پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا


نیش و نوش


نیش و نوش
زبان به این دلیل که اصلی ترین وسیله ارتباط انسان ها با یکدیگر به شمار می آید، اهمیت و ارزش بسیاری دارد. زبان به همین میزان که می تواند در خدمت کمال و سعادت انسان باشددر صورت کنترل نشدن دین و دنیای او را تباه می کند .یکی از جلوه های زبان زیبا سخن گفتن است. زیبا سخن گفتن در میان همه زیبایی های جهان جایگاهی ویژه دارد.
زیرا هم نظم ظاهری واژه ها و ترکیب آنها می تواند زیبا باشد و هم دیگر زیبایی ها به وسیله آن بیان
می شود. قرآن کریم و سخنان معصومان، نمونه والایی از سخن زیبا هستند. سخن زیبا، سخنی است که افزون بر زیبایی ظاهری برخاسته از اندیشه و همراه با ادب اسلامی باشد. برای ادای حقوق زبان باید این نعمت بزرگ را در راهی که آفریدگار پسندیده است به کار گرفت و البته پاسداشت زبان در گرو حفظ آن از واژگان نامناسب است. از این رو بیش از هر کس باید درباره سود و زیان آن اندیشید. زبان اساسی ترین عضو وجود آدمی است. جایگاه والای زبان در عزت آفرینی و نیز در سقوط انسان ها بر کسی پوشیده نیست. در طول تاریخ زبان ، موثرترین و آسان ترین ابزار برای ارتباط ترجمه و بیان احساس های درونی، آموزشی میراث فکری بشر و انتقال فرهنگ و تجربه ها از یک نسل به نسل دیگر بوده است.
زبان وسیله ای است و بدیهی است کاربرد هر وسیله و کارآیی آن به نوع استفاده از آن بستگی دارد. زبان می تواند چون شیشه برنده ای عمل کند و سرگوینده اش را بر باد دهد. یا نابینایی را از افتادن در چاه رهایی بخشد. زبان را می توان سخن گو و نماینده دیگر اعضای بدن آ دمی دانست که می تواند آسایش و راحتی آنها را فراهم کند یا دردسرساز باشد. زبان عضوی سرکش است که اگر صاحبش آن را به خود واگذارد، نه تنها به دیگران زیان می رساند بلکه خود او را نیز زخمی می کند. زبان هم گل دارد هم خار هم اصلاح می کند هم خراب. هم راست می گوید هم دروغ. دمی خدایی است که لحظه ای دیگر شیطانی . البته اگر لجام آن را رها سازیم. از سوی دیگر، زبان، ترجمان قلب آدمی است و آنچه در وجود اوست، بر زبانش ظاهر می شود، به تعبیر دیگر، زبان، آینه تمام نمای وجود آدمی است. اگر جز ناپاکی و ناگفتنی از زبان جاری نمی شود، نشانه سنگدلی و کدورت قلب است. زبان با وجود کوچکی مسوولیت سنگینی برای انسان ایجاد می کند، زیرا وظیفه بزرگی به عهده آن گذاشته شده است و چه وظیفه ای بزرگ تر و سنگین تر از اینکه کفر و ایمان تنها با زبان آشکار می شود. زبان با گفتن شهادتین، بزرگ ترین جز از اجزای ایمان را به جا می آورد و با انکار آن آدمی را در شمار کافران جای می دهد .زبان سرچشمه گناهان فراوانی است. این هشت پای دهشتناک با پایی، غیبت و با پای دیگر، سخن چینی می کند، با یکی تهمت و افترا می زند و باپای دیگر تجسس و عیب جویی می کند. با آن یکی فحش و نا سزا می دهد وبا پای دیگرش مشغول توهین و تحقیر و تمسخر می شود. دروغ، دغل بازی، حقه بازی و سرزنش نیز از پاهای دیگرش پدید می آید و این همه آسیب از آتش خانمان سوز زبان برمی خیزد. هر یک از اعضای بدن اسباب و امکاناتی می خواهند تا به انحراف و کجی کشیده شوند ولی تنها زبان است که به راحتی و بدون مقدمات راه گناه و خطا می پوید و مرتکب معصیت