فرهنگ‌سازی کنیم؛ اقتصاد خانواده

اقتصاد در لغت به معنی میانه‌روی و اعتدال است و در اصطلاح، عبارت از نگه‌داشتن تعادل میان دخل و خرج است. یعنی برنامه‌ی مخارج‌مان را براساس درآمدمان تنظیم کنیم، نه آن‌که بی‌محابا خرج کرد و آخر برج، مقروض از آب درآییم. سعدی این مطلب را در گلستان این چنین زیبا به نظم کشیده است:
چو دخلت نیست خرج آهسته‌تر کن
کـه می‌گویند ملاحان سروری
اگر بــاران بــه کـوهستان نبارد
به سالی دجله گردد خشک‌رودی
یکی از مسا‌ئل ‌اساسی ‌که ‌باید در محیط ‌خانوادگی کاملاً مورد توجه ‌قرار گیرد سیاستگزاری اقتصادی ‌است. در این ‌مرحله ‌زن‌ و مرد هر دو مسؤول ‌می‌باشند، هر دو باید در این ‌زمینه ‌با یکدیگر همکاری ‌داشته ‌باشند. بنا به ‌اعتقادی زن نقش ‌عمده‌تری را بر عهده‌ دارد زیرا بر اساس ‌غلبه ‌احساسات ‌و عواطف زن ‌زودتر تحت تأثیر قرار گرفته بدون در نظرگرفتن‌ معیارهای ‌عقلی ‌و منطقی بر اساس بزرگ گرایی ‌و بزرگ‌بینی پای خود را از گلیم فراتر می‌گذارد. بر اثر همین ‌زیاده‌روی‌های مالی ‌نزاع در محیط خانوادگی بین زن ‌و مرد شروع می‌گردد. بدیهی ‌است خود این درگیری‌ها منهای عواقب دیگری که بر زیاده‌روی‌‌ها مترتب‌‌ می‌شود خود یک ‌عامل‌ مستقلی در تزلزل خانواده‌ها محسوب می‌گردد. به عنوان مثال امروزه ‌بر اساس ‌رقابت‌های‌ غیرمنطقی ‌بین‌ خانواده‌ها در عقدها و عروسی‌ها حتی‌ در مهمانی‌ها بسیاری ‌دیگران ‌را الگو قرارداده می‌کوشند برنامه‌های ‌خیر و شر خود را با دیگران ‌مطابقت ‌دهند.
خداوند در (سوره‌الحجرآیه۸۸) می‌فرماید:«ولاتمدن‌ عینک الی ما متعنا به ‌زهره‌الحیوه‌ الدنیا» یعنی ‌هرگز چشمان ‌خود را به ‌آنچه که‌ از امکانات ‌دنیوی‌، ما به ‌دیگران ‌داده‌ایم ‌مدوز، تا آرام‌آرام‌ به ‌آنها تمایل ‌و رغبت‌ پیدا کنید. اسلام با اجرای ‌این‌ برنامه کوشیده ‌روحیه چشم ‌و هم‌چشمی را در آغازین ‌مرحله بخشکاند. بدیهی‌ است‌ ابتدای ‌چشم‌ و هم‌چشمی ‌از همین ‌مرحله آغاز می‌گردد که فلان ‌‌کس‌ چگونه ‌زندگی ‌می‌کند و از چه ‌امکاناتی ‌برخوردار است؟ خانه‌ی ‌او ‌چگونه ‌است؟ وسیله‌ی نقلیه‌ی او چه ‌شکلی ‌است؟ بدیهی ‌است‌ چشم و هم‌چشمی‌ها از همین‌ مرحله ‌آغاز می‌گردد و پایانی ‌ندارد، و هیچکس‌ به نهایت ‌و پایان ‌آن نخواهد رسید، زیرا روحیه ‌افزون‌طلبی را نهایتی نمی‌باشد.
انسان‌های شایسته افرادی هستند که غنا و ثروت ‌آنان‌ در برخورداری ‌از روحیات ارزنده‌ی انسانی‌ و اتکا به‌ قدرت‌ لایزال الهی است‌، اینگونه ‌افراد ضمن برخورداری ‌از امکانات دنیوی اعتماد‌ و شوق آنان ‌به ‌وابستگی‌ به ‌پروردگار متعال ‌و توکل بر او بیشتر و عمیق‌تر است و همین اتکا و وابستگی ‌به ‌خدا به ‌آنان ‌سکون و ثبات ‌می‌بخشد‌، و همین ‌اتکا و اعتماد به خدا موجب‌ می‌گردد که‌ برکات‌ لایزال‌ الهی‌ بر آنان فرودآید.
