عارف جان سوخته (شرح حال مولانا)

● رومی سوخته؛ زندگی زمینی یک مرد آسمانی
نهال تجدد نویسنده ایرانی ساکن پاریس سه سال پیش رمان رومی سوخته را به زبان فرانسوی درباره مولانا جلال الدین محمد منتشر کرد که در هفته های پایانی سال مولانا با ترجمه مهستی بحرینی با نام عارف جان سوخته در تهران نیز منتشر شده است.
رمان رومی سوخته که در ترجمه فارسی به عارف جان سوخته تغییر نام داده است را می توان رمانی شیوا دانست که البته از پژوهشهای تاریخی بی نصیب نمانده و نویسنده تلاش کرده تمام رویدادهای زندگی مولانا را پس از استخراج از منابع قابل استناد همچون کتاب مناقب العارفین به رمان تبدیل کند.
● جذابیت مولانا در یک رمان
نهال تجدد کتاب رومی سوخته را به قلم حسام الدین چلپی شاگرد برجسته مولانا و کاتب مثنوی معنوی نوشته است.
حسام الدین که در ماههای پایانی زندگانی مولانا از سوی وی به عنوان جانشین خداوندگار قونیه انتخاب می شود، بجز داستان زندگی مولانا، زندگی همه مردان و مریدان وی را نیز برای خواننده روایت می کند.
زندگی محمد بن علی بن ملکداد تبریزی یا همان شمس تبریزی معروف، صلاح الدین اولین جانشین مولانا که البته زودتر از مولانا فوت می کند، سلطان ولد فرزند خلف مولانا، ثریانوس یونانی گناهکاری که در هنگام گردن زدن با وساطت مولانا نجات پیدا کرد و بعدها از مریدان و شاگردان ممتاز وی شد و البته کراخاتون همسر مولانا.
کتاب رومی سوخته اولین رمان درباره زندگی پر کشش و جاذبه مولانا نیست و تاکنون دهها داستان درباره این عارف بزرگ منتشر شده که معروفترین و مستندترین آن کتاب پله پله تا ملاقات خدا اثر مرحوم دکتر عبدالحسین زرین کوب است اما نویسنده رومی سوخته تلاش کرده تا در جای جای رمانش ضمن حفظ شخصیت روحانی مولانا و مرادش شمس تبریزی، گوشه چشمی نیز به زندگی خصوصی و زمینی این دو، بخصوص مولانا داشته باشد و بدین ترتیب نشان دهد عارفی با کرامات و متصل به اسرار در لحظاتی صفات مردمان عادی را داشته و گاه زودرنج و تندخو و تیزگفتار هم بوده است.
روایتهای رمان از زندگی زناشویی مولانا که به ادعای نویسنده حاصل تحقیق و پژوهش است تصویر جالبی از وی به دست می دهد.
پس از ظهور دوباره شمس در قونیه و گوشه گیری چهل شبانه روزی مولانا و شمس از جمع، نویسنده روایت می کند که سرانجام شبی مولانا نزد همسر جوان و زیبایش رفت و برای جبران کم توجهی به او تا هفتاد بار با او همبستر شد، عددی که البته از سوی کراخاتون اعلام شده و نویسنده خود در صحت آن شک می کند.
خانم تجدد که پیش از این صد غزل از دیوان شمس را به فرانسه ترجمه کرده در این کتاب تلاش کرده تا کتابش را از توصیفهای اغراق آمیز درباره مولانا دور نگاه دارد و برای همین هنگامی که به اتفاقات غیرمعمول زندگی مولانا از جمله تپش قلب او پس از مرگ و هنگام تدفین می رسد آن را از قول منابع مختلف مستند می کند.
مهمترین این منابع، کتاب مناقب العارفین اثر شمس الدین احمد افلاکی است که از شاگردان شیخ جلال الدین، نوه مولانا بوده است.
● اثری داستانی؛ نه پژوهشی
