اوقات فراغت بی برنامه زمینه ساز بزهکاری اجتماعی

«بارالها، اوقات فراغت من را در راستای هدف خلقتم قرار ده» حضرت امام سجاد(ع). اوقات فراغت نزدیکترین پیوند را با زندگی معنوی و فرهنگی افراد دارد. اوقاتی که به میل و اختیار در راه آموختن، آفریدن، پژوهش، تربیت، مشارکت های داوطلبانه اجتماعی، گسترش افق های اندیشه و در بسیاری از عرصه های دیگر صرف می شود فرد می تواند در اوقات فراغت همان چیزی را که می پسندد انجام دهد، شخصیت نهایی خود را باز یابد و آن را ابراز کند، بنابراین قابلیت های فرد غالباً در عرصه اوقات فراغت جلوه گر می شود.
فعالیت های اوقات فراغت از چنان اهمیتی برخوردارند که از آن به مثابه آیینه فرهنگ جامعه یاد می کنند. به این معنی که چگونگی گذران اوقات فراغت افراد یک جامعه به میزان زیادی معرف ویژگی های فرهنگی آن جامعه است. با فرارسیدن ۳ ماه تابستان اوقات فراغت یعنی همان واژه تکراری اما پرطرفدار میان جوانان، بار دیگر به عنوان دغدغه همه نوجوانان و جوانان مطرح می شود. دغدغه به این خاطر که برای عده ای، دلپذیرترین لحظات و برای برخی دیگر ملال آورترین دقایق است؛ این در حالیست که به گفته کارشناسان، در اوقات فراغت فرد می تواند با دوست داشتنی های خود خلوت کند و شخصیت نهایی خود را باز یابد و آن را ابراز کند؛ بنابراین قابلیت های فرد، غالباً در عرصه فراغت جلوه گر می شود و از همین روست که تمدن معاصر را «تمدن فراغت» نامیده اند.اگرچه اوقات فراغت، نتیجه گزینش آزادانه انسان در برابر فرصت های زندگی است، ولی غفلت از نحوه گذراندن آن بویژه از سوی جوانان ممکن است نتیجه ناخوشایندی در پی داشته باشد.
● دلزدگی از اوقات فراغت
به اعتقاد جامعه شناسان، یکی از ویژگی های اوقات فراغت، آزادی انتخاب و نوع فعالیت است، اما والدین به تصور این که باید وقت فرزندان خود را لزوماً پر کنند، بدون توجه به علایق آنها، کلاس های مختلف درسی، هنری، ورزشی و اردو برای آنها تجویز می کنند که این خود موجب دلزدگی جوانان می شود.
به قول کانت فیلسوف «آدمی در اوقات فراغت خویش، گاهی بیش از سایر فرصت های زندگیش می آموزد.»
اما اگر فراغت زیر سلطه و عقیده افراد دیگری غیر از خود دانش آموزان، نوجوانان و جوانان باشد، دیگر فراغت محسوب نمی شود؛ در حالی که به عقیده کارشناسان، افراد باید در این مواقع در برابر فرصت های پیش روی خود، انتخاب می کنند. دانستن این نکته که جوان در اوقات فراغت خود دست به چه انتخاب هایی می زند، از اهمیت ویژه ای برای دست اندرکاران و برنامه ریزان برخوردار است.
● اوقات بی برنامه و بزهکاری
تحقیقات اجتماعی نشان می دهد که یکی از عوامل مهم بزهکاری در نوجوانان و جوانان، خالی بودن اوقات فراغت آنها است که زمینه های بزهکاری اجتماعی در آن شکل می گیرد؛ بنابراین برنامه ریزی در این باره مکمل برنامه های رسمی تربیتی جوانان است.
تحقیقات بیانگر آن است که مهم ترین نیازهای فراغتی نوجوانان و جوانان به ترتیب شامل گردشگری، مشارکت های اجتماعی، فعالیت های ورزشی، هنری، فرهنگی، دینی، مطالعه و کتاب خوانی، مهارت آموزی آموزش زبان و آموزش رایانه است.
