لذت سیاحت جاذبه های کویر و کوهستان

سفرکردن خوب است و بهتر از آن موقعی که از این سفر اطلا عاتی مفید در زمینه گردشگری، تاریخی و حتی علمی عاید ما شود. فلا ت ایران از خطه سرسبز شمال گرفته تا جنوب که به آبهای نیلگون خیلج همیشه فارس ختم می شود پر است از جاذبه های تاریخی و فرهنگی و سیاحتی که در هیچ کجای دیگر نمی توان این موارد را یک جا در یک کشور یافت پس چه خوب است که سیر و سیاحت را از ایران خودمان آغاز بکنیم و دیدنی های آن را از نزدیک ببینیم سپس به گشت و گذار به کشورهای دیگر بپردازیم.
می خواهیم به استانی سفر کنیم که تمام جاذبه های طبیعی را درخود جای داده است. ازمناطق کوهستانی و سرسبز شمال استان گرفته تا کوهپایه های زیبا و هموار آن و سپس کویر دل نشین و دیدنی ایران که همه در استان سمنان قرار گرفته است. اگر از شمال به جنوب استان حرکت کنید تمام این زیبایی ها را به ترتیب مشاهده خواهید کرد. و سرانجام به دشت کویر
می رسید جایی که می توان در شب ستاره ها را به راحتی شمرد و حتی آنها را از آسمان چید و پی به قدرت بزرگ خداوند برد.
استان سمنان یکی از استان های کشور ایران بوده و مساحت آن تقریبا برابر است با ۹۷۴۹۱ کیلومتر مربع که ۱۰ درصد مساحت کل کشور را شامل می شود. این استان از نظر مساحت ششمین استان فلا ت ایران بوده و وسعت آن حدود چهار برابر استان تهران است که از شمال با استان های خراسان شمالی و گلستان و مازندران، از مشرق به استان های خراسان رضوی و همچنین خراسان شمالی، از جنوب به استان های یزد و اصفهان و از مغرب به استان های تهران و قم منتهی می شود و مرکز آن شهر سمنان است. طبق اطلا عات مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵ جمعیت استان برابر با ۵۸۹۷۴۲ نفر بوده که از این تعداد حدود چهارصد و پنجاه هزار نفر در مناطق شهری ساکن بوده اند. استان سمنان کمترین تراکم نسبی جمعیت را در ایران دارد و جالب این که این استان پهناور کمتر از یک درصد جمعیت کشور را به خود اختصاص داده است.
استان سمنان به خاطر داشتن موقعیت جغرافیایی، داشتن جاذبه های کوهستانی و کویری به دلیل موقعیت استان نظر هر گردشگری را به خود معطوف می کند. همچنین این استان به دلیل این که دارای اقلیم بیابانی و نیمه بیابانی و محدودیت های آب و خاک است از موقعیت کشاورزی مطلوبی برخوردار نیست و تنها کمتر از دو درصد از کل مساحت استان زیر کشت آبی ودیم است.
عمده ترین محصولا ت کشاورزی سمنان عبارتند از: گندم، جو، سیب زمینی، پنبه و چغندر قند. به دلیل دارا بودن مراتع دامداری این منطقه از وضعیت نسبتا خوبی برخوردار است و به همین علت یکی از قطب های دامپروری کشور نیز به شمار می رود. در ضمن این منطقه به دلیل تنوع مواد معدنی درخاک آن یکی از مناطق غنی کشور به شمار میآید زیرا رشته کوههای البرز از کوههای تالش در غرب استان گیلا ن تا ارتفاعات خراسان در مشرق ادامه دارد و این استان درجنوب رشته کوههای البرز قرار گرفته و ارتفاع آن به تدریج از شمال به جنوب کاسته شده و به کویر نمک منتهی می گردد. بنا به روایات و کتب تاریخی موجود محدوده کنونی استان سمنان بخشی از ایالت ورن که یکی ازایالت ۱۶ گانه دوران باستان بوده که در دوره مادها و هخامنشیان بخشی از قلمرو سرزمین پارت در مجاورت مادها تشکیل شده بود در دوران سلوکیان و اشکانیان این سرزمین کوی سن یا کومش نامیده می شد که در قلمرو پارتها بوده و بعدها در متون اسلا می و طرز صحیح اعراب گذاری آن به صورت قومس در آمده است. اهمیت سرزمین کومش یا کومس در تمامی دوران های تاریخ به واسطه قرار گرفتن این سرزمین برتلا قی گذرگاهی ارتباطی میان سرزمین های طبرستان با سرزمین های داخلی فلات ایران از یک طرف و سرزمین های خراسان و ماورا»النهر و آذربایجان از طرف دیگر بوده است.
