فوران غیرقابل مهار قیمت ها

در ایامی که نفت، روز به روز و لحظه به لحظه رکوردزنی می کند، بهای نفت خام در بازارهای جهانی تحت تاثیر توان ایران در صادرات این ماده و اظهارات محمود احمدی نژاد، رئیس جمهوری اسلا می ایران مبنی بر در دست بررسی بودن کاهش سقف تولید نفت ایران، به ۱۲۷ دلا ر در هر بشکه رسید.
در این میان اما آنچه که بیش از علت صعود شاخص قیمت ها مهم می نماید، پیش بینی آغاز شوک نفتی جدیدی است که بی شک مدت ها جاودانه خواهد ماند. در حقیقت، در پی این تحولا ت و این رخدادها است که اکنون کشورهای صادر کننده و وارد کننده نفت و فرآورده های نفتی، بحران را تا مغز استخوان احساس می کنند. چه تورم جهانی از یکسو و کاهش ارزش دلا ر از سوی دیگر موجب شده است که قیمت ها بی آنکه در فکر فرود باشند به فراز بیندیشند. وارد کنندگان آن قدر با مشکل مواجه اند که حتی زمانی برای مصاحبه های همیشگی خود انتقاد از اوپک و اوپکی ها هم نمی گذارند.
در گوشه ای دیگر از جهان اما صادر کنندگان، بیشترین درآمد را از فروش نفت کسب می کنند. قیمت های امروز اگرچه به رغم آنها چندان فاصله ای با دهه ۷۰ با در نظر گرفتن تورم و کاهش دلا ر ندارد اما شکی نیست که همین مقدار ارزش برای نفت هم صاحبان این کالا را خرسند می کند. رکود اقتصادی جهانی، فرو رفتن سرمایه واردکنندگان در چرخ گوشت نفت و... برخی عباراتی است که تحلیلگران در تفسیر بازار از آن بهره می گیرند اما در این احوال باز هم می توان تصور کرد چهره مردمان تیره رو اما روشن بختی که به واسطه قرار گرفتن در ضلع جنوبی خلیج فارس و بهره مندی از ذخایر غنی نفتی، دشداشه بر تن، فرمان اتومبیل های آخرین مدل را در دست می چرخانند و سرخوش از دلا رهای نفتی که در پی فوران طلا ی سیاه از زمینشان در دست دارند، هر روز ثروتمندتر می شوند.
● کسی به دنبال علت نیست
تفاوت امروز بازار با چند ماه پیش را اگر بخواهیم بررسی کنیم، مهم ترین نکته ای که قابل اشاره می نماید این است که «برخلا ف ماه های قبل، کسی به دنبال دلیل افزایش قیمت نیست.»
بارزترین علت این امر اما گذر نمودار گرانی از حد تصور مصرف کنندگان و پایگاه های تحلیل گر بازار - که عمدتا از کشورهای مصرف کننده هستند - است. چه دیگر این روزها و در این وانفسای بازار جهانی نفت که قیمت ها لحظه به لحظه رشد می کنند، عواملی نظیر خرابکاری ها در مناطق نفتخیز نیجریه، اعتصاب کارگران نفتی در گوشه ای از جهان و حتی بلا یای طبیعی هم چندان مورد توجه قرار نمی گیرد. چه قیمت ها دیگر از آن محدوده ای که رسیدن به آن یا گذر از آن نیازمند صدور مجوز بازار باشد، گذشته است.
● تحقق زودهنگام یک پیش بینی
خاطرم هست روزی که دبیرکل اوپک در سفر به تهران، پشت میز مصاحبه با یک نشریه ایرانی نشست گفت: «امسال احتمال رسیدن بهای نفت به ۱۲۰ دلا ر هم وجود دارد.» حال اما هنوز سال به نیمه نرسیده، ماشین قیمت ها از مقصدی که آقای دبیرکل رسیدن به آن را محتمل می دانست هم گذشته است و با سرعت زیادی در راه بی پایان می راند.
