری بدیهی است که ذخایر نفتی و غیرنفتی روزی تمام خواهند شد؛ پس باید در اندیشه روزی بود که این نعمت خدادادی تمام شده باشد.سال ها قبل نمایشنامه یی را از تلویزیون کویت مشاهده کردم. می دانیم که کویت از کشورهای ثروتمند صادرکننده نفت است. موضوع نمایشنامه به یک خانواده مرفه و اشرافی کویتی مربوط بود و فی الواقع نمادی از جامعه کویت بود. در جایی از نمایشنامه یکی از شخصیت ها سراسیمه به خانه می آید و با ناراحتی می گوید که بدبخت شدیم، هر یک از اعضای خانواده اظهارنظری می کند که مثلاً فلان کس فوت کرده است که این قدر پریشان و ماتم زده یی ؟ آورنده خبر می گوید؛ خیر. نهایتاً خدمتکار پیر که سال ها شاهد و ناظر زندگی مرفه و پر از ریخت و پاش اعضای خانواده بود، می پرسد که آیا نفت تمام شده است؟ جواب پرسش او مثبت بود.به راستی کشورهایی چون کویت که تقریباً همه وسایل رفاهی خود را با دلارهای نفتی از دنیای غرب وارد می کنند، با تمام شدن نفت، چه وضعیتی پیدا خواهند کرد؟
کشورهای غربی به ویژه امریکا کشورهای موسوم به جهان سوم را عمدتاً برای ذخایر نفتی می خواهند و اگر توجهی به این کشورها می کنند ریشه در همین مساله دارد. فرضاً می توان دو کشور لیبی و سودان را مثال زد. می دانیم که این دو کشور همسایه که بسیار پهناور هستند در شمال آفریقا قرار دارند. لیبی جمعیت کمی دارد ولی از ذخایر نفتی درخور توجهی برخوردار است. سودان اما جمعیت بیشتری دارد و در مقایسه با لیبی از نعمت نفت تقریباً بی بهره است. حال باید دید که امریکا حساسیت و توجهی را که به لیبی دارد، به سودان هم دارد؟، بی گمان ندارد. حدود پانزده سال قبل که قذافی قدری نسبت به امریکا سر به تمرد برداشت، جهانیان دیدند که فانتوم های امریکایی چگونه قصر او را درهم کوبیدند و پسرش نیز در این هجوم کشته شد. آنچه امریکا در لیبی انجام داد، به خاطر شخص قذافی نبود، چرا که او برای امریکا اهمیتی ندارد و آنچه مهم است نفت است. فی الواقع باید گفت؛ مراد لحاف ملاست،
به نظر می رسد یکی از مهم ترین راه حل های کشورهای صادرکننده نفت برای گریز از معضل تهی شدن ناگهانی از نفت این است که آنان نیز مانند امریکا برای خود نفت ذخیره کنند به گونه یی که دفعتاً با نبود یا کمبود آن مواجه نشوند.

عبدالحسین حسام زاده

منبع : روزنامه اعتماد