به علت همین موقعیت ویژه در سراسر تاریخ این استان یکی از مناطق با اهمیت کشور به شمار می رفته و در واقع معبر تمام حوادثی بوده که میان شرق وغرب ایران رخ داده است این منطقه در تمام دوره حکومت مادها و هخامنشیان کومیسنه یا کومیشان (قومس بعد از اسلا م) جزو ایالت بزرگ پارت به شمار می رفته و دراین دوره سمنان شهر سرحدی ایالت های پارت و ماد به شمار می رفته است. به همین علت برخی از مورخان زمانی این شهر را جزو مادها و گاهی جرو پارتها به حساب می آوردند.در دوره های بعدی نیز سمنان مورد توجه خاص حکومت های مرکزی قرار گرفته و منازعه های متعددی بر سر این منطقه بین قدرتمندان در گرفت.
استان سمنان از مراکز قابل توجه صنایع دستی کشور است در این استان انواع صنایع دستی نظیر قالیبافی، سرامیک و سفال سازی، گلیم بافی و نمدمالی وجود دارد که هر یک از آنها سوغاتی ارزشمندی برای گردشگران و مسافران از استان به شمار میآیند. مهم ترین صنایع دستی سمنان عبارت است از: قالیبافی و تولید قالی و قالیچه که از دیر باز یکی از تولیدات مهم استان به شمار می رفته و این منطقه در دوران قبل دارای استادان زبردست قالیباف بود. البته به دلیل ورود فرش های ماشینی به بازار، نبود پشتوانه نیروی کار و طراح قالی و نیز به دلیل کهولت تدریجی استادان و کارگران قالیباف و نداشتن صرفه اقتصادی در این زمینه این رشته دچار رکود شدیدی شده است.
شهرستان سنگسر و شاهرود از مراکز مهم تولید قالی و قالیچه در استان سمنان به شمار می روند.
در سال ۱۳۵۵ هجری خورشیدی طبق تصمیم دولت وقت با اضافه شدن دماوند و فیروز کوه و گرمسار و ورامین فرمانداری کل سمنان به استان سمنان تبدیل شد و مرکز آن همچنان شهر سمنان باقی ماند. البته در تقسیمات کشوری سال های اخیر سه شهر دماوند و فیروزکوه و ورامین از استان سمنان جدا و به استان تهران ملحق شد. استان سمنان در حال حاضر دارای ۴ شهرستان، ۱۴ شهر و ۱۰ بخش و ۲۱ دهستان است. شهرستانهای آن عبارتند از: سمنان، شاهرود، دامغان، گرمسار.
همان طور که در قبل اشاره کردیم استان سمنان از مراکز قابل توجه صنایع دستی کشور است. بد نیست در مورد این آثار و صنایع دستی اطلا عاتی داشته باشیم.
▪ نمدمالی:
یکی از صنایع دستی که قدمتی دیرینه در استان سمنان دارد نمد مالی است وضعیت فعلی تولید نمد در استان سمنان هم از لحاظ کیفیت و هم از لحاظ کمیت بسیار مطلوب بوده و مراکز تولید نمد در استان با شهرستان سمنان و دامغان و روستای ابرسیج شاهرود است. مواد اولیه مصرف شده در نمد مالی پشم است که در اندازه های مختلف تهیه می شود. در نمد مالی می توان به ذوق و هنر تولید کننده پی برد. تولید نمد علا وه بر استفاده شخصی مردم خود استان به روستاهای شمالی و استان مازندران ارسال می شود.
▪ چاپ قلمکار:
گونه ای از چاپ سنتی روی پارچه بافته شده است که برای نخستین بار قلم کارسازان ایرانی برای دسترسی به تولید بیشتر و ایجاد هماهنگی و یکنواختی نقش ها استفاده از مهرهای چوبی را جایگزین استفاده از قلم مو ساخته اند. برای فراهم آوردن امکاناتی به منظور استفاده مردم قلم کار در گذشته فقط بر روی پارچه های ابریشمی و پشمی انجام پذیر بود بر انواع پارچه از قبیل متقال، پلوار و کتان انجام دادند. در حال حاضر چاپ قلمکار به وسیله قالب های چوبینی که دارای نقوش برجسته است انجام می شود. مهم ترین مرکز این صنعت در شهرستان دامغان قرار گرفته که حتی به خارج از کشور نیز فرستاده می شود.
