پادشاه توت‌ها

طبق افسانه ها قرمزی رنگ میوه های شاه توت از جذب خون پیراموس و دیسبی که زیر سایه این درخت کشته شدند ناشی شده است
شاه توت درختی است زیبا و جذاب به ارتفاع ۶ تا ۹ متر با تاج پوشش گسترده و متراکم متشکل از شاخه های بسیار که از تنه ناهموار درخت سردرآورده اند
توت سیاه یا شاه توت یکی از دو گونه توت درختی است که در ایران می روید. شاه توت با نام علمی Morus nigra گیاهی است از تیره و نیز جنس توت که معمولاً در حاشیه باغ ها و مزارع کاشته می شود و از چوب آن در صنایع چوبی استفاده می شود. به جز شاه توت که میوه قرمز رنگ آن به تدریج سیاه می شود، یک گونه درختی دیگر به نام توت سفید یا توت هراتی (M.alba) نیز در ایران می روید که میوه هایش سفیدرنگ و خوراکی است و از برگ هایش برای تغذیه کرم ابریشم استفاده می شود. در بلوچستان نیز نوعی توت با نام M.serrata می روید که علاوه بر میوه، برگ هایش هم خوراکی است. توت مجنون نیز که میوه هایی به رنگ متمایل به سیاه دارد، واریته ای از توت سفید است. نوعی توت به نام توت آمریکایی در حدود سی سال پیش به ایران آورده شد که دارای برگ هایی همانند برگ های توت معمولی است و می توان از آن در پرورش کرم ابریشم استفاده کرد. از آن جایی که برگ های این نوع توت دیرتر از برگ های توت معمولی ظاهر می شود در مواقع اضطراری که سرمای بهاره به برگ های توت معمولی آسیب می رساند، برگ های آن را می توان به عنوان غذای کرم ابریشم مورد بهره برداری قرار داد. توت آمریکایی درختی است بلند و خاردار که میوه های مرکب و کروی شکل سبزرنگی به اندازه نارنج دارد. این درخت به عنوان گیاه زینتی در باغ ها و پارک های ایران کاشته می شود.
● ویژگی های ظاهری شاه توت
شاه توت درختی است زیبا و جذاب به ارتفاع۶ تا ۹ متر با تاج پوشش گسترده و متراکم متشکل از شاخه های بسیار که از تنه ناهموار درخت سردرآورده اند. برگ ها متناوب و اکثراً دارای شکل ها و گوشوارک های متفاوت، خزان پذیر و در حاشیه دندانه دار به رنگ سبز تیره با رگبرگ های پرکرک. گل ها همیشه تک جنسی، مادگی دارای دو برچه شکمی و پشتی، برچه پشتی همیشه سترون و برچه بارور خمیده. گل ها مجتمع در سنبله های کوچک و کم و بیش استوانه ای. میوه مستطیلی شکل با دمی کوتاه به رنگ ارغوانی تیره متمایل به سیاه متشکل از فندقه های کوچک که هر یک دارای یک دانه اند و توسط چهار کاسبرگ بسط یافته دربرگرفته می شوند. میوه در نتیجه گوشتی و آبدار شدن کاسبرگ ها به وجود می آید از این رو بدان میوه کاذب می گویند. در میوه های حقیقی نهنج گوشتی و آبدار می شود. میوه شاه توت مزه ترش و شیرین و بسیار خوشایندی دارد.
زیستگاه: این گیاه بومی شمال آسیای صغیر، ارمنستان، جنوب قزاقستان تا ایران است و در حال حاضر در سرتاسر اروپا کاشته می شود. این درخت را به خاطر میوه های خوشمزه اش در انگلستان، از شمال تا جنوب سوئد و نیز جزیره گوسلند پرورش می دهند. کاشت آن در نواحی جنوبی انگلستان بیش از بخش های شمالی رونق داشته و از اوایل قرن شانزدهم میلادی در این کشور کاشته می شده است. شاه توت توسط رومیان به بریتانیا راه یافت و براساس شواهدی که در آثار بسیاری از نویسندگان رومی و یونانی ذکر شده است، این گیاه از ایران وارد اروپا شد. ایتالیایی ها میوه های شاه توت را به عنوان یکی از مایحتاج سربازان به نقاط مختلف اروپا صادر و رومیان از شاه توت در جشن ها و میهمانی ها