ازقرآن چه می دانیم وتکالیف مادرقبال آن چیست؟

● پیرامون جایگاه قرآن
۱) برتری های کلامی ومعنوی قرآن
قرآن کلام خداست و بارقه‌های امیدبخش آن دررگ عالم جاری است، سخن از فیروزة کلامی است که برخاسته از حنجرة ملکوت سموات و خود نشانه‌ای از حقایق و کمالات است. کلامی‌جوشیده از چشمه‌سار آفرینش و متصل بدریای حقیقت که ما در این شوره زار دنیا به تکاپوی آن بسر می‌بریم.یکی از اصول برتری قرآن همین است که مستقیماً از جانب خدا و توسط فرشته وحی الهی بر قلب پاک رسول خدا (ص) نازل شده و کلام خداست که تا کنون نیز خدشه و تحریفی در آن ایجاد نشده است. «انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون (۱) و نیز از آن جهت که برنامة کامل سعادت بشری و راه هدایت انسانهاست و نیز از جهات دیگر بر سایر کتب آسمانی دیگر برتری دارد. برهمین اساس درمیان پیروان سایر ادیان نیز از احترام خاصی برخورداراست.
علاوه برآن قرآن، دارای ظاهری زیبا و در عین حال معانی ژرف و عمیقی دارد.وسرچشمه‌های علوم عالم درآن نهفته و از حقایق ناگفته وکنه عالم برخوردار است. درواقع روح و معنای وسیع آن درقالب کلمات یک کتاب نمی گنجد بلکه فراتر از قالب الفاظ است.
حرف قرآن را مدان چون ظاهر است زیر ظاهر باطنی هم قاهر است. «مولوی»
ـ قرآن بلیغ‌ترین و شیواترین کلام است و اعجاز قرائت و شیوایی کلام آن تاثیر شگرفی بر روح و جان قاری و مستمع می گذارد پیامبر اکرم (ص)دراین باره فرمودند:
«اصدق القول و ابلغ الموعظه و احسن القصص کتاب الله».(۲)ما اگر به آیات قرآن قدری با دقت و تامل بنگریم و به ماورای آن بیندیشیم به حقائق نورانی‌اش دست ‌خواهیم یافت و عظمت الهی را در کلامش بخوبی درک خواهیم کرد.
۲) هدایت‌گری
قرآن از این جهت که سخن خداست، حامل آثار وضعی و هدایت‌بخش داردونفوذآن بر قلبها بسیار است. خداوند قرآن را برای هدایت بشر نازل کرده و در آن طریق هدایتش‌ را تجلی ساخته است چنانچه پیامبر اکرم (ص) فرموده است: «و لقد تجلی الله فی کلامه و لکنهم لایبصرون»(۳) خدا بتحقیق در کلام خود تجلی یافته اما بشر آن را بخوبی درک نمی‌کند.
قرآن چراغ راه هدایت بشر برای همه زمانهاوبرای همه نسل‌هاست بنابراین باید بیش از پیش بکوشیم تااز هدایت‌ های آن بهره مندشویم و در کنار آن از همه امتها پیشی بگیریم و لحظه‌ای از این چراغ روشنگر و هدایت‌بخش غافل نگردیم. قال رسول الله (ص):اذا التبست علیکم الفتن کقطع اللیل المظلمه فعلیکم بالقرآن. (۴) قرآن مبتنی بر شیوه‌های نصح و موعظة حسنه و بلاغت مبین نازل شده است چنانکه امام صادق (ع) فرمودند: «ان هذا القرآن فیه منادی الهدی و مصابیح الدجی(۵) در قرآن راهها و شیوه‌های صحیح هدایت‌بخشی و انوار هدایت بشری وجود دارد. و آن کس که قول خدا را راهنمای خود قرار دهد، استوارترین راه هدایت رایافته است..اهمیت این بعد از قرآن بحدی است که نه تنهاازماخواسته شده است به قرآن رجوع کنیم وبدان تمسک جوئیم بلکه از توجه به غیر آن نیز منع شدیم چنانکه امام رضا (ع) فرمودند: «لاتطلبوا الهدی فی غیر القرآن قتضلوا»(۶). در غیر از قرآن هدایت نجویید که گمراه خواهید شد.شرط بهره‌مندی از قرآن این است که به آن سهل و سبک ننگریم وسعی کنیم به همه ابعاد هدایتگری اش پی ببریم همانطورکه ه امام علی (ع) با توجه به اقوام بودن بعد هدایت قرآن می فرماید: «من اختار قول الله دلیلاً فهدی الی اللتی هی اقوم»(۷) هرکس که فرموده خدا را دلیل راه خود قراردهد پس به طریق اقوم هدایت خواهد شد.بنابراین آیات «ذلک الکتاب لاریب فیه هدی للمتقین»(۸) و «ان هذا القرآن یهدی للتی هی اقوم» (۹) نیز به همین بعد مهم قرآن اشاره دارند.
