پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا


جهش نفتی به سوی ۱۷۰ دلار


جهش نفتی به سوی ۱۷۰ دلار
تنگه هرمز با تولید بالغ بر ۲۸ درصد نفت جهان نقش مهمی را در صادرات نفتی منطقه خلیج فارس که دربرگیرنده کشورهای ایران، بحرین، عراق، کویت، قطر، عربستان و امارات هستند، ایفا می کند و این در حالی است که ۵۵ درصد (۷۲۸ میلیارد بشکه) از کل ذخایر نفت دنیا را در خود جای داده است و راه های جایگزین این تنگه برای صادرات نفت بسیار کم هستند.
این منطقه همچنین بخش اعظمی از مازاد ظرفیت تولید جهانی را به خود اختصاص داده است و اعداد و ارقام زیر اهمیت این منطقه را در تامین نیازهای انرژی دنیا تبیین می کند:
۱) ظرفیت تولید روزانه ۲۵/۴ میلیون بشکه نفت (۳۳ درصد از کل ظرفیت دنیا)
۲) در حدود ۲/۴ تا ۲/۹ میلیون بشکه نفت ظرفیت مازاد تولید نفت که تنها ۱/۹ تا ۲/۴ میلیون بشکه آن متعلق به عربستان سعودی و بقیه آن مربوط به کویت و امارات است.
۳) هر سال مجموع ۲/۹ میلیارد تن کالا که مهمترین بخش آن انرژی است از این تنگه عبور می کند.
۴) ۲۷ درصد از کالا های انتقالی از این طریق به واسطه نفتکش حمل می شود که اگر فرآورده های نفتی، گاز طبیعی و نفت گاز مایع را به آن اضافه کنیم به ۵۰ درصد افزایش می یابد.
کالاهای خشک مثل غلا ت، سنگ آهن و سیمان ۲۲ درصد از کالا های انتقالی از تنگه هرمز را تشکیل می دهند.
کشتی های کانتینربر نیز ۲۰ درصد از کالا های عبوری از این تنگه را انتقال می دهند که عمدتا حمل کننده کالا های مصرفی کشورهای واقع در حاشیه خلیج فارس هستند.
۵) صادر کنندگان نفت در این منطقه برای صادرات نفت خود شدیدا به این تنگه وابسته هستند. کویت و قطر ۱۰۰ درصد نفت صادراتی خود را از این تنگه عبور می دهند و این رقم برای کشورهای امارات، عراق، ایران و عربستان به ترتیب ۹۹ درصد، ۹۸ درصد، ۹۰ درصد و ۸۸ درصد است (آمار ۲۰۰۶ رویترز)
۶) ده وارد کننده نفت از تنگه هرمز عبارتند از ژاپن، کره جنوبی، آمریکا، هند، مصر، چین، سنگاپور، تایوان، تایلند و هلند. در میان این کشورها ژاپن وابسته ترین کشور به تنگه هرمز است. ۸۵ درصد نفت مورد نیاز این کشور از این تنگه عبور می کند. این رقم برای کره جنوبی ۷۲ درصد، برای آمریکا ۱۸ درصد، برای هند ۶۵ درصد و برای چین ۳۴ درصد است.
امروزه تعداد داده های جایگزین برای صادرات نفت خلیج فارس بسیار محدود است و کوچکترین تنش در این منطقه اثراتی زیان بار و غیرقابل جبران در توزیع انرژی جهان در پی خواهد داشت.
برخی از راه هایی که در زیر به آنها اشاره می شود یا باید تعمیر شوند یا هم اکنون به دلیل مشکلا ت سیاسی اقتصادی یا ژئوپلیتیک بسته هستند.
الف) عربستان سعودی:
خط لوله شرق به غرب (pertrolin)، این خط لوله ۷۴۵ مایلی مهم ترین جایگزین تنگه هرمز است و ظرفیت انتقال روزانه پنج میلیون بشکه نفت را دارد. این خط لوله از منطقه عقبه عربستان شروع شده و به بندر ینبو در دریای احمر می رسد.