استفاده می کردند. طبق افسانه ها قرمزی رنگ میوه های شاه توت از جذب خون پیراموس و دیسبی که زیر سایه درخت شاه توت کشته شدند ناشی شده است. موروس (Morus) که نام عمومی کلیه توت ها است از کلمه یونانی mora به معنی تاخیر مشتق شده است. احتمالاً این نامگذاری به خاطر رشد کند جوانه های توت بوده است. در گذشته از برگ های شاه توت در کشور ایتالیا برای تغذیه کرم های ابریشم استفاده می شد. اما با ورود توت سفید از حواشی غربی مدیترانه در سال ۱۴۳۴ استفاده از برگ های آن برای پرورش کرم ابریشم ترجیح داده شد. منابع موجود ثابت می کنند که ارزش و اهمیت توت در دوران باستان بسیار بیشتر از حال بوده و اسپانیایی ها از سال ۹۶۱ از آن برای تهیه نوعی شربت استفاده می کردند.
● شرایط رشد و تکثیر
توت ها هوای گرم و خاک های شن ماسه ای و به خوبی زهکشی شده را می پسندند و نیاز به آبیاری چندانی هم ندارند. شاه توت را معمولاً از طریق قلمه زدن تکثیر می کنند. قلمه ها را معمولاً از شاخه های قوی و جوان تهیه می کنند. علاوه بر قلمه زدن شاه توت را می توان از طریق بذر، خواباندن و پیوند زدن نیز اضافه کرد. در صورت مناسب بودن شرایط و ملایم بودن هوا بذرهایی که در اوایل بهار کاشته شوند تا پاییز جوانه های جوانی تولید خواهند کرد. توت ها در سال های ابتدایی زندگی تنها مقادیر اندکی میوه تولید می کنند اما با گذشت سال ها بر میزان محصول آنها افزوده می شود و تا پیش از آنکه سن درخت به ۱۵ برسد، انتظار چندانی از آن نمی توان داشت. شایع است که قدیمی ترین درختان بهترین توت ها را به بار می آورند. بد نیست بدانید که کمتر درختی قادر است به اندازه توت در برابر شرایط فرسایند و فضای بسته باغ های شهری مقاومت کند. درختان توت معمولاً به سادگی از بین نمی روند و نمونه های کهنسال را می توان با هرس کردن و مراقبت های ویژه دوباره احیا کرد.
● موارد استفاده
مهم ترین جنبه مصرفی شاه توت استفاده از میوه های خوراکی آن است. میوه شاه توت حاوی ترکیباتی نظیر گلوکز، پروتئین پکتین، ترکیبات رنگی، اسید تارتاریک و مالیک و. . . است.
از میوه های شاه توت برای تهیه مربا و انواع نوشیدنی ها و شربت استفاده می شود. چنانچه میوه شاه توت خیلی رسیده در تهیه مربا استفاده شود، حاصل کار مربای ترش مزه ای خواهد بود. شاه توت علاوه بر مصارف خوراکی دارای کاربردهای پزشکی نیز هست. به عنوان مثال شربت توت که از میوه های رسیده تهیه می شود از مواردی است که در کتاب راهنمای دارویی بریتانیا ذکر شده است. این شربت به خاطر مزه ترش و شیرین، رنگ مناسب و بوی اندکی که دارد بیشتر به عنوان یک داروی کمکی به کار گرفته می شود. در گذشته برای شاه توت خاصیت خلط آوری قائل بودند و از آن به عنوان دهان شویه و رفع گلودرد استفاده می کردند.
توت در شرق در مقایسه با غرب دارای قدر و ارزش بیشتری است و میوه های آن پس از رسیده شدن جمع آوری شده و روی پشت بام خانه ها با قرار گرفتن در معرض آقتاب خشک می شود و در فصل زمستان به مصرف می رسد. در کابل توت های خشک شده را پودر کرده و آن را با آرد مخلوط می کنند و از آن برای پخت نان استفاده می کنند.
پوست تنه شاه توت دارای خاصیت کرم کشی و از آن برای دفع کرم کدو استفاده می شود. بومیان آفریقا از پوست ریشه توت هندی و سایر توت ها به عنوان داروی ترمیمی استفاده می کنند که هنوز شواهد محکمی در تایید آن به دست نیامده است.

طاهره رنجبر

منبع : کلوب