از تساهل تا خشونت

در غرب، پدیده جدید خشونت سیاسی در جهان عرب را معمولاً به اسلام نسبت می دهند. اما شواهد حاکی از آن است که این پندار صحت ندارد. در واقع و برخلاف ادعاهای بسیاری از محافل غربی، در سراسر تاریخ اسلام آموزه های اسلام منبع اصلی روشنگری بوده و تاثیر تمدن ساز منحصر به فرد و چشمگیری در جامعه داشته اند.
اسلام مذهب صلح و تساهل است. شواهد قرآنی و تاریخی فراوانی وجود دارد که ثابت می کند این دین زور و اجبار را برنمی تابد. پیامبر در طول سیزده سال رسالت خود در مکه توسل به خشونت را برای پیروان خود حتی زمانی که تحت اذیت و آزار غیرمومنان بودند روا ندانست.
طبق آیه ۲۵۶ سوره بقره، پذیرش اسلام از سوی هر کس باید بر اساس انتخاب آزادانه خود او صورت گیرد. هر گونه تلاش برای تحمیل دین اسلام به فردی غیرمسلمان گناهی کبیره محسوب می شود. بعلاوه امت اسلام هیچ حقی در تعیین ساختار اجتماعی یا مذهبی و آزادی فرهنگی غیرمسلمانان ساکن در میان خود یا محروم نمودن آنان از حقوق مدنی شان را ندارد.
اسلام حتی پس از استقرار جامعه اسلامی در مدینه همچنان پیروان خود را از آغاز هر گونه تجاوز علیه دیگران باز داشت. با این حال اسلام ضرورت جنگ را تحت محدودیت های شریعت می پذیرد و آن را تنها تا زمانی که عادلانه باشد روا می داند، آیه ۱۹۰ سوره بقره به روشنی بیان می دارد که: «در راه خدا با آنانکه به جنگ و دشمنی شما برخیزند جهاد کنید لیکن متجاوز نباشید که خدا متجاوز را دوست ندارد».
طبق این تعالیم جریانهای اصلی اسلامی معاصر آشکارا خود را از خشونت جدا و آن را محکوم می نمایند، بعلاوه معتقدند آنانی که مرتکب این اعمال می شوند از تعالیم، اصول و اهداف اسلام فهم نادرستی دارند.
کشور مصر را در نظر بگیرید جایی که سه گرایش عمده در درون جنبش احیایی اسلام قابل تشخیص است. گرایش اصلاح طلب میانه رو که نماینده اخوان المسلمین است، قویترین این سه گرایش است. و این از موفقیت های مکرر در انتخابات متعددی که توسط جوامع دانشجویی، اتحادیه های تجاری و سندیکاهای شغلی برگزار می شود، نمایان است. اگر چه تا اندازه ای اختلاف نظر در میان اعضای آن وجود دارد اما ویژگی مشترک آن درک جامع از اسلام به عنوان یک شیوه زندگی، و پذیرش استراتژی اصلاحات مسالمت آمیز و تدریجی جامعه و دولت است. این گرایش، اسلام را سازگار با دموکراسی دانسته و اصل توزیع قدرت را می پذیرد.
گرایش دوم شامل گروه هایی است نظیر «سلفیه» و «تبلیغ» که از تمام فعالیت های دارای ماهیت سیاسی فاصله گرفته و عمدتاً معطوف به انجام بدون نقص و کامل اعمال عبادی و مذهبی هستند. اعضای این گرایش «انزواطلب» معتقدند که باید به تصفیه و پاک سازی روح و بهبود رابطه خود با خالق از طریق عبادت اولویت داد. در نظر آنان اصلاحات سیاسی زمانی می تواند تحقق یابد که کل جامعه قبلاً از حیث روحی و معنوی اصلاح شده باشد.
گرایش سوم که نماینده گروه های جهادی هستند خشونت را برگزیده اند. این گرایش در طی دوران حاکمیت ناصر پدیدار گشت، زمانی که اسلام گرایان به شدت تحت اذیت و آزار قرار داشتند و تعدادی از آنان به دار آویخته شدند. بنیانگذاران این گرایش معتقد بودند که این اذیت و آزارها نمی تواند کار انسان مومن باشد، از این رو ناصر، همدستان او و کل جامعه که بی تفاوت نشسته اند در حالی که مومنان شکنجه و اعدام می شوند مرتد شده اند.
گروه های جهادی مبارزه خشونت آمیز خود علیه حکومت مصر را که از اجرای شریعت امتناع می ورزد جهاد در راه خدا می پندارند. بنیاد ایدئولوژیکی نگرش آنان با پذیرش تفسیرهای غیرمعمول نصوص قرآن و خوانش خارج از متن برخی تحولات تاریخی تقویت می گردد.
