تأثیر عصارة هیدروالکلی گیاه زنجبیل بر نیتروژن اورة خون (BUN) و کرآتینین موشهای کوچک آزمایشگاهی

● مقدمه:
از گذشته های دور تا به امروز از گیاهان مختلف جهت درمان انواع بیماری ها استفاده می گردد. با پیشرفت علم و تکنولوژی آزمایش های مختلفی بر روی گیاهان، صورت گرفت تا اثرات شفابخش گیاه ها و اثر ویژة هر گیاه بر بافت یا اندام خاص مشخص شود. گزارشات حاکی از آنست که مصرف میوه ها و سبزیجـــات باعث پیشرفــت سلامتی و کاهش بیمـــاری می گردد که احتمالاً بـه خاطر انواع گوناگون ترکیبات شیمیایی گیاهی (Phytochemicals) با خصوصیات آنتی اکسیدانی موجود در این غذاها می باشد . زنجبیل گیاهی است از خانوادة Zingiberaceae که به طور متداول در بسیاری از قسمت های دنیا جزئی از برنامة غذائی می باشد. از ریزوم زنجبیل معمولی پودری به نام ادویة زنجبیل تهیّه می کنند که طعم تند و معطّر آن برای خوش طعم کردن غذاها از قدیم مورد استفاده بوده است . جالینوس پزشک یونانی از زنجبیل به عنوان عامل تصفیه کنندة بدن استفاده می کرد. او از زنجبیل برای درمان شرایطی که توسط عدم تعادل در بدن ایجاد شده بود استفاده می کرد . در پزشکی سنتی از زنجبیل به عنوان جذب کنندة رطوبت در اطراف سر و گلو و معده استفاده می کردند و با خوردن و یا در چشم کشیدن زنجبیل تیرگی چشم ناشی از رطوبت را درمان می کردند . در پژوهش های اخیر یافته اند که زنجبیل به خاطر انواع ترکیبات فعالش خصوصیات مختلف فارماکولوژیکی دارد که این ترکیبات شامل شوگااُلها و جینجرولها می باشند که مسئول عطر قوی آن هستند. زنجبیل همچنین گیاهی است که محتوی بیشترینِ آنتی اکسیدانها می باشد و به عنوان دارو و چاشنی غذایی استفاده می گردد. تاکنون مطالعات بسیاری بر روی آن انجام گرفته و اثرات درمانی آن جهت درمان بیماری های مختلف بررسی شده است. مطالعات بیشتر نشان داده است که عصارة زنجبیل دارای خاصیت های ضد التهابی، ضد باکتریایی ، ضد قارچی ، تحریک سیستم ایمنی و خاصیت ضد میکروبی می باشد. مطالعات In vitro نشان دادند که زنجبیل عامل درمانی جدیدی برای جمع آوری NO (پراکسی نیتریت) و تنظیم شرایط آسیب شناختی که توسط تولید بیش از حد NO و محصولات اکسیداسیونی آن ایجاد می گردد می باشد و رادیکال های آزاد بدن موش را مهار و یا جمع آوری می کند . سیستم ادراری نیز یکی از سیستم های اصلی بدن است که در بیشتر پروتوکل های روتینِ جهت آزمایشِ تعیین مقدار سمیّت، مورد بررسی قرار می گیرد. کلیه ها نقش اساسی در فیلتراسیون، متابولیسم و دفع گزنوبیوتیکها و یا محصولات متابولیکی آنها دارند. مواد شیمیایی و یا شکلهای فعال متابولیکی آنها ممکن است از پلاسما به توبولهای کلیوی منتقل شوند و تا چند برابر سطحی که در دیگر بافت ها یافت می شود تغلیظ گردند. به علاوه، کلیه ها تقریباً ۲۵ درصد برون ده قلبی را دریافت می کنند که توزیع مواد شیمیایی را به کلیه ها به خوبی افزایش می دهد. با انجام تحقیق و بررسی مشخص شد که تاکنون هیچ مطالعه ای در این زمینه صورت نگرفته است. لذا ضرورت ایجاب می کند که در ابتدا اثر این عصاره بر روی جانور سالم مورد بررسی قرار گیرد تا با مشاهدة تغییرات ایجاد شده و بر اساس نتایج بدست آمده بتوان گام های بعدی یعنی اثر دارویی عصاره بر روی درمان بیماریهای کلیوی را بررسی کرد و از آنجایی که BUN و کرآتینین از تست های معتبر بررسی عملکرد کلیه می باشند لذا این مطالعه با هدف بررسی تأثیر عصارة هیدروالکلی زنجبیل بر نیتروژن اورة خون و کرآتینین به منظور ارزیابی عملکرد کلیه انجام شد.
