پلیس سایبر، ضرورت عصر اطلاعات

در اواخر قرن بیستم، گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات به‌گونه‌ای بود که در هر کجای زندگی انسان، نمودی از آن پیدا می‌شد و اکثر فعالیت‌های اجتماعی به نوعی به آن وابسته شده بود. بدون فناوری اطلاعات، حداقل در جوامع پیشرفته، زندگی دشوار و گاهی ناممکن به نظر می‌رسید؛ فناوری اطلاعات نیاز اساسی جامعه بود.
● مقدمه
در اواخر قرن بیستم، گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات به‌گونه‌ای بود که در هر کجای زندگی انسان، این روند به قرن بیست‌ویکم نیز منتقل شده و در نتیجه، "دنیای مجازی" آرام‌آرام رو به شکل‌گیری گذاشته است. دنیایی که پدیدة فناوری اطلاعات و ارتباطات از همان ابتدا به دنبال تحقق آن بود. در این جامعه نیز که "فضای سایبر" نامیده می‌شود، مانند همة جوامع، تعاملات اجتماعی بر اصول خاصی استوار است.
● ویژگی‌های فضای سایبر
اساس و بنیاد هر جامعه، چه کوچک و چه بزرگ، بر اصولی استوار است که بدون آنها، شیرازة جامعه از هم گسیخته خواهد شد. مهم‌ترین این اصول، نظم و قانون است. بر همین اساس، هر تعامل اجتماعی باید ذاتاً با مفهوم جامعه سازگار باشد، در غیر اینصورت جرم محسوب می‌شود. جامعة مجازی نیز از این قواعد مستثنی نیست.
فضای سایبر محیطی مجازی برای فعالیت‌های اجتماعی است. مهمترین ویژگی این فضا، استقلال از زمان و مکان است. به عنوان مثال، کلاس درس نمونه‌ای از یک فعالیت اجتماعی در محیط واقعی است. دانشجویان و استاد باید به طور همزمان در این مکان مشترک به تعامل علمی و آموزشی بپردازند. اما در فضای سایبر، کلاس به صورت مجازی برگزار می‌شود. دانشجویان از هر مکان نامشخصی به کلاس می‌آیند. حتی ممکن است هر وقت که فرصت داشته باشند، به یادگیری و مباحثة غیرمستقیم بپردازند؛ خواه روز باشد یا شب.
با شکل‌گیری فضای سایبر، مرزها کم‌رنگ‌تر شده است و جهانی شدن در کلیة امور اجتماعی به وضوح دیده می‌شود. سرعت، ارزانی، بالا بودن کیفیت، نزدیکی و در دسترس بودن، شفافیت و تنوع از ویژگی‌های فضای سایبر است.
● پلیس سایبر
در فضای سایبر، همانگونه که فعالیت‌ها سریع‌تر و ارزان‌تر انجام می‌شود، جرایم نیز پیچیده‌تر، سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر است. به عنوان مثال در دنیای واقعی، محیط فیزیکی محدودیت‌ها و موانع بزرگی را برای مجرمان و تبهکاران ایجاد می‌کند؛ اما در فضای سایبر چنین موانع فیزیکی وجود ندارد.
به دلیل ویژگی‌های خاص فضای سایبر، این فضا به قوانین کارآمد نیاز دارد. از سوی دیگر، اجرای قانون نیازمند سیستمی است که بر فعالیت‌های شبکه نظارت کند و به تعقیب و دستگیری مجرمان و امحای امور مجرمانه در محیط سایبر بپردازد. به چنین سیستمی، "پلیس سایبر" می‌گوییم.
● ویژگی‌های پلیس سایبر
پلیس سایبر باید بتواند به ردیابی، شناسایی و ایجاد محدودیت برای مجرمان در فضای سایبر بپردازد. این امر مستلزم داشتن وجاهت قانونی، حرفه‌ای بودن و تسلط بر فنون نفوذگری و همچنین، داشتن ابزارهای پیشرفته عملیات در فضای سایبر و در نهایت نیازمند همکاری است.
دامنة فعالیت پلیس سایبر، متناسب با گسترة فضای سایبر، سرتاسر جهان است و احتمالاً در آینده، این پلیس زیر نظر سازمان ملل یا کشورهای غربی تشکیل خواهد شد. در صورتیکه فعالیت پلیس‌های دنیای واقعی به یک منطقة جغرافیایی یعنی یک کشور محدود است. پلیس‌های دنیای واقعی اگرچه در سطح بین‌الملل با یکدیگر ارتباط دارند و پلیس بین‌الملل (Interpol) نیز وجود دارد، اما فعالیت‌های بین‌المللی آنها معمولاً تابع سیاست‌ها و روابط کشورها است.