▪ گلیم بافی:
گلیم به عنوان نخستین زیرانداز بشر دارای سابقه تولیدی بسیار طولا نی است. بافت گلیم اگرچه به گونه بسیار ساده آغاز شده اما با گذشت سالیان دراز هنرمندان ایرانی توانستند آن را به عنوان محصولی برخوردار از ارزش های معنوی و مصرفی حتی روانه بازارهای خارجی کنند. گلیم که در مقایسه با قالی دارای شیوه بافتی آسان تر است و به همان نسبت قیمت ارزان تری دارد در انحصار روستانشینان و عشایر به شمار می آید. روستاهای شهرستان گرمسار و سمنان و شاهرود از مراکز تولید اصلی گلیم در استان سمنان هستند.
▪ سفالگری و سرامیک:
سفالگری از مهم ترین و قدیمی ترین ساخته های دست بشر است. آثار سفالی چون در زیر خاک فاسد نمی شوند در گذشته گویای عمر تاریخ بشر بوده است و خیلی از موارد همچون تخمین زدن سن و سال در گذشته از طریق همین کوزه های سفالی بوده است و به این موضوع می توان پی برد که صنعت سفالگری در استان از پیشینه معتبر برخوردار است از آنجا که زمینه های لا زم برای صنعت سفالگری در اکثر نقاط استان فراهم بوده این صنعت با وجود فراز و نشیب های تاریخی به حیات خویش ادامه داده است. کارگاه سفالگری و سفال سازی قان بیگی در شاهرود از اهمیتی ویژه برخوردار است.
▪ دست بافت ها:
در زمانی نه چندان دور مردمان همین سرزمین پارچه های مورد نیاز خویش را با دست های هنرمند خود تهیه می کردند که از نظر تنوع رنگ، طرح، نقشه و بافت بسیار جالب و قشنگ بود ولی زندگی ماشینی و گرایش به سوی مد و امروزی شدن باعث شد لطمه های جبران ناپذیری بر این صنعت وارد آید. دست بافی شامل تولید پرده های سنتی و هنری و حوله و شال گردن و پارچه های متقال زیر ساخت قلمکار است که در استان رایج بوده علا وه بر آن جاجیم و چادر شب که عمدتا توسط روستائیان و عشایر تولید می شود از دیگر صنایع دست باف مردم استان است.
● نقاط دیدنی
از نقاط دیدنی و تاریخی استان می توان به این موارد اشاره کرد.
▪ شهرستان گرمسار:
یکی از شهرستان های مهم استان سمنان است که از شمال با دماوند و از جنوب با اردستان و کاشان و از غرب با ورامین و قم و از شرق با سمنان همسایه می شود. بیشتر جاذبه های تاریخی گرمسار را مکان های مذهبی تشکیل می دهند و برخی عمارت های تاریخی نیز به چشم می خورند که عبارتند از قصرهای سیاه کوه که از چندین قصر قدیمی تشکیل شده و از مهم ترین دیدنی های گرمسار است. امامزاده سلطان شاه نظر در بخش آرادان واقع در ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان گرمسار واقع شده که ساختمان این بقعه مربوط به دوره قاجاریه است.
▪ جاده سنگفرش گرمسار:
در امتداد مسیر شاهراه ساری - اصفهان کاروانیان بعد از گذاشتن از کاروانسرای قصر بهرام به باتلا ق ها و نمک زارهای جنوب گرمسار برخورد می نمودند که با احداث جاده سنگفرش به طول ۳۵ کیلومتر کاروانیان با سهولت و سرعت بیشتری خود را به منازل بعدی می رساندند. این جاده همچنان پابرجا و استوار در دل کویر قرار دارد.
