جهان خاطرات

اگر نگاهی به گذشته پربار اما همراه با فراز و نشیب موسیقی ایرانی بیندازیم، می بینیم که متاسفانه آنچه امروزه به عنوان دستمایه موسیقی ایرانی (ردیف های سازی و آوازی) به دست ما رسیده نتیجه دریافت و انتقال سینه به سینه از نسل هایی است که تغییر و تاثیر شرایط و تحولات اجتماعی در روند پیشرفت، پسرفت یا سکون آن به طور حتم موثر بوده اما واقعیتی که در اینجا باید به آن اشاره کرد کم بودن میزان تالیف و تدوین آثار مکتوب و باقیمانده در زمینه موسیقی است که در یک جمع بندی می بینیم که تعداد آثار باقیمانده از گذشته بسیار معدود و انگشت شمار است. نتیجه آنکه هیچ تناسبی بین تئوری و عمل در گذشته موسیقی ایرانی وجود نداشته است.
پس از این دوره رخوت طولانی که قبلاً به آن اشاره شد در اواخر دوره قاجاریه به علت وقوع یکسری تحولات چشمگیر در نظام سیاسی- اجتماعی از جمله وقوع انقلاب مشروطیت، گسترش تبادلات فرهنگی با دنیای خارج و مهم تر از همه ظهور و گسترش رسانه های ارتباط جمعی و صنعت چاپ شاهد جهشی چشمگیر از جمله برداشتن قدم هایی در جهت ثبت و نگارش نغمه های موسیقی ایرانی (نت نویسی)، بررسی و ثبت آثار و احوال برخی موسیقیدانان آن دوره و استفاده از دستگاه های اولیه ضبط صدا (فونوگراف) و بعدها استفاده از دستگاه های پیشرفته تر صوتی و تصویری در این زمینه هستیم که این روند و سیر صعودی همچنان و تا زمان حاضر ادامه دارد. هرچند این واقعیت را هم نباید نادیده گرفت که به دنبال این تحولات و در دهه ها و خصوصاً سال های اخیر، در بازار آشفته نشر ضمن ارائه آثار فاخر و ارزشمند شاهد آثاری خالی از پشتوانه علمی و هنری در زمینه موسیقی بوده ایم که هدفی جز منافع مادی و شهرت طلبی پشتوانه اینگونه آثار نبوده است. کتاب «راز آشکارا» از آن دسته منابع درخور توجه است که با هدف ثبت و انتشار خاطرات و دیدگاه های نزدیک به پنجاه سال فعالیت هنری میلاد کیایی (آهنگساز و نوازنده سنتور) در قالب گفت وگوی طولانی پرسشگر با ایشان و به صورت گفت وگوی محاوره یی به رشته تحریر در آمده است. استفاده از بیانی خودمانی و در عین حال شیوا و پرهیز از کاربرد افراطی واژه ها و اصطلاحات تخصصی موسیقی از دیگر ویژگی های «راز آشکارا»ست که به گیرایی و ترغیب خواننده به ادامه مطالعه و همچنین امکان استفاده کسانی که با موسیقی آشنایی چندانی ندارند کمک می کند. غاحتمالاً جناب کیایی به این نکته به خوبی واقف بوده که کاربرد و جایگاه طرح اصطلاحات و واژه های تخصصی اغلب در کلاس های تدریس موسیقی و... استف و طی آن تصویری از وضعیت و روابط اجتماعی هنرمندان و مردم ایران در سال های دهه چهل و بعد از آن ارائه می شود. بیان خاطرات تلخ و شیرین زندگی هنری و نتیجه گیری از تجربیات گذشته در بخش های پایانی گفت وگو از جمله مطالب گنجانده شده در کتاب «راز آشکارا» است. از دیگر ویژگی های مثبت این کتاب، پوشش هنرمندان نسل های اول، دوم و سوم موسیقی ایران به صورتی پیوسته است. شهامت آقای کیایی در معرفی و بیان خاطره از هنرمندانی که به علت پاره یی محدودیت ها یا عوامل دیگر طی سال ها نام آنها کمتر مطرح شده یا بعضاً ناشناخته مانده اند اما آثار آنها در میان مردم و دوستداران هنر خودنمایی کرده ولی کمتر کسی با صاحب اثر آشنا بوده یا بیان نقاط ضعف و قوت توامان برخی از هنرمندانی که درباره آنها نقل خاطره یا بیان دیدگاه صورت گرفته را می توان از دیگر وجوه مثبت کتاب برشمرد.
از آنجایی که در انجام هر فعلی هرچند با اهداف متعالی علاوه برنقاط قوت و مثبت، احتمال وجود نقصان و اشتباه هم هست و همواره سعی صاحب اثر در به حداقل رساندن کاستی ها و افزایش نقاط مثبت در ارائه آثار بعدی است کتاب «راز آشکارا» هم از این قاعده مستثنی نبوده و در کنار نقاط مثبت فراوانی که قبلاً اشاره شد دارای ابهامات و تا حدودی ضعف هایی است که به خاطر ارادت و دوستی حقیر با استاد کیایی که بارها به عنوان شاگرد اخلاقی خدمت ایشان رسیده و پندها و اندرزهای ارزنده شان را به جان دل خریده ام در بخش پایانی این مبحث به ذکر چند مورد از نقاط ضعف کتاب می پردازم.
۱) مولف در مقدمه کتاب ضمن بیان اهداف خود از تالیف کتاب لیست نسبتاً بلندبالایی از افرادی که در انجام این مجموعه او را یاری کرده اند می آورد اما هیچ اشاره یی به نقش آنها در تهیه مجموعه نشده در صورتی که در اینگونه موارد نویسنده یا صاحب اثر به طور معمول حداکثر به اسم سه یا چهار نفر و اغلب نقش آنها در تهیه مجموعه اکتفا می کند.
۲) ظاهراً کل مجموعه کتاب شامل گفت وگویی است که طی آن یک نفر به عنوان پرسشگر سوالاتی را مطرح می کند و جناب کیایی در قالب پاسخ های داده شده به بیان مطالب و طرح دیدگاه های خود می پردازد اما برخلاف آنچه از ظاهر کتاب برمی آید و با توجه به اشاره مولف در مقدمه که؛ بخش هایی از مطالب کتاب حاضر شامل تعدادی از گفت وگوهای انجام شده مطبوعاتی و رادیویی مولف است که طی چند سال اخیر در مطبوعات چاپ شده اما می بینیم که در متن کتاب هیچ اشاره یی به نام نشریه، تاریخ چاپ و شخص گفت وگوکننده مورد اشاره مولف نشده است.
۳) عدم رعایت توالی زمان در بیان خاطرات (البته در موارد اندک) و طرح پاره یی موضوعات و خاطرات غیرمرتبط با اهداف تالیف موضوع کتاب.
۴) در جایی که خاطراتی از دوستی و همکاری هنری میان مولف (میلاد کیایی) و محمدرضا لطفی مطرح می شود واقعاً جا داشت که با توجه به توانایی ها و خدمات ارزنده این استاد موسیقی ایرانی مطالب بیشتری در مورد ایشان بیان می شد.
کتاب «راز آشکارا » مجموعه یی است در۳۸۰ صفحه که برای اولین بار همزمان با برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب تهران (اردیبهشت ۱۳۸۷) توسط انتشارات بدرقه جاویدان چاپ شده و در دسترس علاقه مندان قرار گرفته است.

شکرالله رحیم خانی

منبع : روزنامه اعتماد