● روش بررسی:
ریزوم زنجبیل از عطاری ها تهیه گردید و عصارة اتانولی آن با استفاده از پودر زنجبیل با الکل اتیلیک ۹۰ درصد به نسبت ۱ به ۳ تهیه شد. عصاره ها قبل از مصرف در یخچال نگهداری می شد. از آنجایی که به ازاء هر ۱۰ گرم از وزن بدن موشها ۲/۰ میلی لیتر از غلظت های فراهم شده به موشها در طول مدّت آزمایش تزریق گردید به ترتیب دوزهای ۴۰، ۲۰، ۱۰ میلی گرم بر کیلوگرم در ۴۸ ساعت برای گروههای تجربی فراهم شد.به منظور انجام آزمایش ها از موشهای کوچک آزمایشگاهی (موش سفید Souris) نر بالغ با نام علمیMus musculus (Var. albinos) که از لانة حیوانات دانشکدة داروسازی خریداری شده بود استفاده گردید. موشهای سوری در بدو ورود محدوده وزنی ۲۶ تا ۳۱ گرم داشتند که به مدت دو هفته جهت سازش با محیط جدید در لانه حیوانات دانشگاه پیام نور مرکز اصفهان با دوره نوری طبیعی نگهداری شدند. در طول دورة آزمایش از قفس های پلاستیکی شفاف (پلی پروپیلن) استاندارد استفاده شد. جهت بستر از خاک اره و پنبه هم به عنوان عایق حرارتی، هم جاذب ادرار و مدفوع استفاده شد. موشها در خوردن غذا و نوشیدن آب هیچ محدودیتی نداشتند. در این پژوهش تعداد ۳۲ عدد موش به ۴ گروه شاهد (هیچ تزریقی انجام نشد) گروه یک (تزریق زنجبیل با دوز ۴۰ میلی گرم بر کیلوگرم در ۴۸ ساعت) گروه دو (تزریق زنجبیل با دوز ۲۰ میلی گرم بر کیلوگرم در ۴۸ ساعت) و گروه سه (تزریق زنجبیل با دوز ۱۰ میلی گرم بر کیلوگرم در ۴۸ ساعت) تقسیم شدند که در هر گروه ۸ موش قرار داشت. از آنجایی که موشها نر بودند سعی شد در قفس ها به صورتی قرار بگیرند که حداقل برخورد ممکن را داشته باشند و کمتر نزاع کنند و در طول آزمایش به صورت مسالمت آمیز با همدیگر به سر برند. در کار با موشها سعی بر این بود که اصول اخلاقی تا حد ممکن رعایت شود.بین ساعت های ۱۴-۱۱ ظهر ابتدا هر موش وزن شده و بر اساس وزنش به ازاء هر ده گرم وزن بدن ۲/۰ میلی لیتر محلول تزریقی برای آن در نظر گرفته می شد و تزریق به صورت داخل صفاقی صورت می گرفت. پس از یک دوره تیمار ۲۰ روزه به صورت یک روز در میان خونگیری انجام شد. خونگیری با استفاده از روش پانکسیون سینوس چشمی با استفاده از لولة هماتوکریت صورت پذیرفت. جهت جداسازی سرم، لوله های آزمایش با دوز ۲۰۰۰ به مدت ۱۰ دقیقه در دستگاه سانتریفوژ قرار گرفتند. سپس مطابق روشهای معمول اندازه گیری اوره، دی استیل حاصل از هیدرولیز معرف دی استیل مونواکسیم با اوره ترکیب و محصول نهایی زرد رنگی تولید نمود که با استفاده از دستگاه اسپکتروفوتومتر شدت رنگ حاصل با طول موج ۴۷۵ نانومتر انداره گیری شد. جذب نوری رنگ نارنجی حاصل از مجاورت کرآتینین با اسید پیکریک در محیط قلیایی نیز با استفاده از طول موج ۵۰۰ نانومتر اسپکتروفوتومتر اندازه گیری شد .از آزمون آنالیز واریانس یک طرفه برای مقایسة میانگین های متغیر های کمی در گروه های مستقل از یکدیگر، و به منظور تعیین مکان تفاوت بین گروهها در صورت وجود از آزمون تفاوت معنی دار حقیقی توکی استفاده شد. در صورت عدم پیروی داده ها از توزیع نرمال و همسان نبودن واریانس گروههای تحت مطالعه از آزمون کروسکال والیس استفاده شد.