در زندگی ‌اسلامی اصول قناعت ‌و اقتصاد مورد توجه ‌قرار گرفته ومؤمنین همه موظف هستند از اسراف و زیاده‌روی خویشتن را برکنار دارند، ولی‌ امروزه‌ مطالعه و بررسی وضع‌زندگی خانواده‌ها حاکی از این است که خانواده‌ها نوعاً گرفتار دشواری‌ و مشکلات‌ می‌باشند و برخلاف گذشته‌ی زن‌ و مرد هر دو صبح‌ها و بعداز ظهرها در تلاش می‌باشند‌، با همه‌ی این‌ها آرامش‌ و سکون در خانواده‌ها وجود ندارد، و اضطراب و تشویش و درگیری میان زن و مرد افزایش یافته است. لذا هر قدر خانواده‌ها از اصول‌ و آداب‌اسلامی فاصله ‌گرفته ‌و با ‌آداب و رسوم غربی‌ها بیشتر خو می‌گیرند ارکان ‌خانواده‌ها متزلزل‌تر می‌گردد، نتیجه ‌آنکه ‌تا خانواده‌ به اصل اولیه‌خودکه همان آداب ‌و رسوم وسنت‌های ارزنده‌ی ‌اسلامی است بازگشت ننماید هر چه‌ جلوتر برویم تزلزل و سستی در پایه‌های ازدواج بیشتر و عمیق‌تر تحقق خواهد یافت.
قطعاً برخی از ما حقوقی مکفی داریم امّا به دلیل آن‌که برنامه‌ی درستی برای خرج کردن آن نداریم، گاهی اوقات دچار اسراف و تبذیرهای فراوانی می‌شویم. اسراف[۱] و تبذیر[۲] علاوه بر آن‌که در قرآن به عنوان دو خصلت مهم از خصلت‌های ملأ و مترفین ـ‌دشمنان اصلی دین‌ـ برشمرده شده‌اند، پرهیز از آن‌ها می‌تواند در بالابردن سطح زندگی افراد، نقش به سزایی داشته باشد. ممکن است برخی موارد به نظرمان کوچک بیایند امّا اگر با کمی دقت آن‌ها را بررسی کنیم، متوجه خواهیم شد که همین موارد به ظاهر کوچک و بی‌ارزش، در مجموع بسیار زیاد و قابل توجّه خواهند بود. به قول مشهور: «قطره قطره جمع گردد وانگهی دریا شود.» آری همین قطره‌های کوچک و بی‌ارزش اگر با یک‌دیگر جمع شوند، پس از مدّت زمانی دریایی می‌سازند. یعنی همین چیزهای بی‌ارزش می‌توانند روی هم رفته منشأ استفاده‌های فراوانی گردند، پس نباید آن‌ها را دست‌کم گرفت. به قول یکی از بزرگان: «گاهی شکست‌های بزرگ ما ناشی از نادیده گرفتن جزئیات است.»
آری! رعایت کردن دستورات اقتصادی قرآن در مسایل ریز و درشت زندگی، قطعاً زندگی انسان را متحول خواهد ساخت. برای تبیین بیشتر مطلب، اندکی جزئی‌تر به توضیح نکاتی خواهیم پرداخت که می‌توانند تا حدودی هزینه‌ی ماهانه‌ی ما را کاهش دهند:
۱) تلاش کنید در اوّل ماه لیستی از مایحتاج خود تهیه کنید و همه‌ی آن‌ها را باهم بخرید. اگر مغازه یا فروشگاهی سراغ دارید که اجناس خود را با تخفیف به شما می‌فروشد، حتماً از آن‌جا خرید کنید. این‌کار علاوه بر کاهش هزینه‌ی خرید، موجب صرفه‌جویی در وقت نیز خواهد شد.
۲) برخی از کالاهایی را که احساس می‌کنید اگر تا مدّتی هم در خانه بمانند، خراب نمی‌شوند بیش‌تر از میزان مصرف‌ ماهانه بخرید و در منزل نگه دارید، چون ارزان‌تر تمام می‌شوند. مثلاً: یک کارتن پودر رخت‌شویی، یک قوطی چهار لیتری مایع ظرف‌شویی و...
