اولویت بندیهای نیاز مدیریت صحیح هزینه ها، زندگی را شیرین تر می کند

خانواده بسان جامعه کوچکی است که باید به مدیریت صحیح و اصولی آن توجه داشت. این مدیریت ابعاد مختلف عاطفی، تربیتی، فرهنگی و اجتماعی و البته اقتصادی دارد. شاید شما نیز خانواده هایی را می شناسید که با وجود درآمد معمولی اما در سایه یک مدیریت کاملا آگاهانه با برنامه ریزی صحیح علاوه بر تأمین نیازهای روزانه زندگی بخشی از درآمد خود را نیز پس انداز می کنند.
● چگونه می توان به مدیریت اصولی هزینه ها در خانواده دست یافت؟
برخی از کارشناسان عدم رقابت در مسیر چشم و همچشمی ها، اعتدال در هزینه کردها و تشریک مساعی والدین، چگونگی هزینه ها را مهمترین راهکارهای دست یابی به این نوع مدیریت عنوان می کنند.
هنوز تا زمان مراسم سالگرد ازدواجتان دو هفته وقت باقی است. زن اصرار بر تغییر دکوراسیون خانه با تعویض مبلمان، فرش، پرده ها و دوتابلوی کوبیده بر سینه دیوار را دارد. مرد می اندیشد که اگر مبلغ وام دومیلیونی خود همراه با پول ساعت ها مسافرکشی در وقت اضافه و صرفه جویی در خریدهای روزانه را کنار هم قرار دهد تازه می تواند بخشی از وسایل پیش بینی شده برای برگزاری جشن باشکوه سالگرد ازدواجشان را تهیه کند. زن اصرار می ورزد و مرد می کوشد او را به آن چه هست قانع کند. هنوز دوسال از تشکیل زندگی مشترکشان نمی گذرد که به تدریج روی به هم ترش می کنند و چهره در هم می کشند!
● جلوگیری از ریخت و پاش
بی توجهی به مدیریت صحیح هزینه ها در خانواده گاهی بحران ساز می شود به گونه ای که کانون گرم خانواده را به فروپاشی تهدید می کند.
مهناز غلامی که خود را ۴۴ساله و دارای سه فرزند معرفی می کند، می گوید که بیشتر اوقات خود را در خانه می گذراند. وی درباره چگونگی اداره هزینه های زندگی معتقد است که برای مدیریت هزینه ها باید یک تقسیم بندی صحیح و اصولی داشته باشیم. پیش از خریدهای آن چنانی باید هزینه های ضروری و نیازهای روزانه، اجاره مسکن، اقساط احتمالی را از درآمد ماهانه جدا کرد و برای باقیمانده درآمد درباره پس انداز و خرج های نابهنگام برنامه ریزی کرد. وی می گوید: «مدیریت اقتصادی خانواده را باید به زنان سپرد. چون آنها به هنگام خرید اولویت بندی کرده و به مرغوبیت جنس و کالا توجه بیشتری دارند. در خرید حوصله بیشتری به خرج می دهند.»
در یکی از مراکز مطرح خرید سوژه گزارش را پیگیری می کنم. فروشنده مغازه مانتوفروشی با تأکید بر این که به دلیل نوع شغل خود با مشتریان خانم بیشتر سروکار دارد و تا حدودی روحیه آنها را می شناسد، معتقد است که هزینه های زندگی را باید مرد خانه اداره کند. چون بودجه اصلی را او به خانه می آورد و بهتر می تواند برنامه ریزی کند. وی می گوید که برخی از زنان با پیروی از یک اخلاق ناپسند و براساس چشم و هم چشمی خرید کنند و به جای هزینه کردن روی مسائلی مثل آموزش های فرهنگی و اجتماعی، فقط به زرق و برق و تجملات بها می دهند.» وی می گوید که هفته گذشته یک مشتری به مغازه اش مراجعه کرد و با اظهار ناراحتی از اینکه مانتویی را که دو سه هفته قبل خریده رنگش از مد افتاده، دوباره درخواست مانتویی جدید با رنگ جدیدتر را داشت.
یکی دیگر از همکاران او که گفت وگوی ما را می شنود برخلاف نظر دوست خود با اشاره به این که همه خانمها این طور فکر نمی کنند می گوید:«برخی خانمها وقت بیشتری دارند و برخی دیگر درگیری فکری کمتری در بیرون از خانه دارند بنابراین بهتر می توانند هزینه های زندگی را مدیریت کنند، البته بخشی از هزینه ها هم برعهده مرد خانه است ولی خانمها راحت تر میتوانند تصمیم گیری و خرید کنند.» وی معتقد است به شخصیت زنان هم بستگی دارد که تا چه حد شرایط همسرشان را درک کنند و می گوید: «اگر زن قانع باشد آن مرد حتماً در زندگی موفق خواهد شد.»
اعظم افتخاری که در آستانه تشکیل زندگی مشترک قرار دارد و در یک موسسه آموزش زبان تدریس می کند، می گوید: «این که مدیریت هزینه های زندگی با مرد باشد یا زن، خیلی فرق نمی کند. بنابراین مهم این است که در زندگی براساس اولویت ها هزینه کنیم. البته مشکلات اقتصادی هم زیاد است ولی با یک برنامه ریزی دقیق می توان زندگی آرام و بی استرسی را شروع کرد.»