در این ایام، هر کارشناس و تحلیل گری که مورد مصاحبه ای قرار می گیرد، قیمتی را به عنوان پیش بینی خود از بازار مطرح می کند و طبیعی است که ارقام نجومی تر و جذاب تر و جالب تر می نماید. یک نفر از نفت ۲۵۰ دلا ری می گوید و دیگری وعده ۲۰۰ دلا ر را برای هر بشکه نفت می دهد. بعضی از ۱۸۰ دلا ر می گویند و عده ای هم نفت ۱۵۰ دلا ری را محتمل می دانند. اما آنچه که همه بر آن اتفاق نظر دارند، این است که «نفت، گران می شود و گران می ماند.»
● وقتی که شاخص ها بکسل می شوند
بازار نفت، آن قدر برای عکس العمل نشان دادن آماده است که هر اتفاقی بر آن اثر می گذارد چه رسد به اینکه این اتفاق، سخنرانی مهم رئیس جمهور یک کشور مهم نفتی باشد، آن هم کشوری که به تازگی ذخایر نفتی اثبات شده اش، جایگاهش را در میان دارندگان ذخیره نفت به مکان دوم ارتقا داده است.
ایران بهای کنونی نفت خام در بازارهای جهانی را منصفانه نمی داند زیرا بهای مشتقات حاصل از این انرژی و خدماتی که این ماده به صنایع ارائه می دهد، بسیار بالا تر است. در پی این جریان بود که محمود احمدی نژاد به عنوان رئیس جمهور یکی از مهم ترین کشورهای تولید کننده نفت خام در سازمان کشورهای صادر کننده نفت خام (اوپک) در حاشیه نشست حمطبوعاتی با اعلا م این که «تهران طرح کاهش تولید را در دست بررسی دارد»، موجبات بکسل شدن شاخص ها را تا حد ۱۲۷ دلا ری فراهم کرد.
● به دنبال رکورد ۲۰۰ دلاری
اما نفت این روزها به قدری گران شده که رسیدن آن به سطوح بالا تر در سال جاری میلا دی هم دور از ذهن نیست. برخی از اعضای اوپک از جمله وزیر نفت کشورمان، رئیس اوپک ودبیر کل این سازمان چنین عقیده ای دارند. وزیر نفت ایران می گوید که اگر وضعیت کنونی بازار جهانی نفت ادامه یابد احتمالا شاهد افزایش بهای نفت به ۲۰۰ دلا ر در هر بشکه خواهیم بود. غلا محسین نوذری در سخنانی گفت که با ادامه وضعیت کنونی بازار رسیدن به روزهایی که در آن هر بشکه نفت ۲۰۰ دلا ر عرضه شود; دور از دسترس نخواهد بود. وزیر نفت ایران در گفت وگو با یک خبرگزاری داخلی گفت که کاهش ارزش دلا ر و نگرانی در مورد عرضه نفت نیجریه دلا یل افزایش بهای نفت هستند که در روزهای اخیر به ۱۲۳ دلا ر هر بشکه رسیده است. این در حالی است که ایران و دیگر اعضای اوپک که دو پنجم نفت جهان را عرضه می کنند، عواملی به جز عرضه و تقاضا را علت افزایش بهای نفت می دانند. وزیر نفت ایران گفت: در واقع ارزش دلا ر آمریکا کاهش یافته است و دلیل دیگر افزایش بهای نفت نیز مربوط به مشکلا ت تولید در نیجریه است. بهای نفت از کمتر از ۲۰ دلا ر هر بشکه در اوایل سال ۲۰۰۲ به بیش از ۱۲۳ دلا ر در حال حاضر افزایش یافته است.
پیش بینی می شود که این روند همچنان ادامه یابد. بررسی رویترز در هفته گذشته نشان داد که عرضه نفت اوپک در ماه آوریل به ۳۱ میلیون و ۶۴۰ هزار بشکه در روز رسید که پایین ترین میزان در سال جاری است. براساس این بررسی نه تنها تولید نیجریه بر اثر اعتصاب کاهش یافت بلکه ایران و عربستان به عنوان بزرگ ترین صادر کنندگان نفت اوپک در این ماه از تولید خود کاستند.
