عصبانی نشو، تیک دارم

هر چند ثانیه یکبار، چند بار پشت‌سر هم پلک می‌زند. این حرکت او کاملاً غیر ارادی است و با اینکه او از وجودش اطلاع دارد اما نمی‌تواند آن‌ را کنترل کند و از این امر بسیار ناراحت است.
جملات بالا سخنان مادری است که به خاطر تیک فرزندش نگران است. او معتقد است پلک‌زدن‌های مداوم باعث حساسیت هم سن و سال‌های فرزندش شده و همین امر اعتماد به نفس پسرش را کم کرده و کم‌کم او را گوشه‌‌گیر می‌کند.
تیک‌ها ازجمله مشکلات روانی بسیار شایعی هستند که در حدود ۵ تا ۲۵ درصد کودکان سنین مدرسه دیده می‌شود و راهی برای تخلیه و رهایی از استرس در بدن محسوب می‌شوند. این رفتارها ممکن است به دنبال مواجهه با محرکی خاص یا در پاسخ به یک تمایل قوی درونی در کودک ایجاد شوند. این اختلال قبل از ۱۸ سالگی شروع می‌شود. تیک‌های حرکتی معمولاً تا سن ۷ سالگی و تیک‌های صوتی تا ۱۱ سالگی خود را نشان می‌دهند.
تیک‌ها را می‌توان فعالیت‌های صوتی و حرکتی دانست که به‌طور ناگهانی و غیر ارادی اتفاق می‌افتند. تیک‌های عصبی ‌در واقع نوعی انقباضات، حرکات تکراری، غیرقابل کنترل و غیرارادی یک ماهیچه یا گروهی از ماهیچه‌های بدن هستند که به بروز حرکاتی مانند شکلک درآوردن، چشمک زدن و یا بر هم زدن مکرر پلک‌ها و یا بالا و پایین انداختن شانه و پرش در ناحیه‌گردن منجر می‌شود.این تیک‌ها بیشتر در ماهیچه‌های اطراف دهان، چشم‌ها، گردن و شانه مشاهده می‌شود. علاوه بر تیک‌هایی که شامل فعالیت‌های حرکتی هستند برخی از تیک‌ها به صورت فعالیت‌های صوتی مشاهده می‌شوند. در این تیک‌ها علاوه بر حرکات عضلات، فرد به‌طور غیر ارادی صداهایی مانند صاف کردن گلو، خرخر کردن و بالا کشیدن بینی و... هم تولید می‌کند. بعضی از تیک‌ها نیز پیچیده‌تر هستند و چندین گروه عضلانی یا صوتی را شامل می‌شوند و به شکل رفتارهای نظافتی، بوییدن اشیا، تقلید حرکات و رفتار مشاهده شده، ادا و اطوارهای زننده، تکرار کلمات، بددهنی و استفاده از کلمات زشت و غیره ظاهر می‌شوند.
تیک‌های حرکتی در دوران کودکی بسیار معمول هستند تا جایی که براساس آمار انجمن روانپزشکی آمریکا حدود ۵ تا ۲۴ درصد کودکان دارای انواع مختلفی از این تیک‌ها هستند.
تیک‌ها ممکن است در موقعیت‌های اضطراب‌آوری مثل سر جلسات امتحان تشدید شوند و در مقابل در موقعیت‌های آرامش‌بخش تخفیف یابند. این حرکات یا اصوات اغلب - ولی نه همیشه - هنگام خواب از بین می‌روند.
نوع خاصی از اختلالات تیک موسوم به «اختلال توره» می‌باشد که شامل بروز هر دو نوع تیک حرکتی و صوتی در یک کودک در دوره‌ای بیش از یک سال است. در این اختلال معمولاً تیک‌های اولیه حرکتی در ناحیه صورت و گردن شروع می‌شود و با گذشت زمان به نواحی پایین‌تر بدن گسترش می‌یابد و بعد از چند سال نیز تیک‌های صوتی ظاهر می‌شوند. این اختلال، اختلالی نادر است.
در گروه‌بندی دیگری تیک‌ها، به گذرا و مزمن تقسیم می‌شوند. تیک‌های گذرا به آزادسازی انرژی عصبی کودک کمک می‌کنند. این گروه تیک‌ها حرکاتی معمولی هستند که در حدود سه و نیم سالگی آغاز می‌شوند و همان‌طور که از نامشان مشخص است معمولا بعد از مدتی به طور خود به خود از بین می‌روند. این تیک‌ها در حدود ۷۵ درصد کودکان بعد از شش ماه از بین می‌روند. البته رفتار اطرافیان و به‌ویژه والدین در بهبود این تیک‌ها موثر است. والدین در این هنگام باید خود را بی‌تفاوت نشان دهند چون حساسیت و سرزنش کودک در این مورد باعث تشدید و پایداری این تیک در کودکشان می‌شود.