وی با اشاره به این که مرد و زن باید برای اداره بهتر زندگی با یکدیگر مشورت کنند می گوید: «چه اشکالی دارد مثلا به جای این که اول زندگی برای تهیه مبلمان، لوستر یا تلویزیون بزرگ چند میلیون هزینه کنیم، در امر مسکن سرمایه گذاری داشته باشیم تا بتوانیم بعداز چند سال هزینه اجاره خانه را از سبد زندگی خارج کنیم؟»
● درک اولویت های زندگی
بسیاری از خانواده ها به دلیل عدم مدیریت اقتصادی در داخل و خارج خانوار، با مشکلات مالی وحتی خانوادگی روبه رو می شوند و این درحالی است که تحقیقات آماری نشان می دهد با مدیریت اقتصادی در خانواده بیش از ۵۰ درصد مشکلات مالی را می توان کاهش داد.
ابوالفضل نظری خود را کارمند یک شرکت معرفی می کند که ۱۵ سال از زندگی مشترک او می گذرد. می گوید:« مدیریت صحیح هزینه حتی از میزان درآمد خانواده هم مهمتر است. دربرخی خانواده هایی که درآمدی بالاتر از هزینه های جاری دارند مدیریت کمتر به چشم می آید و به عبارتی اسراف صورت می گیرد. اما بی تردید مدیریت صحیح در هزینه، نظم اقتصادی و سلامت خانواده را تضمین می کند.» وی می گوید: «تنظیم درآمد خانواده با سبد خانوار را که شامل غذا، پوشاک، تحصیل، مسکن، بهداشت، مسافرت، پس انداز، می شود مدیریت هزینه خانواده می نامند، البته در شکل فنی تر جامعه که مرد بعنوان مسئول درآمدزایی یا نان آور خانواده بود، مدیریت هزینه هم برعهده او بود. اما باافزایش حضور بانوان در جامعه و فعالیت آنها در علم آموزی و مشارکت در عرصه های اقتصادی جامعه و همچنین افزایش هزینه های زندگی، مدیریت هزینه ها باید هدفمند کرد به صورتی که مهم این نیست که زن یا مرد کدامیک مسئول مدیریت هزینه های زندگی باشد، مهم این است که درک متقابلی از اولویت های زندگی داشته باشند و تفاهم لازم را برای تخصیص میزان درآمد به هزینه های سبد خانوار را داشته باشند.»
● چشم و همچشمی ها و پرواز قیمت ها
هر خانواده، سازمان و بنگاه اقتصادی کوچکی است که نیاز به مدیریت بر منابع دارد که در بخش مدیریت اقتصادی به شرایط عادی، غیرعادی و بحرانی تقسیم می شود. درهر مجموعه برای رسیدن به اهداف مشخص شده، ضرورت برنامه ریزی دقیق و منظم به خوبی احساس می شود و خانواده نیز به عنوان مجموعه ای متشکل از والدین و فرزندان با نیازهای متعدد و متنوع نیاز به برنامه ریزی و مدیریت بویژه در عرصه اقتصادی برای اداره و مدیریت صحیح در آن دارد. عفت شریعتی نماینده مردم مشهد و نایب رئیس کمیسیون اجتماعی در گفت وگو با سرویس گزارش روز کیهان در تعریف مدیریت هزینه در خانواده به تعریف مدیریت هزینه در علم اقتصاد یعنی بهترین بهره وری با حداقل امکانات می گوید: «در این که کدامیک از ما هزینه ها را مدیریت کنیم، حرفی نیست بلکه عملکردمان باید برای افزایش بهره وری و آرامش خاطر در زندگی باشد.»
وی با طرح این سؤال که آیا مدیریت خانواده و بهره وری از امکانات مستلزم این است که ما خریدار بی رویه کالاها باشیم، ادامه می دهد: «در زندگی باید بر مبنای نیازهای ضروری خود برنامه ریزی کنیم و مسئله نگران کننده این است که کالاهایی در سبد هزینه خانوار است که هیچ ضرورتی ندارد و این کالاها روی تفنن، چشم و هم چشمی و تحت تأثیر زرق و برقها جایگزین شده و کل درآمد خانواده را تحت تأثیر قرار داده و نوآوری و شکوفایی باید خود را در این گونه موارد هم نشان دهد.»
● گام زدن در مسیر مدیریت صحیح
برنامه ریزی به عنوان نخستین گام در اجرای درست مدیریت اقتصادی خانواده است. به این معنی که چه چیزهایی را چگونه برای دست یافتن به چه هدفی، چه موقع و کجا هزینه کنیم، هرگاه تصمیم گیرندگان یک خانواده به این سؤالات ساده پاسخهای مناسب دهند، منابع دخل و خرج بهتر شناسایی شده و نیازهای مادی پاسخ داده می شود. حسن ضابطی روانشناس در تعریف مدیریت هزینه به تنظیم ساز و کار دخل و خرج در منزل اشاره می کند و معتقد است: «مدیریت هزینه را از دو دیدگاه سنتی و مدرن می توان مورد بررسی قرار داد. در مدل سنتی مدیریت هزینه ها برعهده خانمهاست ولی الان قطعاً نمی توان گفت مدیریت در دست خانمها نیست و برعهده آقایان است، چون مدیریت پیچیده تر شده است.»
وی می گوید: «در گذشته مردان شاغل و اغلب زنان خانه دار و فقط تعداد معدودی شاغل بودند ولی الان حجم عمده ای از کارگران و کارمندان را زنان تشکیل می دهند و این بدان معناست که زنان بیشتر در دخل و خرج و هزینه های جاری جامعه حضور دارند و اعضای خانواده که به نوعی تا دیروز در خانواده بودند و هزینه را فقط مدیریت می کردند، الان خود تا حدودی ایجاد درآمد می کنند. بنابراین مدیریت در خانواده را می توان یک مدل مشارکتی دانست، چرا که بعضی از تصمیماتی که برای هزینه در خانواده اتخاذ می شود با هم فکری بیشتر و سنجیده تر صورت می گیرد.»