۳) جامعیت
قال الله تعالی: «و نزلنا علیک الکتاب تبیاناً لکل شیء». (۱۰) ما بر تو کتابی نازل کردیم که بیانگر همه چیزهاست.در قرآن علم اولین و آخرین و آنچه که بشر در دوران عمر خود با آن روبرومیشودو بدان نیازپیدامی کند نهفته است. یعنی علوم اعصار گذشته و آینده، همه در قرآن جمع است و از آنجا که آیات آن برگرفته از علوم آسمانی است، بنابراین هرکس در هر زمانی که تفسیر خاصی از آن ارائه ‌نماید، فصل الخطاب آن بحساب نمی آید. چنانکه پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «من اراد الاولین و الآخرین فلیثور القرآن» (۱۱). هرکس بخواهد علم اولین و آخرین را دریابد پس بقرآن رجوع نماید.
هرکسی از ظن خود شد یار من از درون من نجست اسرار من
علاوه این آیات «و ما فرطنا فی الکتاب من شیء»(۱۲). و «لا رطب ولا یابس الی فی کتاب مبین».(۱۳) وآیات مشابه آنها در قرآن به همین بعد جامعیت و کمال علمی و معنوی آن اشاره دارند. و کلمات"لایعلمون" و" لایفقهون" درقرآن بدان معناست که بشر به ‌کنه و معنای قرآن نخواهد رسید.همانطورکه حضرت علی (ع) فرمودند: «ما من شیء الا و علمه فی القرآن و لکن عقول الرجال یعجز عنه».(۱۴) یعنی هیچ چیزی در عالم وجود ندارد مگر آنکه علمش در قرآن است و لیکن عقول بشر از درک آن عاجز است.
▪ وظایف ما:
۱) فراگیری قرآن
قال علی (ع) «تعلموا القرآن فانه احسن الحدیث و تفقهوا فیه فانه ربیع القلوب."(۱۵) قرآن را فرا بگیرید که برترین کلام است. و در آن بیندیشید که بهار قلبهاست.
بعد از شناخت جایگاه و درک فضائل قرآن لازم است که به فراگیری صحیح علوم آن بپردازیم. چرا که قرآن محور اساسی دین و کتاب قانون الهی است و بر هر مسلمانی لازم است که در راه فراگیری آن بکوشد دراین باره امام صادق (ع) فرمودند: «ینبغی للمؤمن ان لایموت حتی یتعلم القرآن او یکون فی تعلمه».(۱۶) شایسته است که مسلمان مومن از دنیا نرود مگر آن که قرآن را فراگرفته و یا در حال فراگیری آن باشد...علاوه بر فراگیری قرآن وظیفه تعلیم آن بدیگران نیز بر گردن ماست چنانکه پیامبر اکرم (ص)‌ می‌فرماید: «خیرکم من تعلم القرآن و علمه».(۱۷)بهترین شما کسی است که قرآن رافرابگیردوبه دیگران نیزبیاموزد...
و این نه بعنوان یک حق بلکه یک تکلیف برای مسلمان تعیین شده است تا در راستای فرادهی قرآن به دیگران نیز کوشا باشد.