● یافته ها:
با بررسی و مقایسة میانگین غلظت نیتروژن اورة خــون در سرم خون موشهای گروه کنترل و گروه های تجربی مشخص گردید که تفاوت معنی داری بین تیمار با دوز تجربی ۴۰ میلی گرم در کیلوگرم در ۴۸ ساعت زنجبیل با گروه شاهد وجود داشته است (۰۱/۰p<) و همچنین تفاوت معنی داری بین تیمار با دوز تجربی ۱۰ میلی گرم در کیلوگرم در ۴۸ ساعت زنجبیل با گروه شاهد وجود داشته است (۰۵/۰p<) و نیز در سطح ۰۱/۰p< تیمار با دوز تجربی ۲۰ میلی گرم در کیلـــوگرم در ۴۸ ساعت تنتور زنجبیل با گروه کنترل تفاوت معنی داری را نشان می دهد (جدول شماره ۱).
در بررسی و مقایسة میانگین غلظت کراتینین در سرم خون موشهای گروه کنترل و گروههای تجربی بر حسب واحد میلی گرم بر دسی لیتر مشخص گردید تفاوت معنی داری وجود نداشته است (جدول شماره ۱).بــا بررسی و مقایسة میانگین نسبت BUN به کرآتینین در سرم خون موشهای گروه کنترل و گروههای تجربی تفاوت معنی داری در همة گروهها نسبت به گروه کنترل وجود داشت (۰۵/۰p<) (جدول شماره ۱).
جدول شماره ۱: مقایسه میانگین غلظت نیتروژن اوره خون (BUN) و کرآتینین در گروههای دریافت کننده عصاره هیدروالکلی زنجبیل و کنترل
گروه کنترل: بدون دریافت هیچگونه عصاره ای.
گروه ۱: دریافت کننده ۱۰ میلی گرم بر کیلوگرم در ۴۸ ساعت.
گروه ۲: دریافت کننده ۲۰ میلی گرم بر کیلوگرم در ۴۸ ساعت.
گروه ۳: دریافت کننده ۴۰ میلی گرم بر کیلوگرم در ۴۸ ساعت.
داده ها به صورت انحراف معیار میانگین و بر حسب میلی گرم بر دسی لیتر است.
۰۵/۰p< نسبت به گروه کنترل
۰۱/۰p< نسبت به گروه کنترل
● بحث:
به منظور بررسی اثر زنجبیل بر سیستم ادراری موشهای کوچک آزمایشگاهی، موشها در معرض دوزهای مختلف تنتور زنجبیل قرار گرفتند که این امر منجر به ایجاد تغییراتی در فاکتورهای خونی آنها گردید که در مطالعة حاضر اثر زنجبیل به طور اختصاصی بر سطوح نیتروژن اورة خون و کرآتینین آنها بررسی گردید. سطوح BUN در موشهای گروه کنترل حدود ۵±۳۷ میلی گرم بر دسی لیتر می باشد که در مقایسه با BUN طبیعی در سرم خون انسان که بین ۸-۲۵ میلی گرم بر دسی لیتر است ، به طور قابل توجهی بیشتر است. نتایج نشان داد که تیمار با زنجبیل در همة دوزها موجب کاهش معنی داری در میزان غلظت نیتروژن اورة خون نسبت به گروه شاهد شد. این نتیجه مشابه مطالعات Huang و همکاران کـــه بر روی گیــاه ALBA paeoniae Radix (از طایفة گل صد تومانی یا صد برگ) انجام گرفته است می باشد و نیز مشابه مطالعات Tirkey و همکاران بر گیاه Curcuma longa L.عضوی دیگر از خانوادة زنجبیل می باشد و بر خلاف نتایج Hsu و همکاران بر روی گیاه Erycibe obtusifolia است . از این یافته ها می توان به این نتیجه رسید که زنجبیل روی عملکرد کلیه اثر منفی ندارد. بلکه تا حدودی اثر مثبت در دفع مواد زائد دارد. به نظر می رسد که زنجبیل در ناحیة انتهایی مجاری جمع کنندة ادرار که ناحیة باز جذب اوره شناخته شده است باز جذب اوره را در این ناحیه کاهش داده است. استفاده از سطوح کرآتینین پلاسما ابزاری برای ارزیابی عملکرد کلیه می باشد. با توجه به اینکه گزارش شده است که روش آلکالین پیکرات که روش روتین اندازه گیری کرآتینین می باشد میزان کرآتینین را بیشتر از مقدار واقعی کرآتینین پلاسما نشان می دهد ، میزان کرآتینین اندازه گیری شده در آزمایش های انجام شده بسیار کم