وی می گوید که در مدل مشارکتی با توجه به این که هر دو نفر می دانند کسب درآمد مشکل است، به این سمت می روند که معقولانه تر هزینه کنند تا بهترین نتیجه حاصل شود.
به اعتقاد کارشناسان، اقتصاد خانواده و مدیریت هزینه همواره در خانواده ها وجود داشته و در شرایط اجتماعی، اقتصادی هر دوره، شکل خاصی به خود گرفته است، اما آنچه که به گونه ای روزافزون اهمیت یافته شکل نوین این اقتصاد و مدیریت در خانواده است که در چارچوب زندگی صنعتی تکامل و گسترش می یابد. نکته مهم این است که نظام اقتصادی خانواده به گونه ای تکوین یابد تا بتواند به نیازهای افراد خانواده که پیوسته گسترش می یابد و پیچیده تر می شود، پاسخ گوید.
دکتر شهلا میرزایی پور جامعه شناس و کارشناس مدیریت با تأکید بر این نکته که والدین باید مدیریت عاطفی، روانی و اجتماعی را برای ایجاد روابط دوستانه و رسیدن به تکامل اعضای خانواده برعهده گیرند و اعمال کنند خاطرنشان می کند: «در بحث اداره هزینه های زندگی و ایجاد تعادل بین دخل و خرج خانواده نیز نیاز به مدیریت است و اهمیت منابع اقتصادی در خانواده تا آنجاست که مدیریت صحیح در این بخش می تواند منجر به تحکیم بنیان خانواده و کاهش تنش ها و مشکلات خانوادگی شود.» وی در پاسخ به این سؤال که مدیریت مالی خانواده با چه کسی باید باشد، می گوید: «معمولا مشارکت پدر و مادر در این امر منجر به موفقیت در امور مالی و کاهش مشکلات اقتصادی می شود، اما در عین حال کارشناسان اقتصادی اعتقاد دارند که زنان به دلیل دقت نظر در اداره امور مالی خانواده، از موفقیت بیشتری برخوردارند.»
● قناعت، راهکار کاهش اضطراب در خانواده
در این نکته شکی نیست، آن چه که موجب آسایش و راحتی جسم و روح انسانی است قناعت و بی توجهی به امور دنیاست و فردی هم که دارای مناعت طبع و عزت نفس است، نزد همگان عزیز و سربلند است.
حجت الاسلام منصوری محقق و نویسنده با اشاره به تأثیرگذاری قناعت بر امور زندگی و نقش غیرقابل انکار آن در بهبود روابط اجتماعی و اقتصادی و کاهش اضطراب ها و استرس ها و البته اختلافات خانوادگی می گوید: «آیات بسیاری در قرآن مجید بر ضرورت اعتدال و میانه روی در حوزه های مختلف تأکید می کند. از جمله این حوزه ها، اقتصاد و اعتدال در چگونگی هزینه کردها است.»
این محقق و نویسنده تأکید می کند در آیاتی که به اصول اقتصادی جامعه می پردازد اصل نخست بر میانه روی و اعتدال است.
وی در ادامه می گوید: «در خانواده و مدیریت دخل و خرج نیز اصل را باید قناعت قرارداد و به مقداری که درآمد وجود دارد، هزینه کرد. درآمد اگر کم یا زیاد باشد فرقی نمی کند، هزینه باید به گونه ای تنظیم شود که محیط خانه به دور از هرگونه اضطراب و تشویش روحی و روانی باشد و آرامش خانه برهم نخورد.»
آیا تاکنون به این پرسش اساسی اندیشیده ایم که چه عواملی لذت و شادی، نشاط و شادکامی را در خانواده ها به ارمغان می آورد؟ در این نکته شکی نیست که مرد و زن به اختیار، اشتیاق و امیدوار جاده زندگی مشترک خود را می پیمایند؛ اما این مسیر توام با سختی ها و مشکلاتی است. البته تنها راهکار عبور از آن و حداقل کاهش دامنه مشکلات پیش رو همدلی و همراهی اعضای خانواده و چگونگی اشراف و آگاهی والدین درباره مدیریت صحیح هزینه هاست.
هزینه های متنوع و متفاوتی بر دوش خانواده ها قرار می گیرد. بخشی از آن ضروریات یک زندگی معتدل، مقتصد و آرام از هیجانات کاذب محیطی است و بخشی دیگر ناشی از نفوذ پدیده های مذموم اسراف، تجملگرایی و برتری جویی هاست. بدون تردید مدیریت صحیح هزینه ها منافذ نفوذ این گونه پدیده ها را در خانواده می بندد.
اسلام به عنوان مکتبی انسان ساز بیشترین توجه را به تکریم، تنزیه و تعالی خانواده دارد و این نهاد مقدس را کانون تربیت، مهد مودت و رحمت می شمرد. لذا سعادت و شقاوت جامعه انسانی را منوط به صلاح و فساد این کانون می داند و هدف از تشکیل خانواده را تامین نیازهای مادی، عاطفی و معنوی انسان از جمله دستیابی به سکون و آرامش برمی شمارد. انسانها در خانواده به هویت و رشد شخصیتی دست می یابند و در خانواده های سالم و مبادی آداب اسلامی به تکامل معنوی و اخلاقی نائل می شوند، لذا خانواده عامل کمال بخشی، آرامش و سکونت و همچنین بالندگی یکایک اعضای خویش می شود.