تیک‌های مزمن گروه دیگری از تیک‌ها هستند که معمولا بیشتر از ۱۲ ماه ادامه پیدا می‌کنند. این تیک‌ها پایدار بوده و انقباضات ماهیچه‌ای در آنها شدید است. و به صورت حملات دوره‌ای بروز می‌کنند. شدت این تیک‌ها از ساعتی به ساعت دیگر و از روزی به روز دیگر متغیر است و گاهی بعد از هفته‌ها وحتی ماه‌ها ناگهان بروز می‌کند.
نکته مهم در مورد تیک‌ها وجه تمایز آنها با حرکاتی مانند ناخن جویدن و پیچ و تاب دادن ارادی بدن است چون در این موارد شخص به شکل ارادی و آگاهانه این حرکات را انجام می‌دهد در حالی که حرکات فرد مبتلا به تیک کاملاً غیرارادی است. تیک در بسیاری از موارد باعث ایجاد و گاه تشدید تنش و اضطراب در فرد می‌شود. میزان شیوع این اختلال معمولا در پسرها حدود ۳ برابر بیشتر از دخترهاست.
● ناشناخته اما قابل درمان
اینکه دلیل ایجاد تیک‌ها چیست و چه عواملی در ابتلای افراد به تیک‌ها موثر هستند هنوز به درستی مشخص نیست، با این حال به نظر می‌رسد اختلالات مغزی و مشکلات زیست محیطی در ابتلا به آن موثر باشند. در این بین استرس هم نقش مهمی در تشدید این بیماری دارد.
واسطه‌های شیمیایی مختلف و وراثت در ابتلای افراد به تیک موثر هستند. برخی از تیک‌ها هم به دنبال عفونت‌های خاصی ظاهر شده‌اند که این امر حاکی از دخالت سیستم ایمنی بدن در بروز تیک‌ها است. با توجه به شواهد موجود به نظر می‌رسد علاوه بر عوامل روانشناختی عوامل زیست‌شناختی هم در پیدایش این اختلال نقش موثری دارند.
دکتر پیرخائفی، روانشناس معتقد است؛ تیک امری عادی است که همه انسان‌ها به نوعی با آن دست به گریبان هستند ولی در بعضی از مردم این درگیری بیشتر از سایرین است.
او در ادامه می‌گوید: تیک می‌تواند دارای ریشه‌های هیجانی باشد و فضای متشنج خانواده‌ها باعث تشدید آن می‌شود. معمولا افراد تحت شرایط خاصی دچار عدم تعادل در بخشی از سیستم عصبی‌می‌شوند که این امر باعث تشدید تیک در این افراد می‌شود.
از آنجا که تیک جزو اختلالات پیچیده عصبی ‌محسوب نمی‌شود، متخصصان قادرند با راهکارهای خود آن را درمان کنند. روش‌های آرام‌بخشی، ‌آموزشی و دارویی ازجمله روش‌های درمانی تیک‌ها محسوب می‌شوند. البته در مورد تیک‌های کوتاه‌مدت لازم نیست خیلی نگران و حساس باشیم چون این تیک‌ها بعد از مدتی از بین می‌روند اما اگر تیک تا ماه‌ها و بیش از یک سال ادامه داشت باید برای درمان آن از یک متخصص کمک گرفت.
تعویض عادت یا همان جابه‌جایی عادت یکی از راه‌های درمان و مقابله با تیک است. در این روش با کمک ‌آموزش‌های خاصی فرد مبتلا را نسبت به احساس تیک حساس کرده و یک واکنش متضاد مناسب‌تر را جایگزین رفتار تیک می‌کنند.
محققان دانشگاه کالیفرنیا برخلاف دیدگاه رایجی که درمان با داروهای روانی را تنها درمان‌ موثر برای کاهش تیک‌ها می‌داند، معتقدند درمان‌های روانی- اجتماعی می‌توانند جایگزین‌های خوب و مناسبی ‌به جای مصرف صرف داروهای روانگردان باشند.
یکی از نکاتی که درخصوص انواع تیک‌ها حائز اهمیت است، نوع برخورد و نگاه عوام به آن است. متاسفانه گاهی برخی از رفتارها باعث ایجاد احساسات ناخوشایندی در افراد می‌شود که در مراحل شدید به گوشه‌گیری فرد می‌انجامد و تاثیرات منفی در تعاملات و روابط اجتماعی فرد برجای خواهد گذاشت.

منبع : روزنامه تهران امروز