۲) تلاوت قرآن
قال رسول الله (ص): «افضل العباده قراءه القرآن».(۱۸) برترین عبادات قرائت صحیح قرآن است.بعد از فراگیری قرآن نوبت به قرائت آن می‌رسد زیرا فراگیری مقدمه‌ای است برای عمل نیکوی قرائت و نیز تلاوت قرآن در همه حال. البته محدود کردن قرائت قر آن به مجالس ختم و استخاره و یا ترک تلاوت بجهت سبک شمردن آن عملی است که مورد غضب خداوندواقع می شود چنانکه حضرت رسول (ص) فرمودند: «علیک بتلاوه القرآن علی کل حال».(۱۹)
۳) استماع قرآن
قال الله تعالی، «و اذا قری القرآن فاستمعوا له و انصتوا لعلکم ترحمون».(۲۰) هرگاه که قرآن خوانده می‌شود به آن از دل و جان گوش فرا دهید و سکوتی همراه با تدبر پیشه کنید باشد که مورد رحمت قرآن قرار بگیرید.استماع قرآن در کنار قرائت آن ارزش والائی دارد. و این برای کسانی که از نعمت علم به آن برخوردارند لازم است. البته دیگران نیزمی توانندباگوش دادن به تلاوت قرآن در ثواب تلاوت آن شریک شوند.
از آنجا که استماع در لغت بمعنی گوش فرا دادن با دقت و تدبر است قاری و یا مستمع هر کدام موفق به تدبر در آن شوند، به هدف آن یعنی همان درک حقیقت نزدیکترمی شوند. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «قاری القرآن و المستمع له فی الاجر سواء».(۲۱)
چو قرآن بخوانند دیگر خموش به آیات قرآن فرا داد گوش
۴) تدبر در قرآن
از دیگر وظایف ما در برابر قرآن تدبر در معنای آن است و خداوند نیزفلسفه نزول قرآن را بر همین محور بیان فرموده است «کتاب انزلناها مبارکاً لیدبروا آیاته و لیتذکروا اولوالالباب».(۲۲) قرآن کتاب مبارکی است که ما آن را نازل کردیم تا همه در آیاتش اندیشه کنند و دانایان ودانایان ازآن پندگیرند.... تدبر در قرآن از امور لازم و ضروری است وچون در راستای درک معنای قرآن است زمنیه را برای عمل به آن فراهم می‌سازد.و باید دانست که روح والای قرآن بدون تدبر در آیان بدست نمی‌آید چنانکه حضرت علی (ع) فرمودند: «الا لاخیر فی قراته لیس فیها تدبر». (۲۳قرائت بدون تدبر لقلقه‌ای بیش نیست اگرچه ثواب و بهرة خاص خودش را در بر دارد اما کامل نیست و به هدف منتهی نمی‌شود.چرا که تلاوت، مقدمه درک قرآن است و درک آن نیز بدون اندیشیدن حاصل نمی‌شود. مسئله تدبرنکردن حکایت کسانی است که خداوند درباره آنها می‌فرماید: «افلا یتدبرون القرآن ام علی قلوب اقفالها». (۲۴)آیا(منافقان)درآیات قرآن اندیشه نمی کنندیابردلهایشان خودمهر(جهل ونفاق)زده اند..
۵) عمل به قرآن
اصل برجسته و هدف غایی نزول قرآن و تعلم و قرائت وهمچنین تدبر در آن همه و همه برای عمل است چنانکه خداوند می‌فرماید: «هذا الکتاب انزلناه مبارکاً فاتبعوه».(۲۵) این کتاب را مبارک نازل نمودیم پس، از آن تبعیت نمائید...و لذا کسانی که به قرآن عمل نمی‌کنند و تنها به قرائت آن اکتفاء می‌کنند، در واقع به شان و مقام والایش بی‌احترامی کرده اند..ا امام صادق (ع) درباره نتیجه کارچنین افرادی می‌فرماید: «رب تالی القرآن و القرآن یلعنه».(۲۶)چه بسا تلاوت کنندة قرآن که قرآن لعنتش می‌کند... وقتی از حضرت سئوال شد آنان کیانند فرمود کسانی که قرآن را می‌خوانند اما به آن عمل نمی‌کنند به تعبیر امام صادق (ع) قرائت قرآن بدون عمل به آن بمثابه تمسخر نسبت به آیات آن است چنانکه می‌فرماید: «من قراء القرآن من هذه الامه ثم دخل النار فهو ممن کان یتخذ بآیات الله هزوا». (۲۷)کسی که قرآن رابخواندولی به آن عمل نکندبه آتش دوزخ دچارخواهدشدچراکه گوئی دردنیا به تمسخرقرآن مشغول بوده است.