از آنجایی که شیوه گذراندن این اوقات به دو نوع فردی (فعال و غیرفعال) و گروهی تقسیم می شود، نوجوانان و جوانان ایرانی بیشتر شیوه گذراندن اوقات فراغت به شیوه فردی غیرفعال همچون تماشای تلویزیون را انتخاب می کنند؛ به گونه ای که تماشای تلویزیون با ۸۲ درصد بیشترین سهم را در گذراندن اوقات فراغت جوانان دارد که البته داشتن روحیه انزواطلبی، خستگی و دغدغه از عوامل گرایش جوانان به گذراندن اوقات فراغت به شیوه فردی غیرفعال است. از سوی دیگر بیش از ۷۵ درصد جوانان در اوقافت فراغت خود به تماشای ویدئو و CD می پردازند و در این باره فیلم های سینمایی و موسیقی را به سایر برنامه ها ترجیح می دهند. همچنین بیش از ۷۰درصد جوانان برای اوقات فراغت خود گوش دادن به موسیقی و بویژه موسیقی پاپ ایرانی را انتخاب می کنند. بر پایه این تحقیقات ۳۶ درصد پاسخگویان در بخشی از اوقات فراغت خود در منزل و برای سرگرمی و تفریح از اینترنت نیز استفاده می کنند.
از میان برنامه های تلویزیونی، برنامه های تفریحی و سرگرمی، با جلب ۶۴ درصد مخاطب، در صدر برنامه های مورد علاقه جوانان قرار دارند. در این میان پرداختن به فعالیت های ورزشی۶۷ درصد و تماشای مسابقات ورزشی ۵۰درصد کارهای مورد علاقه جوانان در اوقات فراغت بوده و همچنین در میان بازیهای مورد علاقه نیز بازیهای کامپیوتری بیش از همه مورد علاقه نوجوانان و جوانان قرار گرفته است. همچنین پرداختن به فعالیت های هنری و صنایع دستی با اولویت نقاشی، طراحی، گرافیک و نواختن موسیقی از موضوعات مورد توجه ۳۸درصد جوانان، مسافرت خارج از استان و داخل استان به ترتیب ۷۸ و ۲۲ درصد، از دیگر موضوعات مورد توجه نوجوانان و جوانان برای گذراندن اوقات فراغت محسوب می شود. از سوی دیگر ۴۴ درصد پاسخگویان در ایام فراغت به کلاس های آموزشی می روند.
● ۸۰ روز اوقات فراغت در دنیا
به گفته کارشناسان، در دنیا طی یک سال، ۸۰روز به عنوان اوقات فراغت در نظر گرفته شده، اما وجود ۹۰روز اوقات فراغت در ایران حاکی از تفاوت الگوی ملی کشور ماست. با وجود این ۱۰روز بیشتر تنها ۶۱ درصد جوانان ایرانی اوقات فراغت خود را کافی می دانند. این در حالی است که در طول عمر متوسط انسان ۷۸ درصد به کار و ۲۲ درصد به اوقات فراغت اختصاص پیدا می کند.
تحقیقات نشان می دهد که میانگین ساعت فراغت جهانی پنج ساعت (۲۲ درصد) و این رقم در ایران به خاطر فراوانی تعطیلات شش ساعت (۲۵ درصد) است. هم اکنون بیشتر جمعیت کشور را نوجوانان و جوانان تشکیل می دهند که باید برای اوقات فراغت آنها در تابستان برنامه ریزی شود. در این باره اگر هشت هفته و در هفته دو روز برای جوانان برنامه داشته باشیم برنامه فعال سهمیه فراغتی در ایران ۲۶۷ میلیون نفر در روز می شود؛ این درحالی است که گریز از عوارض شهرنشینی از الزامات برنامه ریزی در اوقات فراغت است؛ چرا که زندگی پرتنش شهری همراه با هیجان و فشردگی کارها و خستگی مفرط عوارضی را به همراه خواهد داشت که برای جلوگیری از عوارض آن باید اقداماتی را انجام داد چرا که به گفته روانشناسان بسیاری از بیماری های روان تنی که افراد پرکار به آن دچار می شوند به واسطه استفاده نکردن بهینه از اوقات فراغت مناسب است. بی توجهی به این مسئله معضلات اجتماعی بسیاری را به همراه دارد که از آن جمله می توان به بسترسازی زمینه های بزهکاری جوانان و نوجوانان در فصل تابستان اشاره کرد. به طوری که کانون های اصلاح و تربیت در این فصل با بزهکاران جوانی مواجه می شوند که برای اولین بار و به واسطه بیکاری و یا تفریح نادرست به بزه دست زده اند.