این خط لوله هم اکنون تنها با نیمی از ظرفیت خود کار می کند، زیرا بارگیری از بندر ینبو ۵ روز به زمان انتقال نفت به کشورهای عمده آسیایی از طریق باب المندب می افزاید.
خط لوله ترانس - عرب (Toplin) که از Qaisumah به Silon لبنان می رود نیز به دلیل مشکلا ت اقتصادی و سیاسی در لبنان در سال ۱۹۴۸ تعطیل شده است. هر چند این خط امروزه تنها برای صادرات نفت عربستان به اردن مورد استفاده قرار می گیرد. بخشی از این خط لوله که در لبنان قرار دارد در سال ۱۹۸۳ تعطیل شده است و ظرفیت روزانه این خط لوله ۵۰ هزار بشکه در روز است.
ب) عراق:
خط لوله عراق از طریق عربستان (IPSA)، این خط لوله از جنوب عراق آغاز شده و پس از عبور از عربستان موازی با خط لوله شرق - غرب به شمال بندرینبوع می رود. این خط لوله نیز بعد از اشغال کویت توسط عراق در سال ۱۹۹۰ تعطیل شد. در سال ۲۰۰۱ عربستان کاربری این خط لوله را تغییر داد و از آن برای انتقال گاز به بندر ینبوع بهره برد. ظرفیت این خط لوله هم چیزی درحدود ۱/۶۵ میلیون بشکه در روز است.
▪ خط لوله استراتژیک دیگری نیز، در سال ۱۹۷۵ توسط عراق ساخته شده و از جنوب به شمال این کشور کشیده شده است. این خط متشکل از دو لوله بوده است که اولی ظرفیت انتقال روزانه ۷۰۰ هزار بشکه نفت را داشت، اما ساخت لوله دوم آن در جنگ خلیج فارس ۱۹۹۰ متوقف شد. این خط لوله امکان صادرات نفت عراق از طریق کرکوک و همچنین کشور ترکیه را می دهد.
▪ خط لوله عراق - ترکیه - کرکوک را به فاصله ۶۰۰ مایل به بندر جیحان ترکیه متصل می کند. این خط لوله هم به دلیل مشکلا ت امنیتی با ظرفیت کمی کار می کند.
این خط شامل دو لوله موازی با ظرفیت طراحی ۱/۱ میلیون بشکه در روز برای خط یک و ۵۰۰ هزار بشکه برای خط دوم است. هر چند همان طور که گفته شد این خط لوله هم اکنون در بهترین حالت روزانه ۳۰۰ هزار بشکه نفت صادر می کند که برای همین مقدار هم نیاز به کار بسیار دارد.
▪ خط لوله عراق - سوریه - لبنان (ISPH): این خط لوله نفتی کرکوک را به بندر بانیاس سوریه متصل می کند. عراق در سال ۲۰۰۱ و ۲۰۰۳ از این خط لوله برای انتقال ۲۰۰ هزار بشکه در روز استفاده می کرد.
با این وجود بعد از آغاز جنگ آمریکا علیه این کشور در سال ۲۰۰۳، این خط لوله هم تعطیل شده است. این خط شامل دو لوله با ظرفیت کلی ۷۰۰ هزار بشکه در روز است.
در سال گذشته ۹۳ درصد از نفت صادراتی کشورهای خلیج فارس از تنگه هرمز عبور کرده است و این تنگه ۶۰۰ مایلی که ایران را از کشورهای عربی خلیج فارس جدا می کند به یکی از استراتژیک ترین راه های آبی دنیا تبدیل کرده است.
تنها مسیری به وسعت ۲ مایل از این تنگه برای عبور و مرور تانکرهای نفتی در نظر گرفته شده و از نظر بین المللی جزو آبهای آزاد است. شرایط حساس کنونی تنگه هرمز که هر باره باحرکت های خبری در خصوص درگیری های احتمالی در آن، این منطقه را به منطقه بحرانی تبدیل کرده است.