۶) کشف حقیقت قرآن
لزوم سخن گفتن از حقیقت قرآن به هدف آرمانی نزول آن برمیگردد چرا که قرائت و تلاوت قرآن بدون درک معنی و مفهوم و حقیقت آن بی‌فایده است و عملاً زمینه را برای عمل به آن فراهم نمی‌سازد.به همین خاطر آنان که اهل قرآنند باید در راستای کشف حقیقت آن و نیز تفهیم آن به دیگران بکوشند و حقیقت آن را از برای مردم منکشف سازند، البته باید دانست که علم راسخ قرآن و تاویل و تفسیر آن در نزد اهل بیت (ع) است. بنابراین نمی‌توان بدون بهره‌گیری از چشمه‌های جوشان کلام و علوم آسمانی آنها به حقیقت قرآن دست یافت. چنانچه امام باقر (ع) فرمود: «ان ما اوتینا تفسیر القرآن و احکامه».(۲۸) از جمله علومی که به ما داده شده همانا علم تفسیر قرآن و احکام آن است. امام صادق (ع) نیز فرمودند:‌ «نحن الراسخون فی العلم و نحن نعلم تاویله».(۲۹) ما بحق راسخان در علم تفسیر قرآنیم و ما تاویل آیات آن را بخوبی می‌دانیم.
۷) حفظ کردن آیات قرآن
حفظ کردن قرآن در دو مفهوم بکارمی رود:یکی محافظت از حریم قرآن و دیگری حفظ آیات آن. مراد مانیز در این مطلب نوع دوم آن است.قال رسول الله (ص): «لایعذب الله قلباً وعی القرآن».(۳۰) خداوند قلبی را که قرآن را در خود جای داده عذاب نمی‌کند.حفظ کردن قرآن و آیات نورانی آن فکر و ذهن و چشم دل بشر را روشن می‌سازد و ذکر و یاد الهی را در دلها دوام می‌بخشد و نیز به انسان توفیق رشد و آشنائی با حقایق و معارف آسمانی آن عطا می‌کند چرا که آیات قرآن با آن روح وسیعش در ذهن افراد جاری می شود و بفرموده امام صادق (ع) توفیق عمل به آن رانیز برای افراد بیشتر فراهم می‌سازد.
«الحاقط بالقرآن و العامل به مع السفره الکرام البرره». (۳۱) در این روایت حفظ قرآن با عمل نمودن به قرین هم بیان شده اند. یعنی حافظ قرآن وعمل کننده به آن با سفیران طریق کرامت الهی همراه خواهد بود.علاوه بر این خود حفظ کردن قرآن دارای ارزش و اجر شایسته‌ای است چنانکه امام صادق (ع) فرمودند: «ای الذی یعالج القرآن و یحفظه بمشقه منه و قله حفظ له اجران"(۳۲) کسی که قرآن را با مشقت و تحمل سختی حفظ می‌کند، دو اجر در پیش دارد یکی اجر نفس کار است و دیگری اجر توفیق عمل …
حافظان حقیقی قرآن همان عاملان به آنند که پیامبر اکرم (ص) آنها را برترین گروه امت خویش بیان فرموده است:«اشراف امتی حمله القرآن»(۳۳). و این گروه وارسته اگر حفظ کردنشان با درک مفاهیم و روح والای قرآن و نیز عمل به آن همراه باشند اهل بهشت خواهند بود چنانکه پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «حمله القرآن عرفاء اهل الجنه».(۳۴) حاملان قرآن عرفاء اهل بهشت خواهند بود.
▪ آداب و آثار تلاوت قرآن کریم
در ابتدای بحث ضروری است که پیرامون اهمیت قرائت قرآن به بیان روایتی از پیامبر اکرم (ص) بپردازیم که فرمودند: «اذا احب احدکم ان یحدث ربه فلیقرء القرآن».(۳۵) هرکس از شما بخواهد که با خدای خود سخن بگوید پس قرآن بخواند. قرآن کلام خداو با روح و جان انسان ها مانوس است و قرائت آن در واقع طریق گفتگو با خداست چنانکه در حال تلاوت گوئی صدای وحی را می‌شنوی که با تو سخن می‌گوید و تو در خود احساس تقرب و انس بخدا می‌کنی .و با تلاوت کلام خدا گوئی با او به زمزمه نشسته ای.بنابراین لازم است که نسبت به این نعمت بزرگ الهی دقت وتوجه خاصی داشته باشی وهیچگاه چنین فرصت با او بودن را از دست ندهی..