می باشد. در انسان سطوح کرآتینین حدود mg/dl ۵/۰-۳/۱ می باشد در صورتی که میانگین کرآتینین گروه شاهد برابر mg/dl ۳۵/۰ در موش است. با توجه به وزن کم موشهای کوچک آزمایشگاهی به همان نسبت هم میزان کرآتینین حاصل از ماهیچه های آنها بسیار اندک است که میزان کرآتینین کم موجود در سرم خون موشها مؤید این امر است و همانگونه که ملاحظه می شود میزان کرآتینین در گروههای مختلف در مقایسه با گروه شاهد تغییر چشمگیری ننموده است. نتایج نشان می دهند که احتمالاً زنجبیل به خاطر خاصیت آنتی اکسیدانی قویی که دارد باعث کاهش BUN شده و پیشنهاد می شود که بررسی اثر آن بر نمونه هایی با افت کلیوی با استفاده از حیوان مدل بیمار کلیوی (حیوانی که با استفاده از الکل مطلق یا پروتئیناز خالص شده سم مار و یا داروی سیس پلاتین کلیه هایش تخریب شده است) بهتر است که صورت پذیرد.
● نتیجه گیری:
با توجه به نتایج این تحقیق زنجبیل می تواند برای تغییر نیتروژن اورة خون و نسبت BUN به کرآتینین جهت بازگرداندن تعادل به بدن مورد استفاده قرار گیرد.

دکترمهرداد مدرسی، دکتر منوچهر مصری پور، مژگان قبادی پور استادیار گروه علوم دامی - دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان، استاد گروه بیوشیمی - دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان کارشناس ارشد گروه زیست شناسی- دانشگاه پیام نور اصفهان
منابع:
۱.Lako J, Trenerry C, Wahlqvist ML, Wattanapenpaiboon N, Sotheeswaran S, Premier R. Total antioxidant capacity and selected flavonols and carotenoids of some Australian and Fijian fruits and vegetables. Asia Pac J Clin Nutr. ۲۰۰۴; ۱۳(Suppl): S۱۲۷.
۲.اوکالاهان کریستوفر، برنر باری ام. فیزیوپاتولوژی کلیه. ترجمه: علی خواه دکتر حسین. تهران: انتشارات قاضی جانی با همکاری گلبان و آریان طب. ۱۳۸۲، ۳۹-۱۲.۳.Murata P, Kase Y, Ishige A, Sasaki H, Kurosawa S, Nakamura T. The herbal medicine Dai-kenchu-to and one of its active components [۶]-shogaol increase intestinal blood flow in rats. Life Sci. ۲۰۰۲ Mar; ۷۰(۱۷): ۲۰۶۱-۷۰.۴.ابوعلی سینا شیخ الرئیس. قانون در طب (کتاب دوّم). تهران: انتشارات سروش. ۱۳۷۰. ۴۰-۲۳۷.۵. محّمد بن زکریا الرازی الطبیب ابوبکر. الحاوی فی الطب (الجزء الثانی) فی أمراض العین. تهران: انتشارات مجلس دائره المعارف العثمانیه. ۱۳۷۴، ۳۰-۲۲۱.
۶.Blomhoff R. Antioxidants and oxidative stress. Tidsskr Nor Laegeforen. ۲۰۰۴ Jun; ۱۲۴(۱۲): ۱۶۴۳-۵.
۷.Murcia MA, Egea I, Romojaro F, Parras P, Jimenez AM, Martinez-Tome M. Antioxidant evaluation in dessert spices compared with common food additives. Influence of irradiation procedure. J Agric Food Chem. ۲۰۰۴ Apr; ۵۲(۷): ۱۸۷۲-۸۱.۸. Halvorsen BL, Holte K, Myhrstad MC, Barikmo I, Hvattum E, Remberg SF, et al. A systematic screening of total antioxidants in dietary plants. J Nutr. ۲۰۰۲ Mar; ۱۳۲(۳): ۴۶۱-۷۱.۹.Frondoza CG, Sohrabi A, Polotsky A, Phan PV, Hungerford DS, Lindmark L. An in vitro screening assay for inhibitors of proinflammatory mediators in herbal extracts using human synoviocyte cultures. In Vitro Cell Dev Biol Anim. ۲۰۰۴ Mar-Apr; ۴۰(۳-۴): ۹۵-۱۰۱.