یکی از کارهایی که پلیس سایبر انجام می‌دهد، محدود کردن دامنة فعالیت مجرمان در فضای سایبر است. هم‌اکنون امکانی فراهم شده که آدرس‌های اینترنتی که از طریق آنها به فعالیت‌های خرابکارانه مثل ارسال ویروس، نفوذ غیرمجاز و ارسال پیغام‌های مزاحم می‌پردازند، شناسایی و هرگونه فعالیت از طریق این آدرس‌ها به شدت محدود شود. برای مثال، امروزه سرورهای پست‌الکترونیک به صورت خودکار با پلیس سایبر برای دریافت یا حذف پیغام‌های ورودی مشورت می‌کنند.
● تجربة سایر کشورها
پلیس سایبر با اسامی مختلفی چون پلیس شبکه ، پلیس وب و غیره در کشورهای مختلف شکل گرفته است و حتی برخی کشورها این وظیفه را به CERT (تیم واکنش سریع به مشکلات رایانه‌ای) واگذار کرده‌اند. از جمله کشورهای پیشرو در ایجاد پلیس سایبر می‌توان به آمریکا،‌ فرانسه، چین، ژاپن، هند و کره اشاره کرد. کره تا قبل از سال ۲۰۰۰ فقط به جرایم رایانه‌ای اهمیت می‌داد، اما در این سال، CTRC را برای مقابله با جرایم سایبری ایجاد کرد.
هند نیز اولین ایستگاه پلیس سایبر خود را در سال ۲۰۰۱ در بنگلور ایجاد کرد. پلیس سایبر هند یا CCPS وظیفه دارد با جرایم فضای سایبر از قبیل نفوذ غیرمجاز، خرابکاری اطلاعات و کلاهبرداری اینترنتی مقابله کند. ایجاد پلیس سایبر در هند در شرایطی است که این کشور در سال ۲۰۰۰ قانونی را برای مقابله با جرایم رایانه‌ای تصویب کرده بود.
● تجربة کشور ما
در کشور ما نیز چند سالی است که اداره کل مبارزه با جرایم رایانه‌ای در معاونت آگاهی نیروی انتظامی ایجاد شده است. پرواضح است که جرایم فضای سایبر محدود به جرایم رایانه‌ای نیست و ابزارها، نیروی انسانی و اختیارات خاص خود را می‌طلبد. پلیس سایبر قطعه‌ای از پازل گمشدة توسعة فناوری اطلاعات در کشور است. با توجه به این نکته که نیروی انتظامی مسئول برقراری نظم در جامعه است،‌ این ارگان می‌تواند با در دست گرفتن ابتکار عمل و از دست ندادن فرصت‌ها، مسئولیت نظم و امنیت در این حوزه بزرگ اجتماعی را نیز بر عهده بگیرد. البته باید برای مقابله قانونی با جرایم فضای سایبر، قوانین لازم و شایسته تدوین گردد.
● راه‌کارهای پیشنهادی
برای برقراری نظم و امنیت در محیط شبکه‌های رایانه‌ای، پلیس سایبر یک ضرورت ملی است. ایجاد چنین نهادی به مراحل زیر نیاز دارد:
۱) عناوین مجرمانه در فضای سایبر ملی مشخص شود.
۲) قانون جرایم فضای سایبر و مجازات‌های متناسب، با در نظر گرفتن تأثیر شبکه‌های اینترنتی در گسترش شایعات، اتهامات، خرابکاری‌ها و غیره تعیین شود. مسلماً مجازات جرم در محیط شبکه‌های رایانه‌ای به دلیل گسترش آن، باید بیشتر از فضای خارج باشد.
۳) پلیس سایر رسماً در نیروی انتظامی تأسیس شود.
۴) پلیس سایبر برای مقابله با جرایم طبق اولویتی مشخص برنامه داشته باشد.
۵) پلیس سایبر در مراکز استان‌ها و سایر نقاط کشور گسترش یابد.
۶) پلیس سایبر بر مبارزه با تروریست‌ها و تهدیدکنندگان خارجی و داخلی فضای سایبر ملی تأکید کند.
۷) پلیس سایبر ملی همکاری با کشورهای دیگر را آگاهانه و فعالانه آغاز کند.

منبع : اخبار فن‌آوری اطلاعات ایتنا