▪ تاسیسات آبی مجموعه بناهای سیاه کوه گرمسار:
تامین و انتقال آب آشامیدنی در این مجموعه از اهمیت ویژه ای برخوردار است. آب آشامیدنی کاروانسرای عین الرشید از چشمه ای در نزدیکی آن تامین می شده است که از آنجا وارد آب انبار شده و مورد استفاده قرار می گرفته البته آب کاروانسرای قصر بهرام و حرمسرا از چشمه ای به نام چشمه شاه تامین و توسط کانال سنگی به طول ۹ کیلومتر به طرف حرمسرا سرازیر می شود.
▪ بنای حرمسرا:
در یک کیلومتری جنوب شرقی کاروانسرای قصر بهرام قرار گرفته که ظاهرا در هنگام مسافرت خاندان سلطنتی به عنوان حرمسرا و سایر مواقع به عنوان محل سکونت شکارچیان بوده است. بنای حرمسرا نیز مانند بنای کاروانسرای عین الرشید آسیب دیده ولی بقایا نشان می دهد بنا بر روی زمین شیب دار استقرار داشته است.
کاروانسرای عین الرشید گرمسار، یکی از سه کاروانسرای منطقه سیاه کوه است.
از نظر اندازه کوچکتر از بنای قصر بهرام بوده و مصالح به کار رفته در آن را سنگ برای پی ها و برای سقف ها و دیوارها آجر تشکیل می داده که با دقت فوق العاده در کنار هم چیده شده است.
▪ کاروانسرای قصر بهرام گرمسار:
در منطقه سیاه کوه شهرستان گرمسار کاروانسراهایی وجود دارد که کاروانسرای شاه عباسی قصر بهرام از همه آنها بزرگتر است. این کاروانسرا یکی از کاروانسراهای به جای مانده از دوران صفویه است که بر سر راه قدیمی و تاریخی کاروان روی کویری اصفهان، کاشان، گرمسار و خراسان بوده است.
▪ شهرستان دامغان:
یکی از شهرستان های استان سمنان بوده که از شمال به شهرستان های گرگان، بهشهر و کردکوی از غرب به شهرستان های سمنان و ساری، از شرق با شهرستان شاهرود از جنوب به بخش هایی از نائین همسایه می شود. برخی از تاریخ نگاران بر این عقیده اند که در سده چهارم پیش از میلا د جمعی از مغان در مسیر رودخانه ای که امروزه به چشمه علی مشهور است سکنی گزیدند و به همین دلیل این منطقه نخست ده مغان نامیده شد و به مرور زمان به دمغان و سرانجام به دامغان تبدیل شده است.
این منطقه ویرانه های دژی دیرینه را در خود جای داده است که دیدن آن برای هرکوهنوردی جالب به نظر می رسد بازمانده قلعه ای با دیوارها و برج و باروهای سنگی و آجری و معماری کم نظیر که افسانه های کهن را در جان و دل هر ایرانی زنده می کند و دل هر ایرانی را زنده می کند.
▪ چشمه علی و عمارت آن:
این چشمه در ۳۵ کیلومتری شمالی دامغان قرار دارد و از قدیم الایام یکی از نقاط پرجاذبه بوده است.
این محل با صفا در قدیم گردشگاه فرمانروایان و سلاطین بوده به طوری که پادشاهان اولیه قاجار علاوه بر توجه به شهر دامغان چشمه علی را نیز مورد توجه قرار دادند.
● سمنان
▪ مسجد امام سمنان:
این مسجد یکی از مساجد چهار ایوانی و نمونه ای زیبا و منحصر به فرد از مساجد دوره قاجاریه است، که در زمان فتحعلی شاه قاجار و به همت حاج سید حسن حسنی و استادی صفرعلی علما ساخته شده است.
خانه تدین (خانه تاریخی تدین سمنان): خانه تدین در محل عباسیه از زیر مجموعه محله بزرگ تاسار یکی از ۵ محله سمنان قرارگرفته است.
این بنا متعلق به یکی از تجار معتبر سمنانی بوده و همجوار با راسته بازار شمالی جنوبی سمنان در کوچه ای فرعی واقع شده و احتمالا زمان ساخت آن هم دوره به بازار شمالی و جنوبی در دوران قاجاریه بوده است.
▪ برج ۴۰ دختران:
در اواسط خیابان حکیم الهی بین محله کوشمغان و زاوغان سمنان برج کهنه قدیمی و نیمه مخروبه ای وجود دارد که به نام برج ۴۰ دختر یا ۴۰ دختران نامیده می شود.