● حرص و آز بیماری خطرناک اخلاقی
حجت الاسلام خلیل منصوری نویسنده و محقق امور دینی- فرهنگی یکی از عوامل آرامش در خانواده را حفظ و تقویت روحیه قناعت افراد خانواده می داند. وی در تعریف قناعت آن را حالتی برای نفس می داند که سبب اکتفای افراد به میزان حاجت و قدر ضرورت ها می شود. وی با اشاره به این که طمع به عنوان یکی از صفات ناپسند اخلاقی در برابر قناعت قرار دارد می گوید: «حرص و آز و طمع و فریفتگی به مال دنیا از جمله بیماریهای خطرناک اخلاقی است که مفاسد مادی و معنوی فراوانی را در بردارد و انسان را به آلودگی ها و زشتی ها گرفتار می کند.»
در روان شناسی شخصیت به این نکته تاکید شده است که اعتماد به نفس به معنای تکیه بر توانایی خود است و عزت نفس به معنای آن است که در عمل و رفتار خویش برداشته های درونی و ذاتی اعتماد و تکیه باشیم، امام صادق«ع» درباره ارزش قناعت و میانه روی در زندگی می فرماید: آیا گمان می کنی خداوند کسی را که موهبتی بخشید از کرامت اوست و یا آن را که از موهبتی بازداشت از خواری اوست؟ نه ولی مال از آن خداوند است که در نزد بنده امانت می نهد و اجازه داده تا به میانه روی بخورند و بپوشند و نکاح کنند و مرکب گزینند و بیش از آن را به مستمندان با ایمان بازگردانند.
گویند حضرت موسی از پروردگار پرسید بی نیازترین (داراترین) بندگان تو کیست؟ فرمود: قانع ترین آنها به آن چه که او را عطا کردم. وی ادامه می دهد:
در روایات است که میانه روی و قناعت سرشارترین گنج است و در برخی از روایات نیز قناعت را مالی دانسته است که پایان ندارد. بنابراین قناعت بهترین شیوه برای دست یابی به آرامش در زندگی خانوادگی است و هر کسی که از قناعت دست بشوید و یا توازنی میان دخل و خرج او نباشد به اضطراب و تشویش دچار می شود و بسترهای تکاملی خود و خانواده را در معرض خطر قرار می دهد.
مدیریت باورها و ارزش ها در خانواده
الهه سهرابی ۳۶ سال دارد و کارمند یک شرکت است و از اینکه توانسته مدیریت صحیحی در هزینه منزل و خانواده اش داشته باشد، ابراز رضایت می کند و می گوید: « ابتدا باید هزینه خرجهای ثابت و اقساط ماهیانه را کنار گذاشت، هر فرد با درآمدی که دارد باید اولویت بندی کند. ما هزینه ها را به دو دسته ضروری و غیرضروری تقسیم کنیم ضمن اینکه بتوانیم پس انداز اندکی هم داشته باشیم و به اندازه جیبمان خرج می کنیم.
دکتر ابراهیم رزاقی استاد رشته اقتصاد با اشاره به این که در علوم مدیریت به شعار «هرچه بهینه تر، مطلوبتر» توجه می شود، می گوید: براساس این شعار مدیریتی، هرچه هزینه ها کمتر و برای دستیابی به کیفیت مطلوب و مناسب صورت گیرد، بهتر است.»
وی با اشاره به اینکه هزینه ها برای رفع نیازها در برابر درآمدها صورت می گیرد و لذا به دلیل تنوع، طیف وسیعی را تشکیل می دهند به هزینه ضروری، بلند مدت و کوتاه مدت اشاره می کند و می گوید: «در صورت اول شخص بدون آنها نمی تواند ادامه حیات دهد مثل غذا و پوشاک و... که برحسب درآمد آنها را طبقه بندی می کند اما در مورد هزینه های دیگر، به باور ما ارتباط دارد که چه خرج هایی را جزو کدام دسته قرار دهیم و این مسئله در خانواده ها متفاوت است و به درآمد آنها بستگی دارد. اما علیرغم دسته بندی های موجود، ما به عنوان انسان از طریق باورها باید درآمدها را هزینه کنیم، فرقی نمی کند مسئول و مدیریت این هزینه زن باشد یا مرد دو طرف به دلیل باور و استدلالی که دارند هزینه ها رابه صورت کوتاه مدت بلند مدت و ضروری تقسیم می کنند و محتوای مدیریت این است که چگونه خرج کنیم که منابع واقعی خانواده تامین شود و این مدیریت نیاز به شناخت مبانی ارزشی دارد.» وی می گوید:«بحث مدیریت هزینه ها به بحث مدیریت باورها و ارزشها ارتباط دارد. و به دلیل تنوع مجموع مدیریت ها، این اجازه به ما داده می شود که با خرد و منطق بیشتری هزینه ها را اداره کنیم.»
دکتر رزاقی با اشاره به این که ضرورت مدیریت هزینه برای اقشار کم درآمد حیاتی تر است، می گوید: «افرادی که درآمد بالایی دارند، اگر در هزینه کرد درآمد، دچار خطا و اشتباه شوند امکان جبران اشتباهات را دارند، اما در قشر کم درآمد امکان جبران اشتباه سخت تر است.» وی ضمن مثبت خواندن نحوه مدیریت هزینه به شکل سنتی در ادامه چنین می گوید: «در زمان گذشته اصول ساده زیستی و توجه به مبانی ارزش های دینی در بسیاری از خانواده ها رعایت می شد و مردم زندگی راحتتری داشتند، اما متاسفانه امروزه به دلیل ظهور پدیده تجملگرایی و خانواده های نوکیسه،
چشم و هم چشمی و مصرف گرایی به جای ارزشهای گذشته، خانواده ها و مخصوصاً قشر جوان با مشکلات زیادی حتی در همان شروع زندگی روبرو هستند.»