۱) آداب باطنی
ـ حضور قلب
از جمله آداب باطنی تلاوت قرآن، حضور قلب و آمادگی کامل برای ورود به قرآن است. آرامش فکر و فراغت روح از هر تشویش و تخیلات دنیوی برای درک قرآن و انس با آن بسیار ضروری است. علاوه بر این خلوص نیت که برای هر عملی موازنة نیکوست برای تحقق قرائت والا نیز امری ضروری می‌نماید. چرا که عمل با ریاء هرچند نیکو باشد ماجور و مقبول نخواهد بود .بنابراین کسی که برای خود نمائی و هنرنمائی و یا نیات دیگر، صرفابه قرائت زیبای قرآن اکتفانماید ثوابی نخواهد برد و به روح وارستة‌ قرآن و معنویت والای آن نیزدست نخواهد یافت.براساس روایت مشهور "افضل الاعمال اخفاها" تاکید شده است که قرآن را مخفیانه بخوانید تا از هرگونه شائبه ریاء بدور ‌باشید. چرا که اصل جهد در تلاوت کردن مربوط است به نوع قرائت آشکار در آن که هم بفرموده پیامبر اکرم (ص) اخلاص می خواهد. و لذا برای در امان ماندن ازواردشدن خدشه ریاءدر دل بهتر است قرآن را مخفیانه و آرام تلاوت کنیم چنانکه پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «فضل قراءه السر علی قراته العلانیه کفضل الصدقه السر علی الصدقه العلانیه».(۳۶) برتری قرائت مخفیانه بر آشکارا بسان برتری صدقة‌ سری است بر صدقة آشکار.
۲) تدبر در قرآن
قال علی (ع): «تدبروا آیات القرآن و اعتبروا به فانه ابلغ العرابه».(۳۷) در آیات قرآن تدبر کنید و از آن عبرت بگیرید که همانا برترین و شیواترین کلام عرب است.
تدبر در قرآن بمعنای مطلق خود بحث مفصل و جداگانه‌ای رامی‌طلبد ومادر این مختصر تنها به درک معنای قرآن همزمان با تلاوت آن می‌پردازیم. چرا که اصل سهولت و شیوایی در کلام قرآن برای تحقق همین امر و درک معنای آن بنا نهاده شده است .چنانکه خداوند فرمود: «ولقد یسرنا القرآن للذکر فهل من مدکر». (۳۸) ما قرآن را برای گفتگو با خدا آسان کردیم آیا اهل اندیشه‌ای هست؟.تلاوت قرآن مادام که با درک معنا و تدبر همراه باشد همواره عامل نورانیت قلب افراد و در نهایت هدایت عامه خواهد بود.
۳) ادا کردن حق آیات
از جمله آداب تلاوت، رعایت حق آیات و تناسب تلاوت با معنای آیات است.این امر برای هرچه بهتر شدن تلاوت و صحت و ارتقای کیفیت آن لازم است. تنزیه و تسبیح نزد آیات رحمت و قرائت آن با لحنی شاد و زیبا و نیز لحنی حزین در مقابل آیات عذاب و دوزخ و نقمت همراه با تباکی و استعاذه بخدا از جملة‌ این حقوق است که باید اداء‌ شوند.محزون بودن قاری به این است که معنای قرآن را درک کند و با حزنی که بارقة نزول قرآن است به تلاوت آن بپردازد. چنانکه پیامبر اکرم (ص) فرمود:‌ «ان القرآن نزل بالحزن و فاذا قراتموه فابکو فان لم تبکوا فتباکوا».(۳۹) قرآن با حزن نازل شده پس آنگاه که قرائت می‌نمایید بگرئید و یا تباکی کنید..