رئیس اوپک نیز می گوید که با کاهش ارزش دلا ر آمریکا بهای نفت ممکن است به ۲۰۰ دلا ر هر بشکه افزایش یابد. شکیب خلیل، رئیس اوپک، با اعلا م این مطلب در مجمع اقتصادی آمریکا و اعراب در واشنگتن گفت: اگر کاهش ارزش دلار در برابر دیگر ارزها ادامه یابد، افزایش بهای نفت به ۲۰۰ دلا ر در هر بشکه محتمل است. کاهش ارزش دلا ر و نگرانی از این که تورم ممکن است تشدید شود، سبب شده است بهای نفت در قیاس با سال گذشته دو برابر شود. این نگرانی ها همچنین سبب شده است سرمایه گذاران برای ایجاد حاشیه امنیت برای دارایی های خود به سوی بازار کالا ها روی آورند. همچنین گسیختگی های عرضه در نیجریه و افزایش تقاضای جهانی نفت موجب شده است بهای نفت از اوایل ماه مارس سال جاری بیش از ۱۰۰ دلا ر برای هر بشکه باقی بماند. شکیب خلیل گفت که عرضه و تقاضا در بازار متعادل است و ذخایر نفت در پنج سال گذشته در بالا ترین سطح قرار دارد. رئیس اوپک نگرانی های ژئوپلیتیک را از دیگر عوامل افزایش بهای نفت دانست و گفت که ما نباید قیمت های کنونی را با عرضه و تقاضا مرتبط بدانیم. سخنان رئیس اوپک درحالی است که جورج بوش، رئیس جمهوری آمریکا، قرار است به زودی از عربستان سعودی، بزرگ ترین صادر کننده نفت جهان، دیدن کند.
● افزایش ۳۵ درصدی هم محتمل است
در این باره،محمد علی خطیبی، معاون مدیر امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران که بنابر اعلا م منابع آگاه در وزارت نفت قرار است جانشین حسین کاظم پور اردبیلی در اوپک شود، هم عقیده ای مشابه دارد. او با اشاره به تداوم روند کاهش ارزش دلا ر واختلا ف شدید قیمت بین نفت خام های سبک و سنگین، احتمال افزایش ۳۵ درصدی قیمت نفت را محتمل ارزیابی کرد و گفت: طبق بررسی ها روند افزایش قیمت نفت خام در بازار متناسب با روند کاهش ارزش دلا ر است. خطیبی که با ایسنا گفت و گو می کرد، در تحلیل خود از اوضاع و احوال بازار گفت: احتمال شکست سیاست به کارگیری سوخت های گیاهی و نگرانی از تداوم عرضه نفت خام توسط برخی از کشورهای صادر کننده از جمله دلا یلی هستند که موجب تداوم روند افزایش قیمت اسمی نفت در بازار شده اند. وی افزود: در یک بررسی مشاهده شد که قیمت نفت سبد اوپک در سه ماهه چهارم سال ۲۰۰۷ معادل ۸۵/۱۱ دلا ر در هربشکه و در سه ماهه نخست سال ۲۰۰۸ معادل ۹۲/۶۷ دلا ر هر بشکه بوده که بیانگر افزایش حدود ۷/۵۶ دلا ر (حدود ۸/۱ درصد) در این دو دوره است به گفته او همچنین کاهش ارزش دلا ر در سه ماهه نخست سال ۲۰۰۸ میلا دی نسبت به سه ماهه چهارم سال ۲۰۰۷ میلا دی حدود ۸/۲ درصد بوده که با میزان رشد افزایش قیمت نفت هماهنگی دارد. در صورت ادامه روند کنونی و کاهش حدود هشت درصدی ارزش دلا ر در هر فصل پیش بینی می شود که کاهش ارزش دلا ر تا پایان سال ۲۰۰۸ میلا دی حدود ۳۰ تا ۳۵ درصد باشد.
معاون مدیر امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران با تاکید بر این که با توجه به نابسامانی های اقتصادی موجود در آمریکا تحقق این شرایط دور از انتظار نیست، خاطر نشان کرد: چنانچه کاهش ارزش دلا ر براساس روال کنونی ادامه یابد، قیمت نفت تا پایان امسال نسبت به سال گذشته میلا دی بین ۳۰ تا ۳۵ درصد افزایش پیدا خواهد کرد.
