گمشده در علفزار

ابزارهای حساس باستان شناسی اکنون بدون آنکه باعث تخریب زمین شود، این علم را دگرگون کرده است.
از زمانی که باستان شناسی به عنوان یک علم شناخته شده، بشر برای کشف معمای گذشتگان در تلاش مستمر است.
عملیات باستان شناسی برای کشف آثار تاریخی ویرانی های زیادی به بار می آورد و مشکلات فراوانی در پی دارد. گاهی عملیات حفاری نیمه کاره رها می شود یا اطلاعات آن ثبت نشده از دست می رود. بیشتر باستان شناسان در راستای تحقیقات خود برای به دست آوردن اطلاعات حتی در مناطق گودبرداری شده موفق نبوده اند. از این رو آنها از دیرباز در آرزوی آنند که قبل از حفاری از درون زمین بااطلاع شوند زیرا در چنین وضعی قادر خواهند بود با حداقل امکانات، مناطق بهتر و اهداف دقیق تری را شناسایی و در وقت و هزینه صرفه جویی کنند. اکنون به نظر می رسد این رویا کم کم به حقیقت می پیوندد. علم باستان شناسی هرگز از قوانین منظمی برخوردار نبوده ولی اکنون به واسطه توسعه تکنیک های مدرن نقشه برداری و ساخت ابزار حساس تصویربرداری با اشعه ایکس، دوربین های دقیق و مجهز به نور مادون قرمز و میکروموج، همچنین تصاویر مغناطیسی و ثبت اطلاعات دقیق تر بدون آنکه زمین را تخریب کنند، به پیشرفت های چشمگیری دست یافته است. چنین ابزارهایی باستان شناسان را قادر می سازد که مناطق جالب و بسیار کوچک را شناسایی کرده و از حفاری مناطق دشوار پرهیز کنند تا بتوانند به اهداف خود نزدیک تر شده و دقیق تر برنامه ریزی کنند.
از طرفی ذخایر باستانی را برای نسل های آتی که مطمئناً مجهز به تکنولوژی پیشرفته تری خواهند شد، حفظ کنند زیرا انسان باشعور آینده به کمک کامپیوترهای قدرتمند خود بهتر اطلاعات زیر زمین را تجزیه و تحلیل خواهد کرد و علم باستان شناسی را به افق روشن تری رهسپار خواهد ساخت.
گروهی از باستان شناسان دانشگاه آرکانزاس به سرپرستی «فردریک لیمپ» و «کنیث کرامی» با کمک تکنیک های جدید در شهر «آرمی» کانزاس به جست وجو پرداختند. این شهر در سال ۱۸۱۷ میلادی ساخته شده که بسیار پرجمعیت بوده و دارای هتل و تئاترهای زیادی بود ولی در سال ۱۹۱۲ میلادی به سبب آتش سوزی با خاک یکسان شده است و اکنون هیچ آثاری از آن به جا نمانده است، گویی که ناپدید شده است. سال گذشته وقتی باستان شناسان از آن محل که اکنون به علفزار تبدیل شده است نقشه برداری کردند، محل دقیق خیابان ها، پیاده روها و اتاق های خانه های این شهر را کشف کردند. آنها حتی توانستند سیستم خطوط فاضلاب های آن را نیز شناسایی کنند و به کمک ارتعاشات مغناطیسی، لوله های آهنی ساخته شده فاضلاب ها را نیز شناسایی کردند. همچنین وقتی لوله های فاضلاب همدیگر را قطع می کردند در دستگاه های آنها اختلاف ارتعاشات مغناطیسی مشاهده می شد. با عبور دادن یک جریان الکتریکی در زیرزمین و سنجش مقاومت الکتریکی اشیای زیرزمین، حتی مقاوم ترین مواد مثل روکش سوخته جاده ها و آجرها به خوبی شناسایی شدند. آنها نتیجه تحقیقات خود را با تصاویر قدیمی تلفیق کردند. دکتر «لیمپ» گفت قدم بعدی استفاده از تصاویر ماهواره یی است ولی تصاویری که توسط ماهواره هایی مثل Landsatv گرفته می شود و اغلب برای به دست آوردن اطلاعات ضروری درباره زمین است، بسیار ضعیف هستند. باید از ماهواره های تجاری که تصاویر را بزرگنمایی می کنند، سود جست که البته هنوز از توان مالی بسیاری از باستان شناسان خارج است. وی معتقد است استفاده از چنین ماهواره هایی باعث می شود عملیات در مساحت اندک را تا چند برابر گسترش دهیم و به چندین هکتار برسانیم. همچنین می توان اجسامی را که حتی نیم متر طول داشته باشند شناسایی کرد. «شیتز» و دستیارانش از دانشگاه کلرادو با استفاده از ماهواره خصوصی (IRonos) نقشه کوره راه های شهر باستانی آرنل کاستاریکا را به دست آوردند و با بررسی و تحقیق یافته های باستان شناسی امیدوارند رابطه بین گورستان ها و دهکده ها را جست وجو کنند که کلید الگوهای رفتاری گذشتگان را به دست می دهد.