● چهره سازی با پوشش تجملاتی
دکتر رزاقی نحوه هزینه کردها در امور زندگی را یکی از دلایل عدم مدیریت صحیح هزینه در خانواده می داند و می گوید: «عده ای که پولهای باد آورده و بدون زحمت را یک شبه به دست آورده اند، امکان خرید بیشتری برای خود به وجود می آورند تا بوسیله کالا برای خود شخصیتی به وجود آورند در نتیجه خود را پنهان می کنند.» به اعتقاد این اقتصاددان نوکیسه های جدید مدیریت گذشته را قبول نداشته و مدیریت بهینه را ضروری نمی دانند، این عده برای خودنمایی، تحقیر دیگران و درست کردن شخصیت دروغین هزینه می کنند. این افراد بر خلاف پولداران قدیمی و گذشته، الگوهای منفی به جامعه ارائه می دهند.
وی به نقش رسانه ها در فرهنگ سازی و ارائه الگوهای بهتر و برتر برای رفع این مشکل اشاره می کند و می گوید:« متاسفانه تبلیغات تجملات و مصرف گرایی که از طریق پخش سریال ها در صدا و سیما صورت می گیرد، خانواده ها را سخت تحت تاثیر قرار می دهد، که این بزرگترین عامل گسترش مصرف و عدم مدیریت هزینه بهینه است.»
● فراموشی رازهای موفقیت
رویکرد برخی از خانواده ها به چشم و هم چشمی و گرایش به تجملات به فراموشی تدریجی این جمله مهم که «باید درعلم، کمالات، شعور و درک خود را با بالاتر از خودمان مقایسه کنیم و در شرایط زندگی با پایین تر از خودمان مقایسه کنیم و در شرایط زندگی با پایین تر از خود» منجر می شود.
حسن ضابطی کارشناش روانشناسی با اشاره به اینکه وقتی این اصل فراموش شود گرایش به سوی مصرف زدگی، تجملات و چشم و هم چشمی بیشتر می شود می گوید: «دراین صورت ما همواره نگرانیم و خود را با دیگران دراین باره که مثلا چه خانه لوکسی دارند، چه ماشینی سوار می شوند و... مقایسه می کنیم. وقتی این فراموشی اتفاق می افتد ما تا انتها در زندگی مشکل داریم و راه بسیار سختی را باید طی کنیم.» وی معتقد است برای ایجاد راحتی و خوبی در زندگی خود باید خوبی های دیگران را دید و خوبی چیزی جز فهم، کمال و شعور، قدرت بیان و منش و رفتارنیست و ادامه می دهد: «در بحث هزینه و مدیریت آن اول باید به جیب خودمان نگاه کنیم و ببینیم پایین تر از ما چگونه زندگی می کنند و حسن این نوع نگاه و بینش این است که ما از چگونگی زندگی دیگران مطلع می شویم و راحتتر می توانیم امور زندگی خود را براساس واقعیت هایی که برای ما متصور است پیش ببریم.
اما زیبایی برای عده ای شاید در لباس زیبا تجلی یابد و سعی در به دست آوردن آن نماید و از طرف دیگر وقتی با کمبود هزینه برای تامین آن روبرو می شود، در زندگی دچار مشکل و اختلاف می شود و از این رو مدیریت هزینه در خانواده هایی که درآمد محدودتری دارند الزام آورتر است.»
وی با تاکید به اینکه مدیریت در خانواده ها با توجه به شرایط فعلی جامعه سخت است و آنکه درآمد کمتری هم دارد درهمین جامعه زندگی می کند و هزینه ها شامل حال او هم می شود، می گوید: «افراد باید خود را با شرایط وفق دهند و براساس میزان درآمد خود خرج کنند تا دخل و خرجشان با هم بخواند.
البته بحث تدبیر هزینه به میان می آید که چه مقدار، کجا و به چه میزان و برای چه چیزی هزینه کنیم و از این رو فرد دچار اسراف و ولخرجی و دیگر گناهان می شود و بسیار دیده شده در خانواده هایی با درآمد بالا هر ساله مبلمان و سرویس منزل را که تا سال ها کارآیی دارد، عوض کرده اند فقط به صرف اینکه از این مدل و شکل آن ها خسته شده اند و یا از مد افتاده است.»
وی به عوامل روانی و درونی این مسئله در افراد اشاره می کند و می گوید: «انسان نیاز به تنوع دیداری یا بصری دارد یک نواخت شدن وسایل خانه و چینش آنها باعث گرایش عده ای از افراد به سمت اسراف و ولخرجی های اضافه می شود اما می توان با یک تدبیر صحیح جلوی هزینه های اضافی را گرفت و با تغییر دکوراسیون و جابه جایی همان وسایل محیطی شاد و صمیمی را در خانواده به وجود آورد بدون اینکه مجبور شود هزینه ای را بپردازد.»