با این همه، خانم تجدد اثری داستانی آفریده که مایه های داستانی اش بمراتب بیشتر از ارجاعهای تاریخی است، گرچه هیچیک از روایتهای تاریخی کتاب جعلی نیست و در کتابهای دیگر نیز نقل شده اما نویسنده تلاش کرده تا این حوادث و وقایع تاریخی را به شکل معناداری کنار هم بچیند.
از همین رو می توان رومی سوخته را گامی برای شناخت مولانا دانست و نه پژوهشی در زندگی او؛ بخصوص که به گفته مهستی بحرینی مترجم کتاب به زبان فارسی، نویسنده منابع تحقیقاتی خود را با یکدیگر تطبیق نداده و تنها به ثبت آن در یک منبع اکتفا کرده و سرانجام آنها را در رمانی خوشخوان جای داده است.
نکته دیگری که در این کتاب به چشم می خورد این است که در میانه بحثهایی که در سالهای اخیر درباره ملیت مولانا شکل گرفته و جمعی تلاش می کنند تا او را افغان، ایرانی یا ترک معرفی کنند، خانم تجدد به عنوان یک ایرانی وارد این مجادله نشده و تنها به حضور فرهنگ فارسی در آثار مولانا و برخی از جنبه های زندگی او اشاره کرده است.
خانم تجدد خود می گوید که که قصدش تألیف کتابی عالمانه درباره زندگی مولانا نبوده است چون در کارهای تحقیقی گذشته با وجود کامل بودن، دقیق بودن و عمیق بودن نشانی از زیبایی و احساس در آنها ندیده است.
● خونی که شیر شد
نهال تجدد از مادری ایرانی و پدری فرانسوی زاده شده و همسرش ژان کلود کاریر، فیلمنامه ‌نویس مشهور فرانسوی است که به گفته خود خانم تجدد، در تألیف این رمان به وی کمکهای فراوانی کرده است.
خانم تجدد کتاب رومی سوخته را به تشویق مادرش، مهین جهانبگلو (تجدد) که دکترای زبان فارسی دارد و از پیشگامان نمایشنامه‌ نویسی در ایران است، طی چهار سال نوشته است.
مؤخره ای که خانم تجدد برای کتابش نوشته نشان می دهد که او طی زمانی که مشغول نگارش بوده با اجزای کتابش درگیر بوده و به بیانی بهتر، با آنها زندگی می کرده است:
"پس از ده سال که در آرزوی فرزند بودم دارای دختری شدم که مانند مادربزرگ مولانا کیارا نام دارد، این چنین بود که سوگ مادر، تولد دختر و شیر دادن به او رشته نگارش کتاب را قطع کرد، شوهرم که خودش نویسنده است و مدام کار می کند اغلب مرا به سبب این وقفه سرزنش می کرد، در پاسخ او این شعر مثنوی را می خواندم که &#۰۳۹;مدتی این مثنوی تأخیر شد&#۰۳۹;، باید اعتراف کنم که نمی توانستم مصرع دوم بیت را به خاطر بیاورم و این موضوع نه تنها برایم اهمیت نداشت بلکه اسرار آمیز هم جلوه می کرد".
خانم تجدد در ادامه این مؤخره می نویسد در روزهایی که مشغول شیردادن به فرزندش بوده، "روزهایم میان فاصله های سه ساعته شیر دادن تقسیم شده بود روزی دفتر دوم مثنوی را باز کردم و بیت نخست آن را خواندم: مدتی این مثنوی تأخیر شد / مهلتی بایست تا خون شیر شد ... این کلمات خطاب به من بود، مثنوی را بستم، آن را به لب بردم و سپس بر دیده نهادم - همان کاری که با قرآن می کنند - و احساس کردم که در راهی درست به پیش می روم و مولانا همراه من است."
● شناسنامه کتاب
▪ عارف جان سوخته (شرح حال مولانا)
▪ نویسنده : نهال تجدد
▪ برگردان : مهستی بحرینی
▪ انتشارات نیلوفر چاپ اول ۱۳۸۶ تهران
▪ شمارگان ۲۲۰۰ نسخه
▪ قیمت: هزار و نهصد تومان

بی‌بی‌سی، محمد قوام

منبع : سایت بزرگداشت مولانا