جوامعی که افراد به واسطه بحران های اقتصادی ناچارند زمان بیشتری کار کنند، استراحت کم و در نتیجه اوقات فراغت بسیار اندک دارند؛ بنابراین تمایلات و نیازهای روحی و شخصی آنها سرکوب شده و در این گونه جوامع با انسان ها مثل ابزار برخورد می شود و به همین خاطر بحران ها و آسیب های اجتماعی بسیاری به واسطه نبود برنامه های مشخص فراغتی در جامعه بروز پیدا می کند.
کسی نمی تواند منکر نقش خطیر و بزرگ خانواده در امر برنامه ریزی اوقات فراغت نوجوانان و جوانان باشد، اما نقش دستگاه ها و بویژه سازمان ملی جوانان به عنوان متولی امور جوانان در این باره بسیار مؤثر است. این درحالی است که رسانه های صوتی و تصویری با ،۲۳‎/۵ مطالعه ۲۲‎/۷ و استراحت ۱۵‎/۷ درصد بیشترین فراوانی را در پر کردن وقت آزاد جوانان به عهده دارند و ۶۲‎/۸ درصد از جوانان اوقات فراغت خود را درون خانه و در تنهایی و به صورت فردی می گذرانند. در سال های گذشته، سیاست های اوقات فراغت جوانان با رویکرد نشاط افزایی، تقویت هویت دینی و ملی، عدالت در توزیع امکانات، بهره مندی دختران جوان، مهارت آفرینی، استفاده حداکثری از امکانات موجود، حرکت جهادی و حرکت واقع بینانه با عنایت به شاخص های منطقه ای به تصویب رسیده بود. برنامه های اوقات فراغت جوانان در سال های گذشته با محورهای «ایجاد موج فراگیر ورزش در سراسر کشور با تأکید بر برخورداری روستاها و شهرهای کوچک»، «طرح انس جوانان با کتاب شامل المپیاد کتابخوانی و کتابخانه های سیار»، «اردوهای جهادی»، «اردوهای گردشگری، زیارتی و تفریحی» و «گسترش آموزش های فنی و حرفه ای» به تصویب رسیده بود.
● توجه به رشد تزکیه
برای برنامه ریزی مناسب و تقویت و توسعه کمی و کیفی فعالیت های فرهنگی نسبت به رشد و پرورش تزکیه دانش آموزان و گسترش فضای معنوی و روحانی توجه کرد. فضایل اخلاقی و مقابله با ترویج افکار و عقاید انحرافی و تهاجم فرهنگی، همچنین ایجاد بستری مناسب برای بهره گیری مطلوب از دانش آموزان در عرصه های مختلف فرهنگی حوزه برنامه ریزی و ساماندهی فعالیت های فرهنگی و فراغتی برخی از اهداف را باید مورد توجه قرار داد. تعمیق و تقویت هویت دینی و ملی از طریق احیای ارزش های اسلامی، تقویت و ارتقای منزلت و جایگاه دانش آموزان به عنوان سرمایه های اصلی انسانی و اجتماعی، تأکید بر مشارکت گروه های دانش آموزی در فعالیت های فرهنگی و افزایش روحیه، مسئولیت پذیری آنان، آشنایی با مواریث فرهنگی و دینی از طریق اجرای برنامه های فرهنگی، توانمندسازی دانش آموزان با رویکرد ارتقای دانش و مهارت های زندگی و ایجاد صمیمیت و تقویت روحیه کشور و نشاط و جلوگیری از رخوت و سستی میان دانش آموزان از جمله آنهاست.

مریم فیلُم

منبع : روزنامه ایران