● ضرورت آینده نگری ها
مدیریت اقتصادی خانواده باید براساس میزان درآمدهای هر یک از اعضای خانواده و هزینه ها تنظیم شود و این در میان خانواده هایی موفق تر است که در این فرمول جایی را برای پس انداز درنظر بگیرند. دکتر شهلا میرزایی پور، جامعه شناس می گوید: «به اعتقاد کارشناسان برابری هزینه ها و درآمد نشان از این دارد که خانواده براساس شرایط حال تصمیم گیری کرده است، اما اگر در مدیریت اقتصادی جایی نیز برای پس انداز درنظر گرفته شود، نشان از آینده نگری خانواده دارد که معمولاً این گونه خانواده ها کمتر دچار مشکلات مالی و اقتصادی می شوند و در مشکلات و پیشامدهای غیر منتظره مستأصل نمی شوند.»
وی می گوید: «در شرایط غیرعادی و بحرانی که هزینه های خانواده به دلایل مختلف از جمله بیماری، بیکاری و... بیش از درآمد می شود، مدیریت بحرانی می تواند پیامدها و مشکلات ناشی از این حادثه یا واقعه را کاهش دهد، در این وضعیت خانواده هایی که آینده نگری را پیشه خود کرده اند، راحت تر از این گونه بحران ها می گذرند.» به باور وی درحال حاضر به دلیل گسترش پدیده تجمل گرایی، مخارج اضافه، نداشتن قناعت و صرفه جویی و تبعیت از الگوهای مصرف اسراف گونه بسیاری از خانواده های ایرانی مدیریت اقتصادی را در خانواده خود اعمال می کنند و نیمی از آنها نیز به دلیل نداشتن مدیریت بر دخل و خرجشان با مشکلات مالی روبه رو می شوند.
این جامعه شناس می گوید: «اگرچه تورم در جامعه کمی بالاست و هر روز هزینه های کالاهای ضروری مسکن و... افزایش می یابد، اما با رعایت مدیریت اقتصادی می توان تا حدودی از بار مشکلات کاست. صرفه جویی، قناعت و پرهیز از تجمل گرایی و چشم و هم چشمی از ملزومات اجرای مدیریت مالی است، بنابراین در اقتصاد خانواده باید براساس داشته ها و درآمدها برای هزینه ها برنامه ریزی کرد و نه براساس خواسته ها، این مسئله مهمترین اصل در مدیریت اقتصادی خانواده است.» وی تأکید می کند: «با مدیریت اقتصادی و مالی بر درآمدهای خانوار همراه با صرفه جویی و پیشه کردن قناعت و فرهنگ سازی درباره آن آرامش، شادابی و نشاط در خانواده حاکم می شود. چرا که دیده شده است بسیاری از خانواده های مرفه با وجود در اختیار داشتن امکانات مالی افسرده، مضطرب و از هم گسیخته هستند. بنابراین با تلفیق مدیریت اقتصادی خانواده با آموزه های دینی می توان به آرامش دست یافت.»
شکل گیری پدیده مذموم تنوع طلبی در برخی خانواده ها را نباید نادیده گرفت. این آفت به تدریج دیگر خانواده ها را نیز تحت الشعاع خود قرار می دهد. رویکرد به این پدیده علاوه بر این که خانواده هایی را -که تنها پدر، تامین کننده نیازهای آنان است- در فشار و تنگنا قرار می دهد، روحیه نامتعارف مصرف زدگی و زندگی تجملاتی را گسترش می دهد. بدون تردید باید گسترش این گونه آفت های زندگی متعادل و آرامش بخش را مهار کرد.
زن و مرد به تازگی پیوند ازدواج بسته اند. رفتار و گفتار آنان در زندگی، نوع احترام و دلدادگی عاشقانه متقابل به یکدیگر، شیوه مدیریت اقتصادی هزینه های زندگی آنان نقل محافل و مجالس خانوادگی آشنایان و دوستان آنها شده است.
مرد در محیط اداره و زن در خانه سنگ صبور دوستان خود شده اند که آنان را برای راهنمایی درگذر از مشکلات موجود اقتصادی به راهنمایی فرا می خوانند.
مرد با رویکرد به سیره علمی و عملی امامان و بزرگان و عالمان دین از نگاه مقتصدانه و معتدل به نیازهای روزمره زندگی می گوید و زن در خانه و در جمع زنان همسایه یا فامیل مشق شیوه های خانه داری و رعایت در هزینه های روزانه را با آنان بازنویسی می کند.
واقعیت این است که برخی از خانواده ها به خطا به سمت و سوی الگوهای وارداتی در نوع پوشش، تغذیه، دکوراسیون منزل و حتی شیوه های ارتباطی با اعضای خانواده در غلتیده اند ناآگاهانه به سمت مرکز گرداب پیش می روند.
● تنوع طلبی ها و مدیریت متنوع خانواده ها
درست خرج شود. ابوالقاسم عرب پوریان اقتصاددان به تنوع نگاه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی در جامعه اشاره می کند و می گوید: «به نظر می رسد به تعداد خانواده ها مدیریت اقتصادی مختلف وجود دارد. به این معنی که خانواده ها براساس نگاه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مختلف خود، برای دخل و خرج برنامه ریزی می کنند.» این اقتصاددان درباره نسخه مدیریت اقتصادی در خانواده ها می گوید: «نمی توانیم برای مدیریت اقتصادی خانواده ها به دنبال فرمول و یا مدلهای پیچیده باشیم، گاهی افراد ساده و عادی آن چنان به خوبی مدیریت اقتصادی را در خانواده اعمال می کنند که برخی تحصیل کرده های رشته های اقتصاد و مدیریت توانایی آن را ندارند.» به اعتقاد وی درک موقعیت خانواده، تشخیص منابع و چگونگی تأمین آنها، با شناخت نیازهای ضروری مدیریت صحیح را می طلبد که نباید از آن غفلت کرد. وی ادامه می دهد: «در این میان اهمیت بهره وری را هم نباید نادیده گرفت چرا که بهره وری در اقتصاد خانواده نقش پررنگی دارد. به این معنی که چگونه بتوانیم با منابع موجود نتیجه بهتر به دست آوریم و برای رسیدن به این مهم هم باید با استفاده از مجموع داشته های افراد خانواده به نیازهای اعضای خانواده مناسبتر و بهتر از گذشته پاسخ داد.»
