امام موسی صدر چهره ملی و مذهبی لبنان

مسلمانان، مسیحیان و دروزیان لبنان امام موسی صدر رهبر شیعیان این کشور را که در ۳۱ آگوست ۱۹۷۸ میلادی (۳۰ سال پیش) در لیبی ربوده شد به عنوان یک چهره ملی و مذهبی می شناسند.هفته گذشته یازدهم خرداد ۱۳۸۷ خورشیدی تحقیقات قضایی درباره پرونده ربوده شدن امام صدر پایان یافت و «سمیح الحاج» قاضی تحقیق پرونده آن را قبل از صدور حکم نهایی به دادستان لبنان ارجاع داد.روزنامه های لبنانی السفیر و النهار به نقل از سمیح الحاج نوشتند که گذرنامه امام موسی صدر که پس از ربوده شدن او در لیبی، در ایتالیا پیدا شده، مخدوش و جعلی بوده است.
مقامات لیبی مدعی اند امام صدر این کشور را به مقصد ایتالیا ترک کرده است اما دولت رم بارها اعلام کرده که وی وارد ایتالیا نشده است.همچنین سمیح الحاج سه شنبه هفتم اسفند ۱۳۸۶خواهان آن شد که «معمر قذافی» رهبر لیبی و دیگر مقامات متهم به دست داشتن در ربودن امام موسی صدر، حداکثر تا دو ماه آینده در دادگاه لبنان حاضر شوند، در غیراین صورت حکم غیابی توقیف آنها صادر خواهد شد. یکی از رهبران مخالف دولت لیبی بهمن ماه گذشته گفته بود که رهبر شیعیان لبنان زنده است و در زندانی در جنوب لیبی به سر می برد.تبار و ریشه خاندان صدر که ایرانی هستند، به جنوب لبنان بازمی گردد و مورخان نوشته اند که جد پدری سید موسی صدر از این کشور به نجف مهاجرت کرد و در آنجا به مقام عالی علمی رسید و یکی از پسرانش که یک روحانی برجسته بود از عراق به قم آمد.امام موسی صدر در ۱۴ خرداد ۱۳۰۷ خورشیدی در قم متولد شد، تحصیلات حوزوی و غیرحوزوی را در این شهر به پایان رساند و سپس در رشته حقوق دانشگاه تهران مشغول تحصیل شد و مدرک لیسانس گرفت.وی در سال ۱۳۳۲ برای تکمیل تحصیل علوم حوزوی به نجف رفت و سپس به ایران بازگشت و در قم به همراه شمار دیگری از روحانیون روشن بین مجله «مکتب اسلام» را منتشر کرد. وی در سال ۱۳۳۸ (۱۹۵۹ میلادی) پس از درگذشت «آیت الله سیدعبدالحسین شرف الدین» رهبر وقت شیعیان لبنان و به وصیت ایشان به این کشور مهاجرت کرد، در شهر «صور» ۸۰ کیلومتری جنوب بیروت اقامت کرد و رهبری شیعیان و مسوولیت آگاهی دادن به آنان را بر عهده گرفت.امام موسی صدر به عنوان نخستین گام، مجلس اعلای اسلامی شیعه لبنان را تاسیس و مجلس نمایندگان این کشور آن را تصویب کرد و خود به اتفاق آرا به ریاست مجلس اعلا رسید.
خطوط اصلی سیاست امام موسی صدر، رهبری مردمی وی، قدرت ارتباط با دولت و طوایف لبنان به ویژه اهل سنت و مسیحیان، شیوه های اجرایی، قدرت تشکیلاتی و پیام سیاسی و دینی وی خیلی زود تجلی و اهمیت پیدا کرد.پیام سیاسی امام صدر این بود که شیعیان باید از کلیت نظام سیاسی لبنان حمایت کنند زیرا بهترین چارچوب ممکن برای حفظ طایفه شیعه است و دیگر طایفه های لبنان از این پیام استقبال کردند. رهبر ربوده شده شیعیان لبنان در نیمه دهه ۱۹۶۰، پیوستن بسیاری از جوانان شیعه به سازمان های چپگرای کمونیست و لائیک را با نگرانی شاهد بود، از این رو ضد جریان چپگرایی که لیبی از آن حمایت می کرد، حرکت کرد.