جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

سیاستنامه رهبران آسیای مرکزی


سیاستنامه رهبران آسیای مرکزی
نوشتن کتاب امروز به صورت یک سنت در میان رهبران آسیای مرکزی در آمده است. هر سال شاهد انتشار کتاب و اثر جدیدی از سوی سران این جمهوری ها هستیم. برخی از این کتاب ها جنبه یک منشور حکومتی را دارند که در آنها رؤسای جمهور وحاکمان این کشورها سعی دارند دیدگاه خویش را در باره وضع حال و آینده سیاسی کشور بیان کنند. برخی دیگر به یکی از موضوعات و مسائل مهم حوزه فرهنگ، اقتصاد یا حتی امور اجتماعی و رفاهی جامعه می پردازد. نکته مهم این است که سیاستمداران این کشورها با آنکه تریبون های گوناگون از تلویزیون تا اینترنت و مطبوعات در اختیار دارند اما شأن تاریخ سازی برای کتاب قائل هستند، همچنان کتاب را منشأ اعتبار و کسب پرستیژ می دانند و تصور غالب در میان این دولتمردان این است که در قالب کتاب میراث حکومتی آنان برای نسل های آینده به یادگار می ماند.
سنت کتاب نویسی اکنون چند سال است که به صورت گسترده در دوایر حکومتی کشورهای آسیای مرکزی دنبال می شود به نحوی که امروز لیستی از تألیفات آنان زینت بخش ویترین و دفتر کار شان شده است. از مراد نیازاف رئیس جمهور فقید ترکمنستان که نخستین بار سنت کتاب نویسی را با تألیف اثری مناقشه انگیز به نام روحنامه منتشر کرد تا خلف او بردی محمداف که به عنوان پزشک تاکنون چند اثر منتشر کرده است و اسلام کریم اف و امامعلی رحمان در ازبکستان و تاجیکستان هر کدام نوشتن و انتشار کتاب را در کانون علایق خویش قرار داده اند.
تفاوت کاربرد کتاب های این زمامداران با آثاری که از سوی آکادمیسین ها و اندیشمندان آسیای مرکزی به رشته تحریر در می آید در این است که تألیفات این رهبران غیر از صدور به بازار نشر به عنوان یک سیاستنامه جایگاه مجموع القوانین را پیدا می کند. بر اساس آنچه رسانه های این کشورها نقل می کنند در اغلب کشورهای آسیای مرکزی اکنون کتاب های رهبران به عنوان یک منبع درسی مدارس یا جزوه دانشگاهی تدریس می شود.
البته از وقتی که روابط سیاسی این دولت ها با طرف های غربی سرد شده و رهبران این کشورها پیوند های سنتی خویش با روسیه را تحکیم کرده اند، رسانه های اروپا و آمریکا با زبان انتقادی از کتاب های این رهبران یاد می کنند تاحدی که موضوع کتاب نویسی دولتمردان آسیای مرکزی را به سوژه ای برای استهزای آنان تبدیل کرده اند. برخی این محافل تلاش می کنند از کتاب رهبران آسیای مرکزی به عنوان امری مهمل تعبیر کنند یا آنکه تدریس این کتاب ها در مدارس را نشانه ای از تحمیل باورهای حاکمان و بسته بودن فضای فرهنگی در این جوامع معرفی کنند.
با این حال تبلیغات منفی رسانه های غرب در این باب چندان تأثیری نداشته و سران آسیای مرکزی بی اعتنا به این واکنش ها همچنان نگاه رقابت گونه خویش به بازار کتاب را حفظ کرده اند.
نمونه جدید از کتاب هایی که به نام رهبران آسیای مرکزی چاپ شده است نکات جالبی را یاد آوری می کند. سوژه های انتخابی آنها بسیار متنوع است و هر کدام از این سوژه ها تابلویی از تصورات آنها از جامعه و محیط حکمرانی شان است. در واقع آنها موضوعات اصلی کتاب شان را به چیزی اختصاص داده اند که محور مشکلات جامعه شان است.
از این قبیل است که «اسلام کریم اف» رئیس جمهور ازبکستان کتاب جدیدش را مسئله معنویت در این کشور اختصاص داده است.
ازبکستان از زمره کشورهایی است که در سال های اخیر دستخوش تحولاتی عمیق شد، این حوادث به اراده نیروهای معارض کریم اف سازماندهی گردید و در نهایت به درگیری های گسترده اپوزیسیون این کشور با حکومت و غائله اندیجان انجامید. هم اکنون نیز یکی از جدی ترین نیروهای مخالف حکومت جریان های مذهبی هستند که از پشتیبانی طرف های خارجی و رسانه های منطقه ای و جهانی نیز برخوردارند.
به هر حال کریم اف موضوع کتاب تازه خویش را معنویت قرار داده وعنوان آن را «معنویت نیروی شکست ناپذیر» برگزیده است.
به همین دلیل کتاب کریم اف در وهله اول با واکنش منفی مخالفان او و نیز رسانه های لیبرال روبه رو شد. آنها تلاش کردند که موضوع این کتاب را مشی سیاسی کشور مغایر قلمداد کنند.
البته چنین واکنشی دور از انتظار نبود. روابط تاشکند بویژه در دو سال اخیر با جهان غرب به تنش آمیخته است. ریشه این تنش ها نیز دو تصمیم کریم اف بوده که آمریکا و اروپا را نگران ساخت. اولی تصمیم او برای برچیدن پایگاه نظامی آمریکا و دومی تلاش وسیعی که تاشکند برای احیای مناسبات استراتژیک خویش با روسیه و نیز احیای اتحاد کشورهای همسود به عمل آورد.