● یک الگوی دینی- معرفتی برای زندگی
یکی از مباحثی که در حال حاضر مطرح شده این که افزایش قیمتها و هزینه های سنگین زندگی بر آرامش خاطر برخی خانواده ها تأثیرگذار بوده به گونه ای که والدین هر دو یا تنها پدر نمی توانند از پس هزینه ها برآیند. اما بی تردید این تمام واقعیات نیست بلکه به اعتقاد برخی از کارشناسان این گروه از خانواده ها دچار نقص در مدیریت خانواده هستند و فرهنگ قناعت و صرفه جویی در این خانواده ها بسیار کم رنگ است.
حجت الاسلام منصوری با اشاره به نقش قناعت و ساده زیستی و الگوهای دینی با توجه به ایام فاطمیه، به زندگی حضرت فاطمه(س) اشاره می کند و می گوید: «فاطمه «س» الگویی است برای همه کسانی که می خواهند انسان باشند و در دستیابی به مقام ربوبیت سربرآسمان بسایند و این امر از آن بابت است که فاطمه«س» زنی جامع و دربردارنده همه کمالات و مقاماتی است که آدمی می تواند بدان دست پیدا کند.» این محقق ادامه می دهد: فاطمه«س» از زنانی بود که زندگی اش را با برنامه اداره می کرد. همه ساعات و دقایقش از روی حساب بود و اوقات شبانه روزش با برنامه ریزی همراه بود و همینطور در دخل و خرج زندگی هم برنامه ریزی داشت. خانواده فاطمه«س» خانواده فقیری نبود ولی فقرشان اختیاری است نه اضطراری تنها درآمد سالانه شان از فدک ۸۰هزار دینار بود ولی آن را در راه مردم مصرف می کردند زندگی خود آنها فقیرانه بود و رسول خدا«ص» هم این فقر را از آنان دورنکرد، بلکه سعی داشت آنان را در همان فقر و قناعت نگه دارد. حضرت فاطمه زاهد بود، نه به معنی تارک دنیا، بلکه بدان معنی که دنیا نتوانست در او تصرفی کند و او را اسیر و برده خود سازد. او در زندگی قانع بود، نه در کسب و تصرف، بلکه در مصرف و آنچه که به دست می آورد در راه خدا صرف می کرد. او در زهد و قناعت و در ذخیره سازی برای کمک کارهای بزرگ، زنی الهی است.
محمد خود را کارمند یک شرکت دولتی معرفی می کند. وی با اشاره به این که هر یک از خانواده ها برای آینده زندگی خود برنامه هایی دارند معتقد است که برنامه های روزمره و کوتاه یا بلند مدت خود را باید مدیریت کرد. ادامه می دهد:
«داشتن جدولی از مخارج ثابت و متغیر، درک صحیحی از میزان خرجهای قطعی و احتمالی در طول ماه به ما می دهد. همچنین تهیه جدولی از مخارج واجب (ضروری) و غیر ضروری کمک زیادی در کنترل هزینه ها می کند ضمن اینکه افراد خانواده باید از فزون خواهی پرهیز کنند و درک صحیحی از طبقه اجتماعی که به آن تعلق دارند، داشته باشند و مخارج خود را با طبقه ای که به آن تعلق دارند منطبق کنند و خانواده ها باید بپذیرند که تغییر طبقه اجتماعی با گرفتن وامهای کلان که باز پس دادن آن می تواند بنیاد خانواده را متلاشی کند ممکن نیست و به نظر من تعامل همسران در بودجه بندی مخارج برای ایجاد آرامش در زندگی بسیار مهم است.»
● سیاست هایی برای اداره یک کشور کوچک
محمدباقر بهرامی رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس در گفت وگو با سرویس گزارش روز کیهان با اشاره به اینکه وقتی بحث هزینه مطرح می شود، ناخودآگاه بحث درآمد هم مطرح می شود، می گوید: «خانواده یک کشور کوچک است که لزوم برنامه ریزی در بودجه آن کاملا ضروری به نظر می رسد. با توجه به اینکه پیش بینی درآمدها و هزینه ها، بودجه نامیده می شود، اما این بودجه ریزی و پیش بینی درآمدها، باید علمی، قاعده مند و واقعی باشد. هر قدر نرخ بودجه علمی قاعده مند و واقعی تر باشد، پیش بینی درست تری خواهیم داشت و به قول ما مجلسی ها متمم نمی خواهد.»
وی تأکید می کند که درآمد در خانواده ها باید پیش بینی شود و براساس درآمدهای واقعی هزینه صورت گیرد. این نماینده مجلس می گوید: «مدیریت هزینه وقتی صحیح است که تمام اعضای آن در تصمیم گیری مشارکت داشته باشند، از کودکی باید به فرزندانمان نحوه هزینه کردن و مدیریت صحیح را آموزش دهیم. هزینه ها باید اولویت بندی شوند، برای حوادث غیرمترقبه هم باید پیش بینی هایی صورت گیرد. با مدیریت مشارکتی هزینه ها، خانواده ای فعال و بشاش خواهیم داشت.» بهرامی یادآور می شود که زن و مرد در ترمولوژی اقتصاد خانواده مطرح نیست و ادامه می دهد: «خانواده باید صحیح اداره شود هرقدر اعضای متخصص و دانش آموخته در اداره خانواده بیشتر مشارکت کنند خانواده موفق تر است و نکته دیگر در مدیریت هزینه، تعیین اولویت است که مثلا آیا تأمین نیازهای ضروری اعضای خانواده مهمتر است یا داشتن مبلمان و تلویزیون چند میلیونی و...»