اعتصابات کارگری در پالایشگاه نفت اسکاتلند که شرکت بریتیش پترولیم را مجبور به قطع جریان انتقال نفت یکی از بزرگترین خطوط لوله خود در دریای شمال کرده است و ۴۰ درصد تولید نفت این کشور به انگلیس را انتقال می دهد و اعتصاب و حمله تروریستی به ترمینال بزرگ نفت و گاز نیجریه که منجر به کاهش ۵۰ درصدی تولید نفت این کشور شده را می توان از جمله عوامل اصلی افزایش بهای هر بشکه نفت سبک آمریکا در بازار نیویورک به بیش از ۱۱۹/۹۳ دلا ر عنوان کرد.
تنش های فوق در حالی بازار جهانی نفت را با تشنج های شدید روبرو کرده که عوامل موثر قبلی از قبیل کسری یک میلیون بشکه در روز تقاضای جهانی برای نفت هنوز بدون پاسخ مانده و کاهش بی سابقه ذخایرنفت خام در آمریکا، سفته بازی و حرکت های پولی احتکاری در بازارهای نفتی با توجه به کاهش نرخ بهره عمومی وارزش دلا ر از اواخر ماه اوت به سوی بازار نفت خام، تحریم های جدید آمریکا علیه ایران، منتفی بودن افزایش تولید نفت سازمان اوپک علی رغم افزایش بی سابقه قیمت ها، نگرانی از حملا ت تلا فی جویانه کردها به یک خط لوله مهم در ترکیه که روزانه ۷۰۰ هزار بشکه نفت را از آذربایجان به بندر جیحان منتقل می کند، در کنار رشد اقتصادی بی امان چین و هند با نرخ رشد پایدار حدود ۱۰ درصد و مصرف فزاینده انرژی در این دو کشور همچنان به قوت خود باقی است و نگاه کارشناسان مسائل نفتی را به سمت قیمت های بالا ی ۱۷۰ دلا ری و تا پایان سال ۲۰۰۷ میلا دی معطوف می دارد.
با وجود این که قیمت های بالا ی نفت نتیجه اقتصاد قدرتمند است که تقاضای روز افزون جهانی را می توان مسبب اصلی آن دانست، لیکن همین موضوع مانند ترمزی برای رشد اقتصادی عمل کرده است و جهش قیمتی ناشی از رقابت برای دستیابی به عرضه موجود در بازار، در نهایت منجر به تورم، رکود و برخوردهای روز افزون ژئوپلیتیکی شده است.
البته برای کشورهای صادر کننده نفت افزایش بها و قیمت خبر خوبی است و این درحالی است که برای کشورهای غربی و توسعه یافته این افزایش بها، تاثیری در مصرف و تقاضا نداشته و چندان مهم نمی باشد، چرا که کشورهای غربی از آنجائی که مالیات سنگینی بر نفت وارداتی و مصرف داخلی خود وضع می کنند، در حال حاضر به قیمت های بالغ بر ۳۵۰ دلا ر در هربشکه برای مصرف کننده روبه رو هستند وافزایش بهای نفت به مبلغی بالغ بر ۱۲۰ دلا ر در هر بشکه تاثیری در مصرف اروپا و آمریکا نداشته است و تنها این تغییرات قیمت در کشورهای در حال توسعه قابل لمس می باشد و نمونه به راحتی در بروز بیماری هلندی در کشورمان و افزایش پولی کردن درآمدهای دلا ری حاصل از فروش نفت (سرمایه ملی) قابل تامل و بررسی است. موضوعی که بارها و بارها توسط کارشناسان به نقد کشیده شده لیکن هرگز به نتیجه مطلوب نرسیده است.
نویسنده : پیمان جنوبی
منبع : روزنامه مردم سالاری


همچنین مشاهده کنید