▪ آداب ظاهری
۱) طهارت و نزاکت در پیشگاه قرآن
قال الله تعالی: «انه القرآن مجید فی کتاب مکنون لایمسه الا المطهرون».(۴۰) طهارت مقدمه ورود به هر عبادت و شرط تحقق آن است. با وضو بودن و طهارت از خبث و دنث دو مقدمه اصلی هر عبادت و شرط ورود بقرائت قرآن است در صورت نداشتن این شرائط حتی دست زدن به آیات قرآن و نیز در صورت جنابت قرائت بیش از هفت آیه حرام است.. بنابراین وضو که خود نور است در محضر قرآن که بیت وحی الهی است التزام عملی دارد.بقول شاعر:
اول برو تو خانه دل را فرو روب و آنگه بیا با عاشقان همخانه شو
علاوه بر اینها رو به قبله نشستن و با ادب بودن و زانو زدن در محضر قرآن و نیز آراستگی باطنی و طاهر بودن و حفظ نزاکت وقتی که درکنار قرآن هستیم ازدیگر اصول و شرایط اولیه و مقدمات اقدام به قرائت قرآن است.
۲) استعاذه و تسبیح و تسمیه
از جمله آداب ظاهری ورود به قرائت قرآن استعاذه یعنی پناه بردن بخداازشرشیطان رجیم است.همانطورکه خداوند در قرآن تاکید فرموده است: «فاذا قرات القرآن فاستعذ بالله من الشیطان رجیم. (۴۱) پس آنگاه که خواستی به قرائت قرآن بپردازی به خداازشرشیطان پناه ببر. بیان اذکار وارده و ادعیه ماثوره نیز قبل از تلاوت لازم است تا آمادگی کامل برای ورود به قرآن در فرد ایجاد شود. ویکی از آن دعاها این است.«اللهم بالحق اترلته و بالحق نزل اللهم عظم رغبتی واجعله نوراً بصری و شفاءً لصدری».
بعد از آن ذکر تسمیه و گفتن"بسم الله الرحمن الرحیم" است که جزء سوره محسوب می‌شود بجز در سوره برائت. امام صادق (ع) در این باره فرمودند: «اغلقوا ابواب المعصیه عند التلاوه بالاستعاذه و افتحوا ابواب الطاعه بالتسمیه».(۴۲) هنگام تلاوت درهای معصیت را با استعاذه از شیطان بر خود ببندید و درهای رحمت را با ذکر خدا بر خود بگشائید.
۳) تلاوت از روی مصحفت
از جمله آداب ظاهری و اصول مؤکد در تلاوت قرآن، قرائت از روی مصحف است تا هم از خطاها و اشتباهات احتمالی و دغدغه‌هایی که به ذهن تالی خطور می‌کند دور باشیم و هم از پاداش و اجر جداگانه‌اش بهره‌مند شوم .در روایات نیزبر قرائت از روی مصحف بسیار تاکید شده است تا چشم انسان با آیات آن جلا یابد و در قلب او نورانیت خاصی ایجاد شود. وقتی از حضرت رسول (ص) سؤال شد که بهره دنیوی چشم ما در چیست؟ فرمودند "نگاه کردن به مصحف شریف و قرائت از روی آن".
۴) تلاوت قرآن با صوت ولحن
قال رسول الله (ص): «زینوا القرآن باصواتکم ثم قال، ما اذن الله لشئی اذنه لحسن الصوت بالقرآن».(۴۳) قرآن را با صوت زیبایتان زینت بخشید که خدا بر هیچ چیز باندازة آن اذن و تاکید نفرموده است.خداوند هر نعمتی را برای استفاده خاصی به انسان عطا کرده است و صدای نیکو را به او بخشید تا با آن به تلاوت قرآن بپردازد نه برای همراهی باموسیقی و ساز مهیج .. اصولاً صدای زیبا نعمتی است که برای تلاوت قرآن به انسان داده شده است.زیراقرآن که خودبه صورتی نیکو نازل شده است شایستة صدای نیکونیزهست و صدای نیکو جلوه و زیبائی خاصی به تلاوت می‌بخشد و بر طنین جان مستمعان می‌نشیند.