وی به نقش قناعت و اثرات مثبت آن در زندگی اشاره می کند و می گوید: «وقتی قناعت در خانواده باشد اسرافی صورت نمی گیرد و به راحتی می توان آینده نگری داشت که درآمد را برای تأمین مسکن مسائل فرهنگی و آموزشی و تربیت فرزندان هزینه کرد و این عملکرد در نسلهای آینده هم تأثیر می گذارد که به جای توجه به زرق و برق و تجملات به برنامه های آموزشی و مسکن تحصیل و... بهای بیشتری دهند.»
● خانه انبار کالاهای غیرضروری!
در مدیریت صحیح اقتصاد خانواده و بویژه در خرید و مصرف کالاها و خدمات، داشتن تصویری روشن از کالاهایی که جایگزین شدنی هستند ضرورت دارد. عفت شریعتی نماینده مردم مشهد با اشاره به اینکه تبلیغات کالاهای غیرضروری مردم را به سوی مصرف بی رویه و انباشت کالاها سوق می دهد می گوید: «ما نمی توانیم در تناقض زندگی کنیم، مثلا بگوییم چشم و هم چشمی بد است و از سوی دیگر دنبال خرید و تهیه کالاهای غیرضروری برویم و این مسئله در مورد زوجهای جوان بیشتر صدق می کند که خوشبختی آنها را انبوهی از کالاهای وارداتی تأمین نمی کند، خوشبختی زمانی به دست می آید که جهان بینی و نگرش ما به زندگی بر فرهنگ صحیح اسلامی قرار گیرد.» وی بر این مسئله تأکید می کند که تهیه کالاهای غیرضروری دغدغه خانواده ها شده است. و با توجه به اینکه روحیه شکرگزاری در جامعه کم رنگ شده است، توجه به الگوهای دینی، مطالعه زندگی ائمه«ع» و توجه به قناعت و ترویج فرهنگ و شکرگزاری در زندگی آرامش را به خانه ها برمی گرداند.
شریعتی به نقش مثبت و مؤثر مدیریت هزینه توسط خانمها در زندگی اشاره می کند و می گوید: «در امور خانه مسلما خانمها بهتر می توانند برنامه ریزی کنند همانطور که در زندگی خانوادگی حضرت علی، حضرت فاطمه«س» مدیریت هزینه را برعهده داشتند چون خانمها بهتر می توانند هزینه ها را بسنجند.»
● جایگزینی کالاها
اداره درست و اصولی هزینه های زندگی گرچه برای همه خانواده ها امری لازم و ضروری است، ولی برای خانواده های کم درآمد مهمتر و ضروری تر می نمایاند. اگر خانواده هایی با درآمد بالا براثر مدیریت نادرست هزینه ها حجم زیادی از درآمد خود را به ریخت و پاش های تجملگرایانه اختصاص می دهند در مورد خانواده های کم درآمد و فقیر، مدیریت نادرست هزینه ها گاه زندگی خانوادگی آنان را در آستانه خطر قرار می دهد دکتر ابراهیم رزاقی با اشاره به اینکه امکان جایگزینی کالاها و خدمات در خانواده وجود دارد می گوید: «ممکن است کالاهایی از نظر کیفیت یا بسته بندی و یا اندازه اندکی از هم متفاوت و یا با عرف مصرف خانواده های پردرآمد همخوان نباشد ولی در عوض دارای تفاوت بهای آشکاری با کالاهای همانند خود باشند، در این صورت برای کاهش هزینه های خانواده می باید کالاهای ارزانتر را جانشین کالای گرانتر کرد. »این کارشناس اقتصادی نیز معتقد است که برنامه ریزی در هنگام افزایش درآمدهای خانواده از افزایش بی رویه هزینه های آن به دلیل افزایش درآمدها جلوگیری می کند. وی می گوید: «با توجه به روزانه و ضروری بودن مصرف برخی کالاها و خدمات و غیرضروری بودن برخی دیگر باتوجه به نگاه خانواده و بویژه میزان درآمد و چگونگی به دست آوردن آن، معیارهای مصرف خانواده شکل می گیرد. درآمد هرچه آسانتر و زیادتر به دست آید، ساده تر و تندتر می تواند صرف هزینه های غیرضروری، تجملی شود.» وی با اشاره به بحث دشواری کاهش هزینه ذکر این نکته را ضروری می داند که باتوجه به اینکه هزینه های جاری یا کوتاه مدت و مصرفی به طور روزمره تکرار می شوند مشکل ترین بخش مدیریت هزینه ها، مربوط به این هزینه هاست. می گوید: «کاهش این هزینه ها پس از افزایش آن، بویژه هنگامی که مدت این افزایش زیاد باشد و کاملا برای خانواده به صورت عادت درآمده باشد، بسیار رنج آور است. مدیریت بخردانه هزینه ها، علاوه بر داشتن برنامه ای برای هزینه های گوناگون، ایستادگی در برابر افزایش هزینه ها و بالا رفتن از نردبان هزینه ها را به دلیل دشواری کاهش آن نیز لازم دارد.»

صدیقه توانا

منبع : روزنامه کیهان