▪ دروازه ارگ سمنان:
ارگ دولتی سمنان مجموعه ای بزرگ از ابنیه و اماکن مورد نیاز اداره شهر بوده است که در زمان حکومت حاجی بهمن میرزا بقا»الدوله فرزند فتحعلی شاه قاجار بنا گردیده است. عناصر هویت بخش ارگ قدیم را اماکنی چون تلگرافخانه، قراولخانه، آب انبار و حمام و حسینیه و... تشکیل می داده است.
● شاهرود
گفته می شود که شاهرود در جلگه ای حاصلخیز که به وسیله رودشاه آبیاری می شود واقع شده و نام خود را نیز از همین رودخانه گرفته است.
نام های قدیمی دیگری برای شاهرود ذکر شده که از آن میان می توان به حنجره، شخره و شاخره اشاره نمود.
شاهرود یکی از شهرستان های استان سمنان است که از شمال به شهرستان های بجنورد و گرگان از شرق به شهرستان های سبزوار کاشمره، از جنوب به شهرستان طبس و از غرب به شهرستان دامغان محدود می شود.
اساس اقتصاد شهرستان شاهرود بر کشاورزی و دامداری و صنایع دستی استوار شده و از نظر کشاورزی در این منطقه از دیرباز فعالیت گسترده ای وجود داشته و انواع مختلف محصولات کشاورزی و باغی در آن تولید شده است.
شهرستان شاهرود از جمله شهرستان های با اهمیت استان سمنان است که مکان های دیدنی و تاریخی زیادی دارد این منطقه سرسبزترین منطقه استان است و از بناهای مذهبی و مسجدهای قدیمی و با ارزش برخوردار است.
بازار قدیمی شاهرود از مجموعه های با ارزش معماری منطقه است که آثار معماری موجود در آن گویای قدمت تاریخی این بازار است. یکی از نقاط تاریخی و باستانی شاهرود بسطام است.
مجموعه های تاریخی و مذهبی آن که در ۶ کیلومتری شاهرود قرار گرفته عبارتند از بقعه امامزاده محمد(ع) مسجد بایزید همراه با منار ایوان الجایتو، گنبد و ایوان غازان خان، نشانگر اهمیت بسطام در زمان های گذشته است.
▪ موزه شاهرود:
بنای موزه شاهرود در سال های ۷-۱۳۰۴ ه. ش به عنوان بلدیه ساخته شده است. این بنا پس از مرمت و احیا در اسفند سال ۶۰ جهت بازدید و استفاده پژوهشگران شروع به فعالیت نموده است.
▪ مسجد جامع بسطام:
این مسجد در جنوب بسطام و در حد فاصل ۲۰۰ متری جنوب آرامگاه بایزید بسطامی قرار گرفته است.
کاروانسرای عیان دشت:
در دهکده میاندشت در ۱۱۰ کیلومتری شرق شاهرود بین جاده سبزوار و شاهرود قرار گرفته که به صورت ۳ کاروانسرای به هم متصل است و به کاروانسرای شاه عباسی معروف شده است.
▪ قلعه پارتها:
در حوالی یک روستا در شاهرود واقع شده است.
▪ قلعه میامی:
در جنوب میامی قرار گرفته که در حال حاضر خرابه ای بیش نیست طبق نظر مردم این منطقه این خرابه در گذشته مرکز میامی بوده و در زمان حمله مغول ویران گردیده است.
از دیگر نقاط مذهبی و تاریخی شاهرود می توان به آرامگاه ابن یمین فرومدی، آرامگاه شیخ حسن جوری، آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی و آرامگاه بایزید بسطامی که مقبره این عارف مشهور در شهر بسطام و شمال مقبره امامزاده محمد قرار گرفته و بنا به درخواست خودش آرامگاه وی فاقد هرگونه تزئین بوده است.
▪ برج کاشانه بسطام:
در قسمت جنوبی مسجد جامع بسطام برجی بلند وجود دارد که به نام کاشانه معروف است. ارتفاع این برج از داخل ۲۴ متر و از خارج ۲۰ متر است. در ضلع جنوب غربی این برج روی یک آجر کلمه بسم الله الرحمن الرحیم با خط ثلث بسیار زیبایی نوشته است.

نویسنده : حسام شکوهی

منبع : روزنامه مردم سالاری