از سوی دیگرقرائت قرآن با صدای زیبا و رسا و صوت و لحن مناسب ، افکار و اذهان غافلان را بخود جلب می کند و خفته‌ها را از خواب غفلت بیدار می‌سازد و طنین زیبای آن جان و دل مشتاقان را می‌نوازد. پیامبر اکرم (ص) از فردی که قرآن را بلند تلاوت می‌کرد (البته برای آگاهی ما) علتش را پرسیدند. آن فرد جواب داد تا خفته‌ای را بیدار سازم و شیطان را از خود دور نمایم. آنگاه حضرت فرمود بسیار نیکوست اما نیتی خالص می‌طلبد.(هدف بیان اهمیت اخلاص است)
۵) قرائت با ترتیل به مقتضای حال
از ضروریات درک قرآن و انس با آن قرائت همراه با هدوء و آرامی و نیز تلاوت باندازه است. چنانکه در روایات نیز تاکید بر کمیت و زیاد خوانی قرآن نشده بلکه به کیفیت آن توجه شده است و اصولاً جزء به جزء شدن قرآن توسط حضرت علی (ع) برای حصول همین امر تحقق یافته است. امام صادق (ع) نیزطبق روایتی حد تلاوت را در هر بار حداکثر پنجاه آیه تعیین فرموده‌اند.
و لذا تاکید بر قرائت باترتیل که درقرآن نیزآمده است«و رتل القرآن ترتیلاً».(۴۴). بر همین اساس است تا فرصت تدبر در آیات و درک معانی و کسب روح معنوی آن برای قاری ومستمع ایجاد گردد. ام سلمه دراین خصوص پیرامون نحوه تلاوت رسول اکرم(ص)شهادت می دهد"حضرت همواره قرآن را آهسته و حرف به حرف می‌خواند." بنابراین خواندن قرآن با تانی و آرامش هم به هدف واقعی آن یعنی درک معانی آیات و هم و به اجر و ثواب آن نزدیکتر است. امام صادق (ع) می‌فرماید: قرآن را با شتاب نخوانید بلکه به ترتیل بخوانید و هرگاه به آیه‌ای رسیدید که در آن نام و یادی از بهشت شده است قدری تامل کنید و آن را از خدا بخواهید و اگر به آیه ای رسیدیدکه درآن وعده عذاب آمده است از آن بخدا پناه ببرید"(۴۵)
۶ ـ ختم قرآن بنحو مطلوب
ختم قرآن بنحو نیکو یعنی همراه باتصدیق و دعای ختم از جمله آداب تلاوت و اصول خارج شدن صحیح از آن است و آن عبارت است از: اعتراف به صدق خدا و بیان راسخ بودن در اصول اعتقادی:
درروایتی آداب ورود و خروج از قرائت قرآن اینگونه بیان شده است «ان یقول فی ابتداء اعوذ بالله من الشیطان الرجیم و فی الآخر یعترف بصدق الله العلی العظیم» (۴۶) اینکه درآغازتلاوت استعاذه نمایدودرپایان به صدق کلام خداونزول قرآن اعتراف نماید. علاوه بر دعای وارده دعای ختم قرآن را نیزبخوند تا از آستان قرآن بهره‌مند گردد و با دستی پر از آن جداشود. یکی از آن دعاها چنین است: «اللهم ذکرنی فیه، ما نسیت و علمنی فیه، ما جهلت و ارزقنی تلاوته آناء اللیل و النهار و اجعله حجه لی یارب العالمین».
▪ ۲ آثار تلاوت
۱) جلای قلوب
قرائت قرآن، روح و جان انسان‌ها را مصفا می‌کند و دلهای زنگار گرفتة آنها را جلا می‌بخشد و از آلودگی‌های گناه پاک می‌سازد چراکه با ذکر و نیاز و دعا همراه است پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: «ان هذه القلوب لتصدء کما یصدء الحدید و ان جلاها قرائه‌ القرآن" (۴۷) یعنی این قلبها بسان آهن زنگار می‌گیرد و جلای آن قرائت قرآن است.