تکنولوژی دیگر استفاده از انرژی تابشی است. در این تکنولوژی از دوربین های بسیار قوی که به نور مادون قرمز حساس هستند، استفاده می شود.
نور مادون قرمز با طول موج های نزدیک به نور، قابل مشاهده هستند. این تکنولوژی با انتقال انرژی گرمایی تصاویری را با درجه حرارت گوناگون به ثبت می رساند و برایمان آشکار می سازد که درون زمین چه خبر است.
برای نمونه یک بنای سنگی نسبت به محلی که مرطوب است، به شیوه متفاوتی گرما را در خود حفظ می کند. دکتر «کاوامی» و دستیارانش توسط این دوربین آزمایش های خود را در درجاتی به کوچکی ۱/۰ درجه سانتیگراد انجام دادند و نتایج آن را بسیار شگفت انگیز خواندند. آنها توانستند حدود خانه ها را که قبلاً برایشان ناشناخته بود، ببینند. حتی محل درها به خوبی دیده می شدند، قرارگاه نیز بسیار بزرگ تر از آن بود که قبلاً مشاهده کرده بودند. پس از چندی یکی از باستان شناسان به نام «دان بلومبرگ» نظریه قوی تری ارائه داد.
وی به زمین میکروموج هایی وارد کرده، سپس ارتعاش های ناشی از آن را بررسی می کند. ساخته های بشر که در زیر زمین دفن شده اند مثل لوله ها و مجاری آب در برخورد با میکروامواج، ارتعاش های مشخصی بروز می دهند. «رونالد بلوم» و دستیارانش در لابراتوار موتورجت ناسا در کالیفرنیا با استفاده از میکروموج ها با طول موج بسیار کوتاه شهر گمشده شبه جزیره عربستان را در سال ۱۹۹۲ کشف کردند. ولی این آزمایش ها بسیار نزدیک به سطح زمین انجام شده بود.
دکتر «بلومبرگ» با میکروموج هایی که طول موج بزرگ تری دارند و در عمق زمین بیشتر نفوذ می کرد، میدان های آلومینیومی فراوانی در اعماق زمین در صحرای Negeb کشف کرد که کاربرد تکنولوژی میکروموج را به اثبات رساند. سپس با هواپیمایی مجهز به رادارهایی بر فراز این سرزمین ها پرواز و دستاوردهای آن را با مناطق شناخته شده مقایسه کرد و در نهایت ثابت شد که با این روش می توان قطعات فلزی قعر زمین را به خوبی شناسایی کرد. از این رو طبق نظر دکتر «بلومبرگ» ماهواره های مجهز به رادار امکان کشف اشیای دفن شده را بهتر فراهم می سازد.
آژانس هوایی اروپا درصدد به کارگیری این گونه امکانات است ولی مشکل اینجا است که امواج کارایی خود را در مناطق مرطوب از دست می دهند، زیرا آب این امواج را به خود جذب کرده و تصاویر به خوبی شناسایی نمی شوند. کشف تکنولوژی های حساس کنونی تحول شگرفی در علم باستان شناسی به وجود آورده است. دکتر «لیمپ» با استفاده از کامپیوتر و تلفیق تحقیقات گوناگون و تجزیه و تحلیل آنها که چکیده یی از یافته های ماهواره ها و هواپیماهای مجهز به دستگاه های حسگر بودند، در شهر «آرمی» به کشف آثار ارزنده یی دست یافت. وی می گوید تا سال آینده این شیوه به طور حرفه یی در علوم باستان شناسی به کار گرفته می شود، زیرا نه تنها تکنولوژی نوین اطلاعات ارزنده یی به دست می دهد، بلکه به باستان شناسان در انتخاب نوع تکنولوژی مطابق با محل و مناطق مورد نظر کمک فراوانی می کند. آنها می توانند به خوبی تصمیم بگیرند چه مناطقی را حفاری کنند و چه مناطقی را برای نسل های آینده که مجهز به ابزار هوشمندانه تر و کامپیوترهای قوی تری خواهند شد، حفظ کنند.

Economist,۴Oct.۲۰۰۴
ترجمه؛ زهره فخریاسری

منبع : روزنامه اعتماد