اندوسونوگرافی، ابزاری مرکب از دو روش تشخیصی

● دو فیلم با یک بلیط
▪ مرحله‌بندی تومورهای دستگاه گوارش و در بعضی موارد در مورد ریه
▪ گرفتن بیوپسی از غدد لنفاوی مدیاستن در موارد تومورهای دستگاه گوارش
▪ بررسی چین‌های بزرگ معده
▪ بررسی میزان بقای تومورها پس از درمان آنها
▪ موارد مشکوک به پانکراتیت مزمن،
▪ بررسی تشخیص‌های افتراقی ضایعات کیستیک
▪ تشخیص محل تومورهای نورواندوکرین
▪ موارد مشکوک به سنگ مجاری صفراوی
▪ بررسی بیماری‌های ساختمان‌های لگن و پری‌آنال
▪ بررسی علل ناشناخته لنفادنوپاتی
▪ بررسی توده‌های مدیاستینال
▪ انجام روش‌های درمانی مانند بلوک تنه عصب سلیاک
زمانی که «Wild and Reld» در سال ۱۹۵۷ میلادی، یک مبدل سونوگرافی را در داخل رکتوم بیماری نهاد و تصاویر حاصل را از آن دریافت نمود، شاید به نقش باور نکردنی این وسیله تشخیصی در آینده پزشکی مطمئن نبود. ولی هر چه بود، این اقدام شجاعانه او، راه نوینی را برای درمان بیماران باز نمود. در سال ۱۹۹۰، «Peter Vilman»، اولین آسپیراسیون سوزنی را با این وسیله جدید انجام داد و از آن پس، «اندوسکوپیک اولتراسونوگرافی» (EUS) به عنوان یک وسیله مهم تشخیصی و درمانی در دنیای پزشکی و درمان مورد استفاده قرار گرفت. اگر چه اولین افرادی که به آموختن آن همت گزیدند، پزشکان رشته‌های رادیولوژی، گوارش و جراحی بودند، اما با توجه به آندوسکوپی مورد استفاده در آن و لزوم داشتن مهارت در انجام آن، در نهایت منحصر به پزشکان گوارش گردید.
● چگونگی شکل‌گیری
تفکر شکل‌گیری اندوسونوگرافی از ژاپن آغاز شد، در اروپا و آمریکا، قوام گرفت و سپس در همه دنیا انتشار یافت. اندوسونوگرافی، از تلفیق دو بخش تصویری آندوسکوپی و سونوگرافی به وجود آمده است. به این منظور شرکت‌های سازنده، دستگاه آندوسکوپی را مجهز به پروب‌های سونوگرافی می‌نمایند تا پزشک در حین انجام آندوسکوپی، بتواند به دلخواه، بخش‌های متعدد دستگاه گوارش را اسکن نماید.
به طور کلی، ۲ دسته پروب‌های سونوگرافی در اندوسونوگرافی به کار می‌روند:
۱) مکانیکال
۲) الکترونیکال که با توجه به کارکرد هر کدام و تکنولوژی‌ای که در ساخت هریک به‌کار رفته است، به‌نظر می‌رسد پروب‌های الکترونیکال، قابلیت و مقاومت بیشتری دارند و تصاویر واقعی‌تری از بافت عرضه می‌کنند.
● دوست و دشمن
قبل از انجام اندوسونوگرافی، لازم است که با «دوست» و «دشمن» این وسیله آشنا باشیم که همانا به‌ترتیب «هوا» و «آب» می‌باشند. به همین دلیل، لازم است همیشه برای انجام بهتر آن و گرفتن نتایج دقیق‌تر، کمترین هوا و به میزان کافی آب در محل موردنظر معاینه وجود داشته باشد. بدیهی است که وجود پمپ‌های آب و استفاده از بالن‌های تعبیه شده در انتهای پروب به منظور ذخیره نمودن آب برای شفافیت بالاتر، بسیار مفید است. لازم است به دقت بالن مزبور، از هوا تهی و از آب، پر شود زیرا وجود کوچکترین حباب هوا باعث ایجاد تصویرسازی خواهد شد و شفافیت را کم می‌کند. قبل از انجام اندوسونوگرافی، آرام کردن بیماران الزامی است، چرا که کوچکترین تغییر وضعیت، امکان انجام کار دقیق را از پزشک متخصص که این روش تشخیصی را انجام می‌دهد، سلب می‌کند. در بعضی مراکز، متخصص بیهوشی، بیمار را در حالت بیهوشی کوتاه مدت قرار خواهد داد، اما در بیشتر کلینیک‌ها از داروهای آرام‌بخش مانند میدازولام و پتدین بر حسب شرایط بیمار استفاده می‌شود.
● انواع دستگاه اندوسونوگرافی
به طور کلی، دو نوع از این دستگاه در دسترس پزشکان قرار دارد که عبارتند از «رادیال» (Radial) و «خطی» (Linear). تفاوت عمده این دو دستگاه در ظرفیت‌های تشخیصی به لحاظ گرفتن بیوپسی و یا انجام آسپیراسیون سوزنی (FNA) و اقدامات درمانی است. نوع رادیال، صرفا برای تشخیص ضایعات به کار می‌رود، اما با نوع خطی می‌توان نمونه هم گرفت، یعنی می‌توان از ضایعات یافت شده در حین بررسی، نمونه برداشت و یا در مکان‌های موردنظر، اقدام به تزریق مواد جهت درمان بیماران نمود. بدیهی است که این عمل، نیاز به مهارت‌ خاص و تسلط کامل به شناخت ضایعات دارد. در نوع رادیال، با ورود به دستگاه گوارش، به علت وجود هوا (که در قدام مری، هوای تراشه و در اطراف نیز هوای ریه و در قسمت خلفی، ستون مهره‌ها قرار دارند) ممکن است تصویرسازی داشته باشیم که تصاویر را مبهم نشان می‌دهند. اندوسونولوژیست‌های معروف در دنیا، اغلب با نوع خطی در قسمت دیستال هر بخش کار را آغاز می‌کنند.
● روش انجام آسپیراسیون سوزنی
انجام FNA کار دشواری نیست، بلکه پیدا کردن ضایعه، مهم‌ترین بخش کار است اما انجام آن نیز با عوارضی همراه است، مانند سوراخ‌شدگی و خون‌ریزی که در حدود دو درصد بیماران دیده می‌شود و به ندرت سبب مرگ می‌شود. همچنین خطر گسترش تومور به بخش‌های دیگر شکم هم وجود دارد، هر چند احتمال خطر و عوارض آن از میزان بیوپسی زیر گاید CT یا سونوگرافی کمتر است.
● خطرهای انجام اندوسونوگرافی
مانند دیگر روش‌های اندوسکوپی، EUS نیز ایمن و با تحمل خوب بیماران همراه است. اما از آنجا که هر روشی بدون خطر نیست، عوارض EUS نیز بسیار نادر است، به طوری که اگر FNA انجام نشود، میزان آنان ۱ تا ۲ در هزار است که می‌تواند شامل حساسیت به داروهای تزریقی در حین انجام و یا تهوع باشد. اما عوارض خطرناک‌تری نیز مانند سوراخ‌شدگی لوله گوارش ممکن است اتفاق افتد که نیاز به ترمیم جراحی پیدا می‌کند، هر چند که بسیار نادر است.

در تهیه مطالب فوق، از جزوه آقای دکتر منصوری نیز استفاده شده ‌است.

منبع : هفته نامه سپید