مخالفت امام موسی صدر با کمونیسم و گرایش بعثی ریشه در دیدگاه و نگرش مذهبی وی داشت که با جریان های لائیک و چپ، سر سازگاری ندارد و او معتقد بود که این جریان ها یکی از عوامل انحراف عقیدتی شیعیان و دیگر طوایف لبنان به شمار می روند.«ژوزف اولمرت» نویسنده کتاب «شیعه لبنان» بر این باور است که «چپگرایان کمونیست درخصوص مبارزه و مقابله با یک روحانی مردمی و نجف رفته که در مورد محرومان لبنان و لزوم تغییر و تحول ریشه یی در وضعیت و شرایط زندگی آنان شعارهایی مشابه شعار چپگرایان مطرح می کرد با دشواری های زیادی روبه رو شدند.» به اذعان بیشتر پژوهشگران و مردم لبنان، قدرت و توانایی امام موسی صدر طی ۱۵ سال و تا آغاز جنگ داخلی در این کشور در سال ۱۹۷۵ چه در میان طایفه شیعه لبنان و چه خارج از آن همواره در حال افزایش بود و به همین خاطر دشمنی گروه های چپگرای کمونیست و رهبران سنتی با وی بیشتر شد. با آغاز دهه ۱۹۷۰، جنوب لبنان مساله اساسی و محوری حرکت اجتماعی امام موسی صدر شد و او برای تغییر چهره این منطقه و مبارزه با فقر، ناامنی، بی سوادی و بیکاری اقدام های مهم اجتماعی، آموزشی، عمرانی و رفاهی انجام داد و موسسه های گوناگون تاسیس کرد که همچنان زیر نظر خواهرش «رباب صدر» فعال هستند.رهبر ربوده شده شیعیان لبنان همچنین در سال ۱۹۷۵ تشکیلات منظمی به نام «جنبش محرومان» را به وجود آورد و چندی بعد شاخه نظامی این جنبش زیر عنوان واحدهای مقاومت لبنان (امل) راه اندازی شد که اکنون در قالب یک حزب سیاسی و به رهبری «نبیه بری» فعالیت می کند و بدین ترتیب طایفه شیعه به یک گروه قوی اجتماعی و سیاسی در لبنان تبدیل شد. امام صدر همچنین با آغاز جنگ داخلی لبنان اساسی ترین وظیفه خویش را توقف این جنگ و اعلام بیطرفی طایفه شیعه قرار داد، جنبش امل را از میدان های درگیری دور نگه داشت و خود نقش میانجی را ایفا کرد.
خودداری رهبر ربوده شده شیعیان از شرکت در جنگ داخلی لبنان به افزایش کینه جریان های چپگرای تندرو کمونیستی نسبت به وی منجر شد و حتی مورد تهدید این جریان ها و کشورهای پشتیبان آنها به ویژه لیبی قرار گرفت. در سال سوم جنگ داخلی واقعه یی بسیار مهم اتفاق افتاد که نه تنها سرنوشت شیعیان که وضعیت همه مردم لبنان را تحت تاثیر قرار داد و آن ربوده شدن امام موسی صدر بود. او در سوم شهریور ۱۳۵۷ خورشیدی ۲۵ آگوست ۱۹۷۸ برای دیدار رسمی از لیبی - و با هدف تشویق رهبران این کشور به کمک برای توقف جنگ داخلی لبنان - به همراه دو نفر از یارانش که یکی روزنامه نگار بود وارد این کشور شد و قرار بود پس از گذشت چند روز لیبی را به مقصد ایتالیا ترک کند اما او هرگز به ایتالیا نرسید و در ۳۱ آگوست همان سال ربوده شد. به رغم آنکه تاکنون اقدام مردم، خانواده امام موسی صدر و دولت های لبنان برای روشن شدن سرنوشت وی به دلیل پاسخگو نبودن لیبی نتیجه بخش نبوده اما آنان همچنان امید به بازگشت این چهره ملی و مذهبی دارند.سمیح الحاج قاضی تحقیق پرونده ربوده شدن امام صدر و نیز «فوزی صلوخ» وزیر امور خارجه مستعفی دولت لبنان که از هواداران جنبش امل است وعده داده اند برای کشف حقیقت ناپدید شدن وی در لیبی، در سطح قضایی و سیاسی و دیپلماتیک به اقدام موثر دست بزنند.

حسن سلامی

منبع : روزنامه اعتماد