۱۰.Thomson M, Al-Qattan KK, Al-Sawan SM, Alnaqeeb MA, Khan I, Ali M. The use of ginger (Zingiber officinale Rosc.) as a potential anti-inflammatory and antithrombotic agent. Prostaglandins Leukot Essent Fatty Acids. ۲۰۰۲ Dec; ۶۷(۶): ۴۷۵-۸.۱۱.Akoachere JF, Ndip RN, Chenwi EB, Ndip LM, Njock TE, Anong DN. Antibacterial effect of Zingiber officinale and Garcinia kola on respiratory tract pathogens. East Afr Med J. ۲۰۰۲ Nov; ۷۹(۱۱): ۵۸۸-۹۲.
۱۲.Ficker CE, Arnason JT, Vindas PS, Alvarez LP, Akpagana K, Gbeassor M, et al. Inhibition of human pathogenic fungi by ethnobotanically selected plant extracts. Mycoses. ۲۰۰۳ Feb; ۴۶(۱-۲): ۲۹-۳۷.۱۳.Ficker C, Smith ML, Akpagana K, Gbeassor M, Zhang J, Durst T, et al. Bioassay-guided isolation and identification of antifungal compounds from ginger. Phytother Res. ۲۰۰۳ Sep; ۱۷(۸): ۸۹۷-۹۰۲.
۱۴.Jagetia GC, Baliga MS, Venkatesh P, Ulloor JN. Influence of ginger rhizome (Zingiber officinale Rosc) on survival, glutathione and lipid peroxidation in mice after whole-body exposure to gamma radiation. Radiat Res. ۲۰۰۳ Nov; ۱۶۰(۵): ۵۸۴-۹۲.۱۵. Tan BK, Vanitha J. Immunomodulatory and antimicrobial effects of some traditional Chinese medicinal herbs: a review. Curr Med Chem. ۲۰۰۴ Jun; ۱۱(۱۱): ۱۴۲۳-۳۰
۱۶.Baliga MS, Jagetia GC, Rao SK, Babu K. Evaluation of nitric oxide scavenging activity of certain spices in vitro: a preliminary study. Nahrung. ۲۰۰۳ Aug; ۴۷(۴): ۲۶۱-۴.
۱۷.Liu N, Huo G, Zhang L, Zhang X. Effect of Zingiber officinale Rosc on lipid peroxidation in hyperlipidemia rats. Wei Sheng Yan Jiu. ۲۰۰۳ Jan; ۳۲(۱): ۲۲-۳
۱۸.مشتاقی سید علی اصغر. بیوشیمی آزمایشگاهی (عمومی و کلینیکی). اصفهان: انتشارات جهاد دانشگاهی. ۱۳۷۷، ۱۲۷.
۱۹.مورای راب، گرانر داریل، مایس پیتر، رادوِل ویکتور. بیوشیمی هارپر. ترجمه: پاسالار پروین، ملک نیا ناصر، نیاورانی احمدرضا. تهران: انتشارات سماط. ۱۳۸۱، ۱۰۱۰.۲۰.Huang L, Shi P, Wang X. The effect of the extract from Radix Paeoniae alba on IgA Glomerulonephritis in mice. Zhong Yao Cai. ۲۰۰۳ Feb; ۲۶(۲): ۱۰۹-۱۱.۲۱. Tirkey N, Kaur G, Vij G, Chopra K. Curcumin, a diferuloylmethane, attenuates cyclosporine-induced renal dysfunction and oxidative stress in rat kidneys. BMC Pharmacol. ۲۰۰۵ Oct; ۵: ۱۵.
۲۲.Hsu HY, Lin CC, Chen JY, Yang JJ, Zhang R. Toxic effects of erycibe obtusifolia, a Chinese medicinal herb, in mice. J Ethnopharmacol. ۱۹۹۸ Sep; ۶۲(۲): ۱۰۱-۵.
۲۳.Dunn SR, Qi Z, Bottinger EP, Breyer MD, Sharma K. Utility of endogenous creatinine clearance as a measure of renal function in mice. Kidney Int. ۲۰۰۴ May; ۶۵(۵): ۱۹۵۹-۶۷.

منبع : مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی شهر کرد