۳) از فریزرتان استفاده کنید: یک یا دو روز را در ماه به پختن غذا اختصاص دهید و آن‌ها را در فریزر نگه دارید تا مجبور نشوید هر روز وقت گران‌بهایی را که می‌توانید صرف کارهای مفیدتری کنید، به پخت و پز بپردازید. البته باید توجه داشت که حدّاقل مقداری از آب حبوبات و گوشت‌های پخته را در فریزر نگه دارید، چون با این کار خاصیت خود را حفظ خواهند کرد.[۳]
ممکن است گاهی دیر به خانه بیایید یا مهمان ناخوانده‌ای به منزل‌تان بیاید، در آن صورت اگر غذای آماده داشته باشید، سریعاً غذا آماده خواهید کرد و مجبور نخواهید شد که از بیرون و با قیمت بیشتری غذا بخرید.
۴) وسایل برقی، گازسوز، و... را کنترل کنید در صورتی که فکر می‌کنید اضافی هستند، آن‌ها را خاموش کنید وگرنه درجه‌ی تنظیم آن‌ها را کم کنید.
۵) لامپ‌ها و شعله‌های اضافی اجاق و یا هر چیز دیگری را که فکر می‌کنید فقط چند دقیقه ممکن است بلااستفاده بمانند، خاموش کنید.
۶) شیرهای آب خانه را کلاً کنترل کنید، در صورتی که چکّه می‌کنند، حتماً آن‌ها را درست کنید.
۷) در صورتی که احساس می‌کنید ول‌خرج هستید و نمی‌توانید خودتان را کنترل کنید، هیچ وقت پول زیادی در جیب نگذارید.
۸) هنگام استفاده از ماشین لباس‌شویی، به یاد داشته باشید که لازم نیست برای هر نوع لباسی حتماً از آب داغ استفاده کنید و برق بیشتری مصرف کنید.
۹) یخچال‌تان را کنترل کنید، اگر یخچال شما در معرض نور خورشید قرار دارد یا سیم‌پیچی آن اشکال دارد، یا درب آن اغلب باز می‌ماند، برق بیشتری مصرف می‌کند، برای جلوگیری از هدر رفتن برق، درصدد رفع این اشکالات برآیید.
۱۰) بعضی از چیزها را خودتان در منزل تهیه کنید. مثلاً: به جای آن‌که آب‌میوه را در ظرف‌های بسته‌بندی شده‌ی گران قیمت خریداری کنید، خودتان در منزل آن را تهیه کنید. به جای آن‌که شیشه‌پاکن‌های گران‌قیمت تجارتی بخرید، با مخلوطی از آب سرکه‌ی سفید و آب‌ گرم شیشه‌ها را تمییز کنید. برای پاک کردن لکّه‌ها از آب سرکه‌ی غلیظ استفاده کنید.
۱۱) برخی از وسایلی را که احساس می‌کنید به ندرت لازم دارید، می‌توانید با یکی از دوستان یا نزدیکان‌تان بخرید، یا اصلاً امانت بگیرید. مثلاً: نردبان رنگرزی، دیگ و اجاق‌گاز تک‌شعله‌ی بزرگ برای پخت رُب، مربا و...

پاورقی‌ها
[۱]- اسراف به معنی زیاده‌روی کردن است، یعنی آن‌که شخص در اموراتش زیادوه‌روی کند. در امور اقتصادی هم، به معنی آن است که شخص بیش از آن‌چه نیاز دارد، خرید کند یا هنگامی که با قیمت مناسب می‌تواند کالای متوسطی بخرد، چرا تنها به خاطر آن‌که کالای گران‌بهاتری در چند مورد جزئی با کالای متوسط تفاوت دارد، پول بیشتری می‌پردازد.
[۲]- تبذیر که بسیار خطرناک‌تر از اسراف است، به معنی ریخت و پاش است، یعنی پول را در راه‌هایی هدر دهیم که اصلاً به آن نیاز نداریم، یا بسیار کم از آن‌ها استفاده می‌شود. مثلاً اگر یکی از ما دو جفت کفش قابل استفاده داریم، گمان نمی‌کنم هرگز به سومی احتیاج داشته باشیم. یا گاهاً صرفاً به منظور تزئین پول‌مان را صرف خرید قالی، تابلو، تابلوفرش و... کنیم. هرگز نباید از یاد ببریم که خداوند صاحب نعمت به وقت‌هایی را که به ما داده، مورد بازخواست قرار خواهد داد. پس کوتاه و مختصر بگویم: «باید بکوشیم عاقلانه خرج کنیم تا در زمره‌ی شیاطین قرار نگیریم». «ان المبذرین کانوا اخوان الشیاطین و کان الشیطانُ لرِّبه کفورا»اسراء/۲۷
[۳]- این روش بیشتر برای خانواده‌هایی مناسب است که زن مشغولیت‌های بی‌شماری دارد و کمتر فرصت خواهد کرد به پخت و پز بپردازد.

منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی اصلاح