از این روست که حکومت تاشکند در کشمکش با محافل سیاسی غرب قرار دارد که همواره از بحث حقوق بشر و دموکراسی برای تحت فشار گذاشتن او بهره می گیرند.
در روزهای گذشته تلویزیون دولتی ازبکستان طی مراسمی کتاب جدید اسلام کریم اف را رونمایی کرد، در این مراسم اغلب شرکت کنندگان در توصیف کتاب «معنویت نیروی شکست ناپذیر» سخن گفتند.
به گفته یک تحلیلگر ازبک که کتاب جدید اسلام کریم اف را مطالعه کرده است، این کتاب پاره ای از دیدگاه های رئیس جمهور را در باب معنویت ،نه فقط درمیان ملت ازبک، بلکه در عرصه امروز جامعه جهانی بیان می کند و تأکید براین دارد که مردم با چراغ معنویت راه روشنگری و سعادت را می توانند پیدا کنند. این کتاب همچنین در فصل های دیگر به ابعاد ترقیات جهانی و نیز آینده مادر وطن - ازبکستان - می پردازد.
جالب این است که اسلام کریم اف در بین رؤسای جمهور منطقه از نویسندگان پر محصول و پر کار به شمار می رود و گفته می شود که تیراژ کتاب های نوشته شده توسط این رئیس جمهور حتی به ۳۰ میلیون نسخه چاپ هم رسیده است
البته چنانکه اشاره شد کتاب های وی اکنون به عنوان منابع و متون درسی در مدارس و دانشگاه های ازبکستان درآمده است.
در تاجیکستان «امامعلی رحمان» رئیس جمهور این کشور از سال ها قبل محور علاقه خویش در حوزه فرهنگ و دانش را هویت تاریخی و ادبیات ملت فارس و تاجیک قرار داده است به همین دلیل اکنون چندین کتاب پیرامون تاریخ مردم تاجیک به نام او چاپ شده است. در سایت رسمی رئیس جمهور تاجیکستان ۱۳ کتاب او همراه با ۱۸ کتابی که دیگران درباره امامعلی رحمان نوشته اند در یک ستون عرضه شده است. کتاب های امامعلی رحمان همین طور، دفتر کار اکثر منصب داران تاجیک را زینت بخشیده است. ولی امامعلی رحمان برخلاف برخی از همتایان خویش مانند مراد نیازاف رهبر سابق ترکمنستان از اجباری کردن تعلیم آثار خود در مکاتب و دانشگاه ها خودداری کرده است. رحمان هنوز توجه ویژه ای به حوزه مناسبات فرهنگی دارد. او سعی می کند تاجیکستان را که فاقد منابع غنی اقتصادی دیگر کشورهای آسیای مرکزی است به یک قطب فرهنگی تبدیل کند، به همین دلیل هر ماه چندین کنگره و همایش با موضوعات تمدنی و تاریخی یا ادبیات درشهر دوشنبه برگزار می شود و مؤسسات کشورهای خارجی از آمریکا و اروپا تا ایران و خاورمیانه رقابت شدیدی در عرصه فرهنگی این کشور دارند.
کمی آن سوی شهر دوشنبه در عشق آباد، سیاستمداری که کرسی رهبری نیازاف را در اختیار گرفت نخستین کتاب خویش را در عرصه بهداشت و رفاه منتشر کرده است. «قربان قلی بردی محمداف» رئیس جمهور ترکمنستان یک پزشک است و به همین دلیل بعد از رسیدنش به قدرت در نخستین کتابش اندیشه های خویش را در زمینه سلامت و بالابردن استانداردهای بهداشت این کشور به طبع رسانید. با این همه بردی محمداف وهمقطارانش از لحاظ شوق و علاقه به کتاب به صفر مراد نیازف نمی رسند. نیازاف درصدد برآمد کتاب «روح نامه» ترکمنباشی که مجموعه ای از پند و اندرز تاریخ و بیان اوضاع زندگی بود را به راهنمای معنوی مردم ترکمن و اساس فرهنگ و ادبیات آن تبدیل کند. داشتن «روح نامه» در کلیه مؤسسات دولتی و غیر دولتی و حتی در مسجد و کلیسا اجباری بود و وزارت معارف ترکمنستان آموزش این کتاب را به برنامه تعلیمی تمام مکاتب و دانشگاه ها ارائه کرد. در عشق آباد پایتخت ترکمنستان حتی مجسمه این کتاب را ساخته بودند اما بردی محمداف در اصلاحات گسترده ای که در عرصه فرهنگی و سیاسی شروع کرده به این وضع پایان داد. محمداف در کنار طرح های اقتصادی با اعطای یک سلسله آزادی ها در زمینه اینترنت و ارتباط ترکمن ها با جهان خارج تلاش دارد تا چهره ای مدرن از جامعه سنتی ترکمنستان ارائه کند.
البته اقدامات مشابه محمداف را برخی دیگر از سران آسیای مرکزی نیز دنبال می کنند که دراین راستا می توان به اقدامات نظربایف اشاره کرد که تلاش دارد آستانه به یکی از کانون های تبادل ادیان و فرهنگ ها تبدیل شود. «نور سلطان نظربایف» رئیس جمهور قزاقستان خود نیز همانند دیگر همقطارانش دست به قلم شده و تاکنون ده ها مقاله علمی و دو کتاب به نام او به چاپ رسیده است؛ دو اثری که نام بامسمای «استراتژی استقلال» و دیگری «در قلب اوراسیا» برخود دارند.
مهین السادات صمدی
منبع : روزنامه ایران


همچنین مشاهده کنید