۲) انس و الفت
قرآن بهترین همدم و برترین یار اهل خویش است و بتحقیق آنگاه که قرآن خوانده می‌شود احساس تقرب خاصی باانس به خدا در ما زنده می‌شود. و روحی وصف‌ناشدنی در ما دمیده می‌شود که درون را مصفا می‌سازد چنانکه دیگرهیچ حاضر نمی‌شویم از آن حالت لذت بخش جدا شویم چنانکه پیامبر اکرم (ص) ‌فرمودند: «من آنس بتلاوه القرآن لم تو حثه مفارقه الاخوان. (۴۸) آن کس که با تلاوت قرآن انس یافته از جدائی دوستان وحشت نمی‌کند.

حجت الاسلام سیدابراهیم حسنی کارشناس معاونت پژوهشی وآموزشی
منابع :
۱ ـ سورة حجر آیة ۹.
۲ ـ امالی شیخ صدوق ص ۳۹۴.
۳ ـ عوالی الاوالی خ ۴ ص ۱۱۹.
۴ ـ اصول کافی ج ۲ ص ۵۹۹.
۵ ـ اصول کافی ج ۲ خطبه ص ۵۹۹.
۶ ـ امالی شیخ صدوق ص ۴۳۸.
۷ ـ نهج‌البلاغه ص ۲۰۵ و خطبه ۱۴۷.
۸ ـ سورة بقره آیة ۱ و ۲.
۹ ـ سورة اسراء آیة ۶.
۱۰ ـ سورة نحل آیة ۸۹.
۱۱ ـ کتزالعمال ج ۱ ص ۵۴۸.
۱۲ ـ سورة انعام آیة ۳۸.
۱۳ ـ سوره انعام آیه ۵۹
۱۴ ـ ینابیع الموده ص ۴۱۲.
۱۵ ـ اصول کافی ج ۲، ص ۶۰۳ و نهج‌البلاغه خ ۱۱۰ ص ۱۶۴.
۱۶ ـ اصول کافی ج ۲ ص ۶۰۷.
۱۷ ـ جامع‌الاحادیث ص ۷۴.
۱۸ ـ مجمع‌البیان ج ۱ ص ۱۵.
۱۹ ـ اصول کافی ج ۸ ص ۸۹.
۲۰ ـ سورة اعراف آیة ۲۰۴.
۲۱ ـ مستدرک‌الوسایل ج ۴ ص ۲۶۱.
۲۲ ـ سورة ص آیة ۲۹.
۲۳ ـ اصول کافی ج ۱ ص ۳۶.
۲۴ ـ سورة محمد آیة‌ ۲۴.
۲۵ ـ سورة انعام آیة ۱۵۵.
۲۶ ـ بحارالانوارجلد۱۱ص۲۲۳
۲۷ ـ جامع‌الاخبار ص ۵۶.
۲۸ ـ اصول کافی ج ۱ ص ۲۲۹.
۲۹ ـ اصول کافی ج ۱ ص ۲۱۳.
۳۰ ـ امالی شیخ صدوق ج ۱ ص ۶.
۳۱ ـ اصول کافی ج ۲ ص ۶۰۳.
۳۲ ـ اصول کافی ج ۲ ص ۶۰۶.
۳۳ ـ معالی‌الاخبار ص ۱۷۸.
۳۴ ـ اصول کافی ج ۲ ص ۶۰۷.
۳۵ ـ کنز العمال ج ۱ ص ۵۱۰.
۳۶ ـ بحارالانوارجلد۱۱ص۲۵۰
۳۷ ـ شرح غرر ج ۳ ص ۲۸۴.
۳۸ ـ سورة قمر آیات ۱۷، ۲۲، ۳۲ و ۴۰.
۳۹ ـ امالی شیخ صدوق ص ۳ و ۴.
۴۰ ـ سورة واقعه آیة ۷۹.
۴۱ ـ سورة نحل آیة ۹۸.
۴۲ ـ بحارالانوار ج ۲ ص ۳۱۶.
۴۳ ـ سنن دارمی ج ۲ ص ۴۷۴.
۴۴ ـ سورة مزمل آیه ۴.
۴۵ ـ اصول کافی ج ۲ ص ۴۲۲.
۴۶ ـ سنن دارمی ج ۲ ص ۴۷۴.
۴۷ ـ ارشاد القلوب ص ۷۸.
۴۸ ـ شرح در ج ۵ ص ۳۶۹

منبع : پژوهه دین