اگر چه این گرایش به خاطر اقدامات متهورانه اش از جمله ترور انور سادات رئیس جمهور سابق مصر در راس خبرها قرار داشته، اما دارای اعضای محدود بوده و در شرایط عادی چندان از همراهی و همدلی مردم برخوردار نیست. اگر این گروه ها تحت هر شرایطی توانایی بی ثبات نمودن حکومت مصر را دارند به این خاطر است که از عدم محبوبیت روزافزون رژیمی فاسد و خودکامه بهره برداری می کنند.
گرایش مشابهی در دیگر مناطق دنیای عرب قابل مشاهده است، مناطقی که خشونت اسلام گرایان در واقع در واکنش به خشونت دولت های خودکامه و مستبد صورت می گیرد. این خشونت دولتی به وارد نمودن صدمات جسمانی یا محروم کردن گروه هایی خاص از حوزه عمومی یا فعالیت های سیاسی محدود نمی شود. بلکه دربرگیرنده برنامه ای روشمند جهت تحمیل «سکولارسازی» همراه با راه اندازی جنگ روانی و مبارزه تحقیرآمیز علیه اسلام و مسلمانان است.
نه تنها در مصر بلکه فقط برای نمونه در الجزایر، تونس، لیبی و سوریه خودکامگی و استبداد محیطی سرکوب گر را موجب شده است. این کشورها فقدان واقعی آزادی های اساسی و بی توجهی کامل نسبت به حقوق بشر را شاهد بوده اند. برای حفظ وضعیت موجود و سرکوب منتقدان از قوه قهریه استفاده می شود. این امر جنبش های اسلامی اصلی دارای اکثریت را به حاشیه می راند و اعضای گروه های کوچک رادیکال را افزایش می دهد. رادیکال ها سرکوب را با اقدامات خشونت آمیز پاسخ می دهند، در مقابل رژیم ها نیروهای امنیتی یا ارتش را برای سرکوب شورشیان یا خنثی نمودن برنامه های آنان بسیج می کنند. در نهایت چرخه منظمی از خشونت و ضد خشونت به یک شیوه زندگی بدل می گردد. برخی تحلیل گران سیاسی طعمه سادگی توضیحاتی که حکومت های درگیر در این چرخه خشونت ارائه می نمایند، می شوند. در نظر آنان خود اسلام عامل خشونت است. آنان قادر به درک این نکته نیستند که علل واقعی خشونت سیاسی در نابسامانی های عمده ای ریشه دارد که تمام جنبه های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی زندگی را نه به خاطر فقدان منابع بلکه در نتیجه فساد، انحصار قدرت و فقدان واقعی هر گونه نظارت و موازنه فلج نموده است.
علی رغم پیوند واضح و روشن بین انحصار قدرت توسط رژیم های موجود و موج روزافزون خشونت سیاسی توسط مخالفان سیاسی رادیکال، اکثر رژیم ها بر این نکته اصرار می ورزند که خشونت از درون جامعه نشأت نمی گیرد. آنان همواره تقصیر را به گردن برخی حلقه های خارجی نامشخص می اندازند و آنان را به توطئه برای تضعیف ثبات آنان از طریق تامین هزینه و تشویق گروه های «گمراه» به شورش و ارتکاب خراب کاری و تروریسم متهم می کنند.
این رژیم ها هیچ تفاوتی بین بخش های مختلف طیف اسلامی قائل نیستند. آنان با رادیکال ها، معنویت گراها، و میانه روها به یک نحو رفتار نموده و در تمام زمینه ها با آنان به شدت برخورد می کنند. در کشورهایی چون لیبی، سوریه، تونس و عراق [قبل از سقوط صدام] حتی کوچکترین شکل فعالیت اسلامی ممنوع و به شدت با آن برخورد می شود.
تجربه برخی رژیم های متساهل که گروه های اسلامی را پذیرفته و به آنان در قبال پذیرش قواعد بازی سیاسی اجازه مشارکت در امور سیاسی داده اند، راه حل شکست چرخه خشونت و ضدخشونت را در اختیار گذاشته است. زمانی که قواعد بازی نتایج غیرقابل پذیرشی برای رژیم به بار می آورد، همانگونه که در الجزایر اتفاق افتاد، خود رژیم در روی گردانی از قواعدی که خود تعبیه کرده است لحظه ای درنگ نمی کند. با این وجود مراتب متفاوتی از تساهل وجود دارد. کویت، اردن، یمن و مراکش که انتخابات آزاد برگزار نموده و تا اندازه ای توزیع قدرت را اجازه داده اند، تاکنون بالاترین سطح تساهل را به نمایش گذاشته اند. این کشورها کمتر دچار پدیده خشونت سیاسی گردیده اند، خشونتی که سطح آن با سطح استبداد و خودکامگی رابطه مستقیم دارد.

نویسنده: عزام - تمیمی
مترجم: مهدی - حجت
ارسال کننده: مهدی حجت

منبع : باشگاه اندیشه