وی با بیان این که البته ممکن است افزایش قیمت نفت جلوتر از کاهش ارزش دلا ر اتفاق بیفتد، توضیح داد: در بازار انتظار کاهش ارزش دلا ر وجود دارد و فعالا ن بازار سعی می کنند با حضور در بورس هایی مانند نفت که کاهش ارزش دلا ردر آنها تعدیل می شود، دارایی خود را در مقابل کاهش ارزش دلا ر بیمه کنند. وی با اشاره به این که به همین دلیل مشاهده می شود که منابع مالی از بازارهای پولی به سمت بازار بورس نفت تغییر مسیر داده است، یادآوری کرد: با این تغییر، بازارهای کاغذی رشد می کنند و خرید و فروش کاغذی نفت توسط بورس بازان به شدت افزایش پیدا کرده و قیمت اسمی نفت بیشتر می شود. در این زمینه هیچ چشم انداز مثبتی برای تقویت ارزش دلا ر مشاهده نمی شود;گرچه در کشور ما ارزش فروش نفت خام به غیر دلا ر دریافت می شود، ولی هنوز بسیاری از کشورها ارزش نفت خام خود را با دلا ر دریافت می کنند. خطیبی اختلا ف قیمت نفت خام های سبک و شیرین با نفت خام های سنگین و ترش را در مواردی حدود ۱۳ دلا ر اعلا م کرد و گفت: در روز ۲۵ آوریل که قیمت نفت WTI به بیشترین حد خود یعنی ۱۱۹/۸۳ دلا ر رسید، قیمت نفت خام های شاخص خلیج فارس (دوبی) حدود ۱۰۶/۷۵ دلا ر بود که نشان می دهد این اختلا ف قیمت به شدت زیاد شده که به نفع کشورهای دارنده نفت سبک و شیرین است. وی با تاکیدبر این که میزان ارتقای قیمت نفت خام های سنگین و ترش از میزان کاهش ارزش دلا ر نیز کمتر است، تشریح کرد: اختلا ف قیمت دو نفت خام مقایسه شده فوق به طور معمول حدود سه تا پنج دلار بوده و اختلا ف ۱/۳ دلا ری بی سابقه است.
بنابراین با وجود افزایش اسمی قیمت نفت، از نظر مالی تغییر زیادی برای صادر کنندگان نفت حوزه خلیج فارس ایجاد نشده است. وی احتمال برگشت پایدار قیمت دلا ر را به کمتر از ۱۰۰ دلا ر با ادامه روند کنونی کاهش ارزش دلا ر در شرایط اقتصادی جهان بعید دانست و تشریح کرد: قیمت نفت سبک یک نوع آینه در برابر شرایط بازار است و تا زمانی که نگرانی های مختلف ژئوپلیتیک، ناآرامی برخی کشورهای تولید کننده و تهدید کشورهای صادر کننده از سوی برخی کشورهای مصرف کننده وجود داشته باشد، افزایش قیمت ها ادامه پیدا خواهد کرد.
در این راستا اگر چه قیمت واقعی نفت با در نظر گرفتن افت ارزش دلا ر و تورم تغییر قابل توجهی نکرده است ولی بعید است قیمت اسمی نفت به سطوح گذشته بر گردد. معاون مدیر امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران با تاکید برای که مشکل بازار کمبود نفت نیست، بلکه بازار نسبت به ادامه روند عرضه مطمئن نفت نگرانی دارد، افزود: همچنین این نگرانی درخصوص فرآورده های نفتی مانند گازوئیل و بنزین ایجاد شده است; به گونه ای که مدتی است قیمت هر تن از فرآورده های سبک به بیش از هزار دلا ر رسیده است. برای نمونه در روزهای اخیر هر تن سوخت جت با قیمت ۱۱۷۷ دلا ر و هر تن بنزین با قیمت ۱۱۳۲ دلا ر در بازار خرید و فروش شده است.
وی با بیان این که در حال حاضر در خصوص تداوم روند استفاده از سوخت های گیاهی که ممکن است بین ۱۰ تا ۲۰ درصد جایگزین سوخت های فسیلی (بنزین و گازوئیل) شود، تردیدهای جدی وجود دارد; تصریح کرد: در حال حاضر به دلیل اختصاص برخی از زمین های کشاورزی به سوخت های گیاهی و گران شدن قیمت مواد غذایی در تداوم سیاست کنونی ابهام ایجاد شده است. به گفته او محدودیت عرضه مواد غذایی علا وه بر افزایش قیمت آنها موجب ایجاد بحران جدی در دنیا شده است.

نویسنده : رضا لیاقت ورز

منبع : روزنامه مردم سالاری