می شود گناهانی که نه تنها برای افراد بلکه برای اجتماع نیز زیان آور است. به همین علت، اسلام با توصیه های فراوان از پیروانش خواسته است سخن نابه جا بر زبان جاری نکند. و از هر کلمه و کلامی که شخصیت دیگران را می شکند. بپرهیزند که خود نوعی ستمگری است. شخصیت آدمی از صفاتی تشکیل می شود که خود آن صفات دیدنی نیست ولی اثر آن را در کارهای انسان می توان دید برخی از آنها به آفریننده جهان مربوط است که آموختنی و در اختیار انسان نیست. مانند اصل عقل، بخش دیگری در اختیار انسان است که می تواند آنها را در بعد مثبت با کوشش به دست آورد مانند دانش و در بعد منفی از خود دور کند مانند دروغ .بسیاری از صفات خوب و بد با سخن گفتن به وجود می آید و سکوت پرده ای است که روی آنها می افتد پس با سخن گفتن پرده به یک سو می رود و عیب و هنر آدمی نمودار می شود. زبان پلی است که از یک سو به باطن انسان و از سوی دیگر به ظاهر او بستگی دارد. اسرار درون انسان از آن سوی پل به وسیله زبان به این سو منتقل می شود. پس زبان آشکارکننده صفات درونی انسان و ترازوی بسیار دقیقی است که نشان دهنده سبک یا سنگین وزنی آدمی است. زیبایی در همه ابعاد خود از دیدگاه اسلام مطلوب است. در این زیبایی ها، سخن زیبا جایگاه ویژه ای داردو شاید یک علتش این باشد که هم خود می تواند به دلیل ویژگی های لفظی و ادبی و ترکیب واژگان مناسب آنها در جمله زیبا باشد و هم دیگر زیبایی های جهان با سخن بیان می شود. پس سخنی که می خواهد بیانگر زیبایی ها باشد، اگر خودش نیز زیبا ادا شود، اهمیت و ارزش بیشتری می یابد. خداوند در قرآن کریم برای سخن زیبا و نیکو ارزش فراوانی قائل شده و با بیانی سرشار از عطوفت و صمیمیت از بندگان خود خواسته است سخنانشان را به بهترین صورت به زبان آورند. سخن زیبا آثار و برکات فراوانی دارد کسی که زبان خود را به زیباگویی عادت دهد، از این برکات بهره مند می شود. سخن زیبا باید از اندیشه نیکو سرچشمه گیرد. اندیشه ورزی، یکی از گرانبهاترین نعمت های الهی است. شایسته است انسان پیش از هر کار، درباره پیامدهای آن به خوبی بیاندیشد و جنبه های خوب و بدش را درست ارزیابی کند. روشن است که سخن گفتن نیز از این قاعده بیرون نیست. نسنجیده سخن گفتن، افزون بر زشتی های ظاهری، چه بسا موجب بی آبرویی و رسوایی گوینده شود و نشانه نادانی او به شمار آید و خطر و زیانی را متوجه او سازد.
همچنین کلام زیبا باید با ادب اسلامی همراه باشد. عمل یعنی انجام دادن عمل مشروع اختیاری، همراه با ظرافت و زیبایی. شایسته است انسان هنگام سخن گفتن ادب اسلامی را رعایت کند.
یعنی به گونه ای حرف بزند که در سخن او به شخصیت دیگران اهانت نشود و مقصود خود را در نهایت احترام و فروتنی بیان کند. ملاک سخن، تنها زیبایی لفظ و ظاهر آن نیست، بلکه لازم است کردار انسان نیز گفته اش را تصدیق کند و این زمانی است که گوینده از راه سخن، ادعایی را مطرح می کند البته سخن یابد از روی راستی باشد. زشتی و دروغ، زیبایی ظاهری خبر دروغ را هر چند فصیح بیان شود، تحت تاثیر قرار می دهد. کتاب «نیش و نوش» نقش زبان در نیکبختی و بدبختی انسان، تالیف شکیبا سادات جوهری، توسط موسسه بوستان کتاب به قیمت ۲۰۰۰ تومان منتشر شده است.
منبع : روزنامه جوان


همچنین مشاهده کنید